Poprzedni
rozdział |
Powrót
o poziom wyżej |
Następny
rozdział |
Powrót
do spisu treści |
Z relacji pomiędzy zabudowaniami wsi, a
zabudowaniami gospodarczymi folwarku można wnioskować, że ta nieduża
wieś typu
„ulicówka” powstała jako osada oczynszowanych chłopów i w
miarę upływu czasu oraz
zgodnie z kolejnymi działami testamentowymi awansowała na wieś dworską.
Zabudowania
folwarczne pobudowano na skraju wsi od strony Okonka w kształcie
czworokątnego
podwórza o wymiarach ok. 100 x
„Łomczewo
(Lümzow) – wieś, którą wraz z Okonkiem otrzymał
30 VIII 1565 r. [od
księcia Barnima IX Starego], w nagrodę za długoletnią służbę –
marszałek dworu
Jakub Münchow. W 1568 r. Łomczewo i Okonek znów należały do
księcia7.
Kościół
w Łomczewie jest filią Okonka (Ratzebur). Niegdyś
posiadaczami tych dóbr byli von Falken i von Münchow.
Landrat Aegidius v.d.
Osten posiadał je jako nowe lenno. Po jego śmierci, na podstawie
podziału z 9
III 1742 r. przypadło dwóm młodszym synom: Filipowi Adrianowi i
Fryderykowi Wilhelmowi.
W 1746 r. posiadał je już sam Fryderyk Wilhelm, który na
podstawie ugody z 20
XII 1749 r. przekazał je dziedzicznie, szwagrowi Lorenzowi Richardowi
Moritzowi
von Borne, od którego 1 VIII 1777 r. kupił je Aleksander Ludwig
v. Manteuffel8.
Przypisy: 7. E. Wille, Die Besiedlung, s. 16-17.
Dla pełnego udokumentowania opisu warto przytoczyć tłumaczenie całego tekstu z przypisu 8., na który powołuje się p. E. Syska, a mianowicie: „AUSFÜHRLICHE BESCHREIBUNG des gegenwärtigen Zustandes KÖNIGL. PREUSSISCHEN HERZOGTHUMS VOR= und HINTER= POMMERN“ {Szczegółowe Opisanie Współczesnego Stanu Przedniego i Tylnego Pomorza [wchodzącego w skład] królewskiego Księstwa Pruskiego} wydane przez Ludwika Wilhelma Brügemann’a w Szczecinie w 1784. roku, część druga tomu II:
„43.
Lümzow [Łomczewo], ½ mili na
pn. –
wschód od Okonka, blisko Glienke [Glinki], ma 2.
folwarki, 27. chłopów, 5.
chałupników, 1 kościelny, 1
karczma, 1 kuźnia, na granicy wsi młyn wodny, który położony
jest na rzece
Küddow [Gwda], 1 cegielnia i kilka nowych domów dla
komorników, 36.
domów, kościół podległy synodowi w Neu-Stettin [Szczecinku],
jest filią
kościoła w Ratzebuhr [Okonku], żyzna rola, dobre drzewo
świerkowe i
rybołówstwo na Küddow.
W 1774. w zamian za 1300 talarów Rzeszy [otrzymanych] z łaski królewskiej, wybudowano nowe domy komorników, wskutek czego roczne dochody [wzrosły i] wyniosły 60 talarów Rzeszy, konieczną wypłatę rocznego wynagrodzenia nauczycielowi wiejskiemu w kwocie 26 talarów Rzeszy, ponosić będzie właściciel dóbr, [Łomczewo] było niegdyś starym lennem [rodzin] von Falken i von Münchow.
Po śmierci landrata [starosty] Egidiusza Krzysztofa von der Osten, który objął [Łomczewo] jako nowe lenno, w wyniku podziału [spadku] dokonanego 09. marca 1742. przypadło jego dwóm młodszym synom, Filipowi Adrianowi i porucznikowi Fryderykowi Wilhelmowi, który od 1746. posiadał [ten majątek] samodzielnie i na podstawie ugody z 20. grudnia 1749. przekazał je dziedzicznie swemu szwagrowi, rotmistrzowi Lorenzowi Ryszardowi Morycowi von Born, od którego [z kolei] w dniu 01. sierpnia 1777. kupił je porucznik przy regimencie księcia Leopolda Braunschweigu, Ludwig von Manteufel.”
