Title:

[Raj duszny] Hortulus animae polonice. [Kraków, Florian Ungler i Wolfgang Lern, 1513] 8°

Title execution:

Do druku podał Wiesław Wydra

Contributor:

Wydra Wiesław (red.)

Subject and Keywords:

raj ; Hortulus ; pierwsza drukowana książka polska ; inkunabuł ; starodruk

Description:

Raj duszny to najdawniejsza, wydrukowana w całości w języku polskim książka, która – choć fragmentarycznie – dochowała się do czasów współczesnych. Znanych jest jej osiem kart o numeracji od XVI do XXIII, które tworzą jeden, trzeci z kolei arkusz, opatrzony sygnaturą C1-8. Owe kartki zostały znalezione w latach osiemdziesiątych XIX w. w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, w oprawie klocka z dwoma drukami z roku 1506 i 1515. Niestety, bezcenne szczątki tej książki są już niedostępne, gdyż zaginęły podczas ostatniej wojny. Podobizny znalezionych we Wrocławiu kart znane są tylko z fotografii, które opublikował Ludwik Bernacki w swoim dziele Pierwsza książka polska. Studium bibliograficzne, Lwów 1918, s. 409, 411–413, 415–423, 425–427, skąd je tutaj reprodukujemy. Książka, której tytuł jest domniemany, bo nie zachowała się przecież karta tytułowa, wyszła w Krakowie spod pras Floriana Unglera i jego wspólnika Wolfganga Lerna w końcu 1513 r. Liczyła prawdopodobnie około 20 arkuszy (160 kart) i pod względem typograficznym była dość starannie zrealizowana, wydawcy opatrzyli ją drzeworytami, a czerwonym drukiem odbili tytuły modlitw i niektóre litery. Raj duszny należy do typu niezwykle popularnych modlitewników zwanych Hortulus animae (Paradisus animae, Ogród duszny, Raj duszny), które w XV–XVII w. masowo tłoczono w języku łacińskim i językach narodowych. Zawierały one teksty modlitewne zbliżone do brewiarzowych, a przeznaczone były dla odbiorców świeckich. Tłumaczem i redaktorem Raju dusznego jest Biernat z Lublina (ok. 1465 – ok. 1529). Jego modlitewnik stanowi przeróbkę pokrewnej Hortulusom łacińskiej książki do nabożeństwa Mikołaja Saliceta Antidotarius animae, rozszerzoną o krążące wcześniej w Polsce modlitwy. Opracowany przez Biernata z Lublina tekst długo służył jako trwała podstawa dalszych wydań Raju (tylko do 1547 r. istniało co najmniej sześć edycji), którego zawartość stale powiększano i redagowano na nowo. Książka cieszyła się wielka wziętością. Obliczona na szeroki krąg odbiorców, była dla drukarzy szczególnie korzystną imprezą nakładową. Tłoczono więc modlitewnik w XVI w. wielokrotnie, lecz z powodu zaczytania, z dalszych wydań, podobnie jak z edycji 1513 r., znane są tylko skąpe fragmenty. W całości zachowało się jedynie wydanie Andrzeja Piotrkowczyka z 1636 r., które już jednak bardzo mało przypomina pierwotnie zredagowaną przez Biernata książkę Raj duszny z 1513 r. uważany jest za pierwszą drukowaną w języku polskim książkę. Coraz częściej jednak to zaszczytne pierwszeństwo przypisuje się książce noszącej tytuł Historyja umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa, na pienie polskie wydana, która może nawet została wytłoczona przed 1508 r. w Krakowie. Egzemplarz tego nieznanego obecnie druku opisał Hieronim Juszyński w 1820 r. (por. jego Dykcjonarz poetów polskich, Kraków 1820, t. 2, s. 423–424).

Publisher:

Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne ; Biblioteka Uniwersytecka, Poznań

Place of publication:

Poznań

Object type:

reprinty

Identifier:

ISBN 83-88176-80-3

Language:

pol

Series:

Libri librorum ; Bibliotheca paleotyporum in lingua Polonica impressorum

Publication date:

2006

Digital object format:

application/pdf