Nie mogę większey Sercu WKMci przynieść radosci nad tę, kiedy przychodzi mi tu uwiadomić iak Obywatele Prowincyi Litt: nie tylko nie ochraniaią się od czynienia Offiary dla Oyczyzny, ale y owszem maią sobie to za krzywdę, kiedy Kommissye Powiatowe zniosłszy się z sobą, niską cenę Produktow stanowią. Znaią to oni, że w skrzywdzeniu Skarbu Rzpltey sami siebie pokrzywdzaią. Niechcą tego zyskiwać co winni oddać swoiey Oyczyznie y w tey to mysli od iednego z wielu miar zacnego Obywatela z Powiatu Lidzkiego odebrałem List do mnie adressowany, który czytam /:tu czytał List w tey tresci: Że Kommissya Powiatu Lidzkiego tak niską położyła zbożu swoiemu cenę, która y od stu lat tamtemu Kraiowi iest nieznana; iako to: Beczkę Wileńską Żyta po złł^h 14. Beczkę pszenicy po złł^h 18. beczkę Owsa po złł^h 8. Woz siana po złł: 1. y dwa ziarna tylko na Intratę, że kiedy naytańszy był rok, to iest w czasie Lustracyi normalney 1764. wtedy beczka Żyta Wileńska 24. złł. taxowana [s. 500v] y trzy ziarna na Intratę kładzione były, że z Starostw żadney spodziewac się nie można Aukcyi ale y owszem podług teraznieyszego oszacowania decessu, że Obywatele ztrwożeni zostali konskrypcyą Ludnosci oboiętne czyniąc sobie tych wyrokow P^h Stanow tłómaczenia że nakoniec Biskupi uciskaią Plebanow wybieraniem zniesionego Cathedraticum. Naostatek proźba o odmianę Kommissarzow y zniesienie Kalendarza Ruskiego; po przeczytaniu tego Listu rzekł: użył bym na złe gorliwosci tego bezimiennego Obywatela, gdybym zamilczał doniesc o tym P^m Stanom. Chlubno mi zaiste iest wyznac, że czynię wraz z nim powinność ktorą wszyscy winnismy Oyczyznie on że się zgłosił do mnie Ja że donoszę P^m Stanom, Do Stanow [???] teraz należy gdy my się ziszczamy z naszey powinnosci, aby Rzplta o całosci Skarbu Swoiego pamiętała, aby tam gdzie niskie po Woiewodztwach połozono Produktom ceny, podwyższone zostały, bo gdy by podług nich wnoszony był do Skarbu Podatek to nie tylko na 60/m ale y na 30/m nie wystarczy funduszu, a mu 100/m Woyska trzymać zamierzyli. Nim więc podam srzodek do poprawy [s. 501] tego błędu, a błędu tak srogiego, który wszelkie nadzieie Nasze pomyślnosci Oyczyzny, postawienie Stutysięcznego Woyska, ruynuie y wywraca. Wspomnieć mi tu należy /:to mi niech nie będzie za chlubę własną poczytano:/ o Kommissyi Powiatu Pinskiego y zapewne za szczęscie sobie to poczytuię, żem się nie omylił na nadziei moiey, żem podaiąc z Powiatu Pinskiego Obywatelów do Składu Kommissyi, starał się wybrać takich ktorzy niepospolicie Miłoscią Oyczyzny zaszczycaiąc się, potrafili oddać y Wspoł Obywatelom swoim Sprawiedliwość, y słuszną dla Oyczyzny z Dochodow swoich oznaczyc offiarę. Ia to mowię Kommissya Powiatu Pinskiego, postanowiła między sobą brać proporcyą dochodu swego z wysiewow, kładąc trzy ziarna na Intratę bez potrącenia expensow fundi; otaxowała beczkę Wileńską Żyta po Złł. 18, że zas te ostatnie trzy Lata tak były mokre, że wszędzie prawie chybiła Iarzyna; Przeto Kommissya w proporcyą Oziminy, w połowie tylko rachowała Jarzynę, prócz tego żadnego nie przepomniała liczyć na Intratę Dochodu, gdy nawet miod, tarki, ryby Orzechy, grzyby, Frukta, Piskorze, Kury, Kapłony podała, y nadto Prezyduiący w tey Kommissyi JW. Korzeniecki Regent Litt: którego łaskawym względom WKMci y P^h Stanow mam honor polecić, zgłosił się do Mnie, oswiadczaiąc iż ieżeli to iest mało to poprawi. Wracaiąc się za [s. 501v] tym do Kommissyi Powiatu Lidzkiego ponieść Mi do P^h Stanow zostaie proźbę, aby godnie styruiący Obrady Nasze JW. y JO. Marszałkowie Konfederacyi umocowanemi zostali do wysłania Uniwersału, który by nayprzód miał w celu zalecenie poprawy Ceny, powtóre zabespieczał Obywatelów potrwożonych względem Konskrypcyi, potrzecie nakoniec, aby Zwierzchność Duchowieństwa Ruskiego pod Naysurowszemi Karami zabronione miała wybieranie Podatku Cathedraticum zwanego: Co się zas dotycze Swiąt Ruskich, w czasie swoim podać o to Proiekt nie omieszkam.