Na północnym krańcu wsi, po prawej stronie drogi na tarasie wciętym w łagodne wzniesienie, zlokalizowany kościół w tradycyjnym stylu pomorskiego neogotyku ze starannie zniwelowanym terenem dawnego przykościelnego cmentarza. Wyżej, w dzikich i bardzo gęstych zaroślach, wśród starodrzewu, całkowicie zdewastowany przez współczesnych nam wandali cmentarz ewangelicki z płytami nagrobnymi celowo porozbijanymi, krzyżami poprzewracanymi i połamanymi, tak że odczytanie napisów nagrobnych jest praktycznie niemożliwe. Po charakterystycznych odlewanych z żeliwa krzyżach nagrobnych i ozdobnych również lanych ogrodzeniach grobowych, można wnioskować, że na cmentarzu tym najstarsze pochówki pamiętały koniec XVIII. wieku.
Kościół
o którym wyżej mowa został opisany na stronie 83. w pracy „DIE
BAU- UND KUNSTDENKMÄLER DES REGIERUNGSBEZIRKS KÖSLIN”, Band
III,
Stettin 1934:
„Lümzow [Łomczewo], gmina
wiejska,
Kościół
jest filią
kościoła w Okonku. [Jest
on] budowlą z cegły z 1879 r.
Chorągiewka
na dachu, starego wykonawstwa z 1671. wycięta jest z miedzianej blachy,
oprawiona w żelazną ramę, zachowana z budynku dworskiego.
K
i e l i c h z pozłacanego srebra wysoki
na
Para
cynowych świeczników wysokich na
D
z w o n y: 1)
2)
Mich goss
J.M. Meyer in
Neustettin anno 1796
[Odlał
go w 1796. w Szczecinku
J.M.Meyer]
Na przykościelnym
ogrodzonym terenie, na podbudowie z
polnych kamieni, figurka Matki Boskiej, a przed nią zatknięty w ziemi
(z całkowitą
pewnością wyłamany na wyżej położonym cmentarzu) starannie odlany
żeliwny krzyż
o wysokości ok.
„ AEGIDIUS
GEORGE
WILHELM V.D. OSTEN
Erb.
und Patronatsherr der Herrschaft
Lümzof
Gest. den 2 Mai 1817“
z tyłu: „Eins ist Noth“
Dzieje własności
Łomczewa są zbliżone do historii Borucina,
przy omawianiu którego podane zostały wszystkie znane dokumenty
i zapisy
historyczne oraz nasuwające się niejasności, a więc powtarzanie ich w
tym
miejscu uważam za niecelowe.
Pierwszym z naszego
rodu właścicielem Łomczewa, analogicznie
jak Borucina, był również Wedig „ab
Osten et in Plato” [Wigand
z Osten i na Płotach], zwany również w tablicach rodowodowych
niemieckich
„Wedige zu Pinnow” [Wigandem z Pniewa”], który uzyskaną w posagu
wieś
Ravenstein (Wapnicę w okręgu Szadzko) zamienił - według zapisu
Brügemann’a - z
księciem Joachimem Fryderykiem Hohenzollern’em, elektorem
brandenburskim na
wsie Ciosaniec, Pniewo, Okonek, Borucino i Łomczewo. Wigand z Pniewa
żył w
latach 1524. – 1594. Po jego śmierci wszystkie te dobra odziedziczył
jego syn
Egidiusz (KOD: II.2.) żyjący w latach 1577. – 1643. żonaty z Zofię Anną
z domu
von Glasenapp. Z opracowania opisującego kościół w Łomczewie
wynika, że
fundatorem mszalnego kielicha i kolejnym dziedzicem Łomczewa był syn
Egidiusza, Jan Krystian von der Osten (KOD: III.3.) żyjący
przypuszczalnie w przedziale lat 1605.-1698., żonaty z Julianną z domu
Glasenapp.
Z nie wiadomych powodów, nie odziedziczył Łomczewa jednak syn
Jana Krystiana,
Kazimierz Gerhard von der Osten (KOD: IV.7.), starosta koszaliński, a
przeszło
ono na własność Egidiusza Krzysztofa von der Osten (KOD: IV.2.), o
którym
Brügemann pisze, że został posiadaczem tej wsi, jako nowego lenna.
Jedynym logicznym
wytłumaczeniem tej zmiany właścicieli jest
seniorat lenny przysługujący najstarszemu potomkowi z danego pokolenia,
ale nie
można wykluczyć również - w latach poprzedzających rok 1742. -
innych rozliczeń
finansowych pomiędzy stryjecznymi braćmi, z kontraktem jego sprzedaży
włącznie.
