Poprzedni
rozdział |
Powrót
o poziom wyżej |
Następny
rozdział |
Powrót
do spisu treści |
7 km na północny-zachód od Jastrowia
Miejscowość Pniewo wraz z Ciosańcem, Okonkiem, Łomczewem i Borucinem, wchodziła w skład domeny księcia Jana Fryderyka Hohenzollern’a, którą odpłatnie zamienił w dniu 24.07.1582. z „Wedige ab Osten et in Plato” [Wigandem z Osten i na Płotach] na wieś - otrzymaną przez niego w posagu z pierwszą żoną Anną von Massow - Wapnicę [Ravenstein] w okręgu Szadzko, w dzisiejszym powiecie Choszczno w województwie zachodnio - pomorskim. Wedige von der Osten, który według „Jahrbuch des Deutschen Adels” tom II, wyd. Berlin 1898. żył w latach 1524. – 1594., znany jest w niemieckiej literaturze genealogicznej również jako „Wedige zu Pünnow” [Wigandem z Pniewa] . Takie jego określenie w almanachach świadczy, że przynajmniej za jego czasów, Pniewo stanowiło główną siedzibę, pozostałe zaś zakupione miejscowości były zarządzane przez rządców. Prawdopodobnie też w Pniewie zmarł. Po nim dobra te odziedziczył jego syn z drugiego małżeństwa z Sophie von Flemming - Böck, Egidiusz [Idzi] żonaty z Sophią Anną von Glasenapp, po którego z kolei śmierci, w wyniku podziału spadku, Pniewo przypadło Joachimowi Wigandowi von der Osten, majorowi wojsk króla Francji, żonatemu z Anną Dorotheą von Podewils i dalej jego synowi Egidiuszowi Wigandowi, którego z kolei siostrą była Dorota Zofia, żona naszego protoplasty - Jana Wiganda von der Osten.
Ze wszystkich wymienionych wyżej miejscowości, Pniewo jest najładniej położoną wsią typu niepełnej okolnicy, rozmieszczoną wokół dwóch brzegów - północnego i zachodniego - jeziora Kacko, w odległości 4. km na poł. -zachód od Borucina i ok. 5. km na poł.-wschód od Ciosańca. Wieś niewątpliwie założona jako dworska, robi wrażenie przestrzennie zaplanowanej, zasobnej i porządnie utrzymanej.
Bezpośrednio za wsią, po lewej stronie drogi do Ciosańca, lecz wyraźnie oddzielony od wiejskiej zabudowy, usytuowany jest pomiędzy starodrzewem, przestronny budynek dworski, współcześnie – prawdopodobnie po wielu przebudowach – bezstylowy, w którym od wczesnych lat po II. wojnie światowej egzystuje wiejska szkoła, wykorzystująca dawny sad, ogród warzywny i podjazd, jako dziedziniec szkolny i plac zabaw.
Przed dworem, po prawej stronie drogi do Ciosańca jeszcze we wsi, ale na jej skraju, na nieznacznym podwyższeniu terenu, skromny kościółek parafialny - oczywiście katolicki, zamieniony z będącego prawie klasycznym przykładem surowego, pozbawionego wystroju, ewangelickiego „Bethaus’u” – domu modlitwy. Wokół stosunkowo obszerny teren, prawdopodobnie po wojnie zdewastowanego, a później zniwelowanego byłego cmentarza, na którym współcześnie pobudowana została okazała plebania (ukończona w roku 1992.), przyćmiewająca swoim masywem niepokaźny kościółek. Proboszcz niestety nie miał żadnych wiadomości o losie ksiąg metrykalnych zarówno Pniewa, jak i podległego mu obecnie, o wiele bardziej reprezentacyjnego kościoła w Ciosańcu.
Opis tego kościoła w literaturze niemieckiej zawarty jest w książce : „DIE BAU- UND KUNST-DENKMÄLER DES REGIERUNGSBEZIRKS KÖSLIN”, BAND III, STETTIN 1934, który cytuję po przetłumaczeniu:
„Pinnow,
27 km na południe od Szczecinka. Założone w 1560. jako wieś dworska.
Kościół,
filia kościoła w Ciosańcu.
Położony na pagórku. Budowla prostokątna z
pruskiego muru z 1850. W niej zachowana część pierwotnej starej
budowli. W
zachodniej ścianie głowica [kolumny
- ?]
i chorągiewka na dachu z 1661.