Dzień, w który Ustawa [s. 502v] nie Podatku, ale dobrowolney Offiary nastąpiła. Dzień o ktorym obie powątpiewały Narody, dzień mówię ten, który był momentem powszechney całego Narodu Radosci, który rozrzewnił Serce WKMci nie powinien ustępować temu dniowi w którym odbieramy dowody, iak po Prowincyach Obywatele tchnący gorliwością Jnteressuią się za całoscią Skarbu Naszego, iak approbuią czynnosci Nasze, iak nakoniec wysledzaią Krzywdę Oyczyzny bez ochronienia Siebie Samych. Słyszany tu dowod Obywatelstwa Familij JW. Narbutów nikogo dziwic nie będzie, gdy wspomnę tu o Przodkuiącym Powiatowi Lidzkiemu Podkomorzym JW. Narbucie, który wielokrotnie Maiątek swoy y życie własne nie oszczędzał, mogł tak służyć Oyczyznie, iak należy. Widziałes go WKMc na wszystkich Elekcyach, był nawet y Posłem w Roku 1776. lecz w liczbie tych z któremi wraz y Ia wymierzone przeciw sobie maiąc Karabiny, do Izby wpuszczonemi nie bylismy. Co się dotycze okolicznosci wniesioney względem Kommissyi Powiatu Lidzkiego, będę upraszał JW. Pinskiego aby spisać Punkta raczył podług wniesienia swego, ktore My będziemy mieli za Prawidło w napisaniu Uniwersału. Co zas samey dotycze się Kommissyi Powiatu Lidzkiego iezeli wola P. Stanow nastąpi [s. 503] tedy szczególniey do Niey List zasłalibysmy.

Względem Strażnika y Oboźnego Polnych nie zabieram głosu, abym stosowne do Ich powinnosci przekładał uwagi, ale niech mi będzie wolno przełożyć P^m Stanom iż Strażnik y Oboźny Wielcy Koron. nie maią y nie mieli oznaczoney dla siebie Pensyi. Na Seymie 1766. była ta Propozycya aby dla Strażnika y Oboźnego Wielkich Koronn. wyznaczona była Pensya. Lecz JW. Krasinski y zmarły iuż Sp. JW. Czacki, zrzekli się tey nadgrody od Oyczyzny. W opisie Kommissyi Woyskowey na dzisieyszym uskutkowanym Seymie zrzeklismy się pod szczególnym Artykułem, iż Urzędnicy Cywilno-Woyskowi obrani do Kommissyi [s. 503v] kontentować się maią swoią Pensyą, już tym samym zaręczylismy dla wszystkich Cywilno-Woyskowych Urzędnikow pensye, bo daymy to, że w Polu Strażnik y Oboźny Wielcy Koron. nie będą mieli tey pracy, za ktorą by Rzplta nadgrodę dla nich wymierzała, ale powołani do Składu Kommissyi, już tam nadgrodę za pracę swoię mieć powinni. Wspaniałość JWW. Krasinskiego y Czackiego nie może bydź na przeszkodzie, aby dla następnych Strażnikow y Oboźnych wielkich nie miała być oznaczona Pensya. Więc chociaż iuż przeszedł Artykuł o Oboźnym y Strazniku Wielkich, ia iednak przez sprawiedliwosc podnoszę go y proszę o wyznaczenie Pensyi tak dla dzisieyszych iako y Następnych Straznikow y Oboźnych Wielkich Koron. ktorzy mogąc miescic się w składzie Kommissyi Woyskowey byli by bez opatrzenia. Co ieżeli mi zaprzeczone będzie dla oszczędnosci tedy idąc za tąż samą oszczędnoscią, na oznaczenie Pensyi dla Strażnika y Oboznego Polnych Koron. nie pozwalam.

Zapewne gdybym tu sobie podchlebiał, że mogę co oddać do głosow y zalety Mężow tu wypowiedzianych, zaiste nie oszczędzał bym [???] pracy; Lecz że iuż hołd słusznosci odebrali ia winienem tu tylko, gdy iest mowa o osobie Oboznego Koron. przez pamięc swieżą wspomniec Zasługi tego Męza, wspomniec o chwalebnie odbytey Lasce Trybunalskiey y potym Seymowey które Urzędowania za wzor brane będą. Nam zawsze przypominac, ze Cnoty toru trzymac się trzeba, ale gdybysmy dzis nie mieli nadgradzac zasług zapewne ostygłaby chęć służenia Oyczyznie; będąc przeto za wnioskiem JW^o Kaliskiego, łączę się z nim y upraszam aby w Prawo zamieniony został. Co się dotycze Strażnika y Oboźnego Polnych, rozumiem, że przysługę czynię JW^u Czerniechowskiemu, gdy Proiekt [s. 505] Iego przypominam, który podał względem obowiązkow Pisarza Polnego. Zawsze dobrey wiary winnismy dotrzymywać sobie; Mowa, gdy była o Pisarzu, wspomniano wtedy potrzebę Strażnika y Oboźnego, którzy maią bydź Dozorcami Woyska, powinni pomagać Pisarzowi; Więc Urzędow tych Kassować nie podobna, bo by nic swiętego nie zostało się.