Bowiem podział majątku na skutek którego przeszedł on na
własność
młodszych synów Egidiusza, odbył
się w
dniu 09. marca 1742.
Jest możliwe, że
omawiane zmiany własności Łomczewa wiązały
się z reformami podatkowymi przeprowadzanymi przez króla
pruskiego Fryderyka
Wilhelma I. O reformie tej pisze następująco w swym artykule
zamieszczonym w
roczniku 2000, części II, tomu LXV. ZAPISKÓW
HISTORYCZNYCH {Towarzystwo
Naukowe w Toruniu} Zygmunt
Szultka:
„Mocą edyktu z 5 stycznia oraz deklaracji
z 24 II
1717 r. przekazał szlachcie w dziedziczne i alodialne posiadanie dobra
lenne
będące w jej władaniu oraz zniósł bezpośrednią zależność lenną
między nim i wasalami
za roczny podatek w wysokości 50 talarów od konia lennego.
Zachował jednak
zasady dziedziczenia dóbr, które mogły ulec zmianie
zgodnie z wolą szlachty.”
„Można
bez przesady powiedzieć, że rok 1717 miał historyczne znaczenie dla
układu sił
między władzą monarszą i stanową pruskiej części Pomorza Zachodniego.”
Następnie w wyniku
rodzinnych ustaleń w 1746. jedynym właścicielem
Łomczewa został Fryderyk Wilhelm von der Osten, który z kolei na
podstawie
ugody z 20. grudnia 1749. przekazał wieś swemu szwagrowi Ryszardowi
Morycowi
von Born. Ten zaś 01. sierpnia 1777. sprzedał Łomczewo, Ludwikowi von
Manteufel
porucznikowi regimentu księcia Leopolda z Braunschweigu.
Warto tu wspomnieć,
że córką Jana Krystiana, a siostrą
Kazimierza Gerharda była Elżbieta Estera von der Osten (KOD: IV.6.),
która
wyszła przed rokiem 1674. za Franciszka Henryka Manteufel
Popielewskiego. Może
tym nabywcą Łomczewa, był ich potomek, który wówczas
odrzucił już drugą, polską
część nazwiska i nabył miejscowość gdzie urodziła się jego matka, lub
babka. Są
to jednak wyłącznie domysły nie poparte żadnymi dokumentami.
Niemniej
zastanawiająca jest również treść nagrobnego krzyża
Egidiusza Jerzego Wilhelma, o czym wyżej była mowa; według
Brügemann’a Łomczewo
od 1777. roku należało do Ludwika von Manteufel’a, zaś napis na krzyżu
w 1817.
określa zmarłego, jako „dziedzicznego patrona dóbr Łomczewo”.
Przypuszczalnie
czysto honorowy patronat był pokłosiem zniesionych przez króla
100 lat przed
śmiercią Egidiusza Jerzego
Wilhelma zależności feudalnych.
W świetle
przywołanych dokumentów przynależność Łomczewa do
rodzin von Falken i von Münchow mogła mieć miejsce jedynie przed
datą jego
nabycia przez Wedig’a von der Osten w 1582. roku..
Zważywszy, że polska
linia rodziny przeszła już praktycznie
w 1698. roku do Królestwa Polskiego, zaś wszyscy wymienieni
przedstawiciele
rodziny żyjący po pruskiej stronie granicy, byli z pokolenia na
pokolenie coraz
dalszymi kuzynami, kwerenda mająca na celu odtworzenie faktycznego
stanu ich
posiadania, może być interesująca wyłącznie dla potomka tej gałęzi
rodziny,
względnie dla historyka zajmującego się tym tematem. Dokumenty
katastralne,
które mogłyby wyjaśnić powyższe wątpliwości znajdują się z
pewnością w Oddziale
Archiwum Państwowego w Szczecinku.
Łomczewo
– budynek podworski, stan w 1997
Łomczewo
– krzyż z grobu Egidiusza Jerzego Wilhelma von der Osten wyłamany z
cmentarza
Łomczewo
– ogrodzony plac przykościelny; z lewej z
tyłu zarośnięty stary
cmentarz
Poprzedni
rozdział |
Powrót
o poziom wyżej |
Następny
rozdział |
Powrót
do spisu treści |