W
oknach 15 witraży złożonych z
kolorowo barwionych, romboidalnych szybek ze szkła ołowiowego, jedna
datowana w
1596., ufundowanych przez miejscowego pastora Joachima Lübbecke,
przedstawiają
go jako kaznodzieję na ambonie przed wiernymi [słuchaczami]
oraz liczne herby okolicznej szlachty z ich żonami.
Wyposażenie. Wystrój ołtarza podobny do ołtarza w Dolgen [dziś Dołgie w powiecie szczecineckim] i ambona z początków XVII w. [Tauftisch i Taufengel] Chrzcielnica [?] i anioł chrzcielny [?] ręcznej roboty, możliwe, że z pierwszej połowy XIX. w.
[Taufschale] Misa chrzcielna ze stopu cyny ze stemplem z miasta Konitz i mistrza J.M.Weller’a z drugiej polowy XVIII w.
W trakcie [pierwszej] wojny światowej dwa dzwony zostały wydane, jeden odlany w 1673. przez Franz’a Dubois z Lotynia, drugi przez Heinrich’a Zeller w 1854. w Jastrowiu.
W czasie kolejnej bytności w Pniewie w czerwcu 2002. roku, stwierdziłem, że witraże troskliwie odnowione i obustronnie zabezpieczone dodatkowymi płytkami szklanymi przez Poznańską Pracownię Konserwacji zdobią na powrót osiem dużych okien kościoła, stanowiąc około jednej piątej centralnej części ich płaszczyzn, wykonanych ze zwykłego szkła. Z pewnością nie zachowały się w komplecie, bowiem wyraźnie widoczne są dokonane przez konserwatorów uzupełnienia. W drugim oknie z lewej strony, patrząc od strony drzwi wejściowych, u dołu witrażowej wstawki, herb naszego rodu podpisany „der Osten”. Chorągiewka na dachu z 1661. roku niestety nie zachowała się.
Z materiałów otrzymanych od pracowniczki naukowej Wydziału Historii UAM w Poznaniu p. Ewy Syski cytuję ustęp dotyczący tej wsi :
„PNIEWO
(Pinnow) - wieś książęca założona w 1568 r. Pierwszym
zasadźcą i
zarazem sołtysem był Simon Zirotte. Do pierwszych osadników
należeli: Peter
Schmechel, Karsten Zirotte, Jochen Kortmann i Melcher Lubenow. Karczmę
przejął
Peter Schmechel. W 1577 książę polecił wybudować młyn - wiatrak. W 1578
istniał
już drewniany kościół. W nim jeszcze przed wojną [II.
światową] znajdowało
się 13 małych malowideł na szkle z 1596 r., na których
umieszczono herby
szlachciców i ich żon. Czternasty herb należał do pastora,
który nosił napis: „Joachim
Lübbeke, pastor Ciosańca i Pniewa”. 24 VI 1582 r., książę
przekazał Pniewo wraz
z Ciosańcem i Borucinem, Wedigowi v. d. Osten 1. Nowe lenno
Ostenów,
które objął landrat Aegidius Christop v. d. Osten, na podstawie
podziału z 9
III 1742, Pniewo przypadło jego synowi - majorowi Janowi Ottonowi
Henrykowi v.
d. Osten, a po jego śmierci jego bratu, następnie posiadał je landrat
Gerard
Kazimierz, a następnie hauptman Fryderyk Wilhelm v. d. Osten. Jerzy
Wilhelm v.
d. Osten posiadał je wraz z hauptmanem Fryderykiem Wilhelmem v. d.
Osten, aż do
9 X 1773 r., kiedy to ostatni sam je zatrzymał 2.
Przypisy : 1. E. Wille, Die
Besiedlung des Newen-Stettiner Landes,
Neustettin 1940, s. 19-20.
2. L.W.
Brüggemann, Ausführliche Beschreibung des gegenwärtigen
Zustandes
des Königlisches Preussischen Herzogthums Vor- und Hinter-Pommern,
t. II, z. 2,
Stettin 1784, s. 766-767.
