9. Nowy Dwór [Neuhof]

    7,5 km na północ od Złotowa

Nowy Dwór jest wsią w typologii określaną jako ulicówka, rozmieszczoną wzdłuż obsadzonej gęsto starymi drzewami, bocznej drogi - biegnącej równoleżnikowo od traktu drogowego Złotów – Radawnica – Lędyczek, prowadzącej do miejscowości Stare Dzierzążno. Brak jakichkolwiek charakterystycznych budowli i jednostajność zabudowy, sprawia wrażenie na tyle monotonne, że z trudem udaje się zapamiętać bytność w tej miejscowości, stąd też prawdopodobnie brak wzmianek, albo zdawkowość opisu u autorów zajmujących się Krajną. Zarówno mała kubatura i skromność zabudowań mieszkalnych oraz budynków gospodarczych w poszczególnych obejściach, wskazują wyraźnie na ich pierwotnie komornicze pochodzenie.

Syntetyczne wiadomości na temat Nowego Dworu podaje Przemysław Szafran w swojej książce „OSADNICTWO HISTORYCZNEJ KRAJNY W XVI-XVIII W. (1511-1772)” na stronie 42.:

Nowy Dwór — Neuhof, par. Radawnica

O s a d a. Powstała około 1700 (Goerke, s. 283).

    W ł a s n o ś ć. W 1773 Działyński (KA 202, k. 133).

O b s z a r  u p r a w n y. W 1766—73 folwark 2 ł. (GAK E 42, s. 581; KA 202, k. 133).

Natomiast Andrzej Krajna Wielatowski w swej „Ziemi Złotowskiej” poświęca tej wsi jedynie trzy zdania:

„8. Nowydwór (Neuhof) założony około 1700, nazywał się dawniej Nowawieś. Do 1719 należał Nowydwór do Jakóba Działyńskiego, dziedzica na Złotowie. W tym roku nabył go dzie­dzic radawnicki, Wigand Osten-Sacken. Później przeszedł znów na własność dziedziców złotowskich.”

We  wsi znajduje się skromny kościół zbudowany z pruskiego muru, wykazujący podobieństwo do kościoła w Kamieniu; może to świadczyć i o zbliżonej dacie jego budowy w pierwszych latach XIX. wieku i o pochodzeniu jego budowniczych spośród protestanckich kolonistów niemieckich.

Nowy Dwór, jako wieś objęta transakcjami kupna sprzedaży  zawartymi pomiędzy Janem Wigandem, a Jakubem Działyńskim, wymieniony jest trzykrotnie, a mianowicie: w kontraktach z 31.07.1698. {Archiwum Państwowe w Poznaniu, sygn. Nakło Gr.77 k.379} i z 1717. {A.P. P-ń, sygn. Nakło Gr.85, k.121}, jako Nowy Dwór i w umowie ostatecznej z 1719. roku  {A.P. P-ń, syg. Nakło Gr.87 k.15 II} , jako „... wieś Kamień z folwarkiem Nowy Dwór ...”. Zważywszy, że Nowy Dwór został wymieniony, jako folwark niebogatej i również folwarcznej wsi Kamień, oddalonej zresztą tylko o 6,5 km, dalej że na jego terenie nie ma śladu zabudowań folwarcznych, można przypuszczać, że  dzisiejsza odrębna miejscowość  Franciszkowo położona w odległości 1,5 km w kierunku Radawnicy, należała wówczas  „administracyjnie” do Nowego Dworu, i że na jej właśnie terenie znajdował się wymieniony folwark.                                    
     W wyniku testamentu Jana Wiganda z dnia 08.01.1729. {A.P. P-ń, sygn. Nakło Gr.89 k.37} oraz działów spadkowych dokonanych przez braci w dniu 12.07.1730. roku w Grudnej {A.P. P-ń, sygn. Nakło Gr.90 k.40}, Nowy Dwór wraz z Górzną  przypadł w spadku Janowi Krystianowi I (KOD: V.4.). Nie długo tymi dobrami zarządzał, gdyż zmarł 18.01.1738., zaś do osiągnięcia przez jego synów  wieku uprawniającego do obrotu nieruchomościami, majątkiem zarządzała wdowa po Janie Krystianie, Ludwika Barbara z Rydzyńskich. W konsekwencji przejęcia spadku przez synów, starszego Jana Krzysztofa (Jana Krystiana II) i Ignacego, sprzedali oni obie wsie wojewodzie kaliskiemu, Augustynowi Działyńskiemu w dniu 22.06.1752. za kwotę 109.000 tymfów.

W wypadku Nowego Dworu, analogicznie jak Górzny, okres jego przynależności do naszej polskiej linii rodu można określić wyjątkowo z dokładnością do dat dziennych, a mianowicie: od nabycia „wyderkafem” według kontraktu zawartego przez Jana Wiganda z Jakubem Działyńskim w dnia 31.07.1698., do cesji na rzecz Augustyna Działyńskiego  według kontraktu spisanego w Złotowie w dniu 22.06.1752., czyli niecałe 54. lata.

Nowy Dwór – kościół. Stan w 1997. roku