Dla udokumentowania opisu warto przytoczyć tłumaczenie całego tekstu przypisu 2., na który powołuje się p. E. Syska, a mianowicie: „AUSFÜHRLICHE BESCHREIBUNG des gegenwärtigen Zustandes KÖNIGL. PREUSSISCHEN HERZOGTHUMS VOR= und HINTER= POMMERN“ {Szczegółowe Opisanie Współczesnego Stanu Przedniego i Tylnego Pomorza [wchodzącego w skład] królewskiego Księstwa Pruskiego} wydane przez Ludwika Wilhelma Brügemann’a w Szczecinie w 1784. roku, część druga tomu II, strona 766 :
„Pinnow [Pniewo], siedziba szlachecka, ¾ mili od Okonka, posiada 2. folwarki, położony na granicy wsi młyn wodny, 36. gospodarzy, 8. chałupników, 1. karczma, 1. kuźnia, 1. nauczyciel, 49. dymów (obejść gospodarczych), jeden – podległy synodowi w Neu-Stettin [Szczecinku] kościół, który jest filią (kościoła) w Hasenfier [Ciosańcu], urodzajna rola, dobre pastwiska, bukowe i świerkowe drzewa, połowy rybackie w jeziorze i położonym we wsi stawie karpiowym; graniczy z zachodnio pomorskim miastem Jastrow [Jastrowie].
To nowe lenno Ostenów, które objął
landrat [starosta]
Egidiusz Krzysztof von der Osten, po podziale w dniu 09. marca 1742.
przypadło
jego synowi, majorowi, późniejszemu pułkownikowi Janowi Ottonowi
Henrykowi von
der Osten i po jego śmierci, jego bratu, następnie posiadał je landrat
Gerhard
Kazimierz i porucznik, a obecnie kapitan Fryderyk Wilhelm von der
Osten. Po
śmierci pierwszego objął je jego syn Egidiusz Jerzy Wilhelm von der
Osten
wspólnie ze swoim stryjem, kapitanem Fryderykiem Wilhelmem von
der Osten, z którym
wspólnie posiadali Pniewo, aż w dniu 09.10.1773. się rozdzielili
i ten ostatni
samodzielnie ten majątek zatrzymał.”
Z opracowania prof. Włodzimierza Dworzaczka wiadomo, że:
„Wigand Joachim, major króla Francji, w r. 1655 dwóch poddanych ze wsi Penow (Pinnow) w Księstwie Pomorskim dał Joachimowi Rudigerowi Golczowi, pułkownikowi króla francuskiego /W.83 k.45/.”
Podarunek ten jako odnotowany w księgach grodzkich Wałcza dostępnych w Archiwum Państwowym w Poznaniu {pod nową sygnaturą Wałcz, Gr. 40, k.45}, nie może budzić żadnej wątpliwości i jednoznacznie potwierdza kwestię własności Pniewa, należącego od 1582. do potomków „Wiganda z Pniewa”, a w 1655. do jego wnuka, syna Egidiusza i Zofii Anny z Glasenapp’ów, Wiganda Joachima von der Osten, żonatego z Anną Dorotą von Podewils. W tym kontekście stwierdzenie Brüggemann’a o „nowym lennie Ostenów”, które objął „landrat” Egidiusz Krzysztof jest co najmniej niezrozumiałe, zważywszy, że był on synem Wiganda Joachima, czyli z mocy prawa dziedziczył Pniewo po ojcu. Nawiasem mówiąc Wigand Joachim zwany w almanachach niemieckich Joachim Wedige [Joachimem Wigandem] był stryjem i równocześnie teściem naszego protoplasty Jana Wiganda [Hansa Wedige], zaś jego syn Egidiusz Krzysztof – bratem stryjecznym i szwagrem, a córka i późniejsza żona Dorota Zofia – siostrą stryjeczną.
W
tym to
Pniewie, według danych genealogicznych niemieckich
urodziła się - prawdopodobnie w 1666. roku -
Dorota Zofia von der Osten i tam też odbył się jej ślub z Janem
Wigandem w dniu
27. czerwca 1683., w przeddzień wyprawy wiedeńskiej, na którą
nasz przodek
musiał spiesznie, prawie sprzed ołtarza wyjeżdżać, jako że regiment, w
którym
służył miał zaliczoną służbę od dnia pierwszego maja, a więc musiał
uzyskać
stan mobilizacyjny właśnie w czerwcu. Wskazywałoby to nawet na to, że
Jan
Wigand wpadł w domowe okolice jedynie dla ślubu, urywając się na krótki urlop z punktu
mobilizacyjnego
regimentu Dennemarka, którym w praktyce w tej wyprawie dowodził.
Pniewo
– kościół w trakcie konserwacji. Stan z
czerwca 2002
Pniewo.
Dwór – fasada frontowa. Stan w 1997. roku
Pniewo.
Fasada od strony ogrodu. Stan w 1997. roku
Pniewo
– widok przez jezioro Kacko
Poprzedni
rozdział |
Powrót
o poziom wyżej |
Następny
rozdział |
Powrót
do spisu treści |