Ia nie iestem obligowany od dzisieyszych Posiedzicielow, abym obstawał za ich Urzędem, bo to już słyszelismy, że się sami zrzekaią. Będąc zaś za samą sprawiedliwoscią, mowię o przyszłosci, mowię na fundamencie Prawa, które czytam o Urzędnikach Cywilno-Woyskowych, iż Jm ta Pensya za pracę w Kommissyi Woyskowey służyć powinna, ktorą siebie maią wyznaczoną y inney pretendowac nie mogą. Przekładam nadto tę uwagę, która iak w moim, tak w każdego widoku sprawiedliwość znaleść powinna, że tak rozumiem, Oboźnych y Strażnikow [s. 506] Wielkich Koron. do Polnych, iak Hetmanow Wielkich do Polnych y nadto więcey Konsyderacyi mam dla Straznika y Oboźnego Wielkich gdy Urząd Jch tak iak y Hetmana przez JKMc. nominowany bywa, Zaś gdy zastanawiam się nad Urzędem Strażnika y Oboźnego Polnych widzę, iż początkowo przez Hetmanow był ustanowiony y z Kieszeni Ich opłacany. Więc bardziey się zgodzę na to, aby Wielcy Straznik y Oboźny mieli pensyą, anizeli Polni, co ieżeli przez wzgląd na oszczędność nie zasługuie na uwagę P^h Stanow to tym bardziey na oznaczenie Pensyi dla Polnych, ktorych tylko Pomocnikami Wielkich uważac powinienem, niepozwalam.

Że prożno tyle Urzędow do dziś dnia było płatnych, to nie wina była Urzędnikow, nie wina Woyska, ale Wina Nas samych, ześmy nie pilnowali, aby też Urzędy powinności swoie pełniły. Rzplta kiedy zwiała Woysko miała wtedy na to Uwagę aby resztuiący Żołnierz za łeb nas nie targał, zostawiła dla tego Urzędy, aby te dopilnowały tey reszty Woyska. Nadszedł przecie dzis ten moment, gdzie Rzplta spostrzegła się, że utrzymywanie 18/m Woyska iest dla niey prożnym ciężarem, postanowiła przeto w proporcyą obszernosci Kraiu swego 100/m. Więc w proporcyi Stutysięcznego Woyska, trzeba powiększyć liczbę Kommenderuiących liczbę Urzędnikow, a nie przeciwnie kassować. Kiedy tu przechodziła Materya o Pisarzu Polnym słyszelismy y mówić można nauczyliśmy się z głosu JW. Trockiego, iż Rzplta powinna miec oczy na Woysko, powinna mieć z boku od Siebie umocowaną Osobę, która by o stanie Woyska donosiła, a któraby nie dependowała od Kommissyi Woyskowey, iasniey mówiąc nie była sługą iey, ale tylko samey Rzpltey W owym zaraz mieyscu, gdy się rzeczą nie podobną bydź zdawało y prawdziwie poięcie każdego [s. 507v] przechodzącą, aby iedna osoba przy zwiększeniu Woyska dopełnić obowiązkow swoich w zlustrowaniu zdołała, iuż więc Rzplta oznaczała dla niey pomoc w Subalternach, to iest w Strazniku y Oboźnym Polnych. Ieżeli przeto obracała Rzplta oczy swoie przy decyzyi Pisarza Polnego na Pomocnikow Iego, toć ci Pomocnicy, trudno aby byli bez pensyi. Ile wielbię potrzebną y chwalebną gorliwość JO. y JW. Strażnika y Oboźnego WK: w niebraniu pensyi, tyle czuię obowiązku /:iak winien iestem dobrze radzic Oyczyznie:/ powiedziec że wolał bym raczey, aby były pensye dla nich oznaczone, bo Rzplta płacąc Usługę mieć powinna czego mi nikt niezaprzeczy. Ale przewrocmy tylko wstecz tę prawdę, czy Rzplta nie płacąc, usłużoną bydź może? Nie zapewne! bo Rzplta iak iest sprawiedliwa, tak tey nie sprawiedliwości dopuscic się nie może, aby nie płacąc Urzędnika, miała na nim wymuszać Obowiązkow dopełnienie. Przekonany ia iestem, przekonane zapewne są y N^e Stany, że Pisarz Polny sam w swoiey Osobie nigdy temu zadosyc uczynić nie może, bo nawet w Roku 1654. za Iana Kazimierza, kiedy nie było tyle Woyska uznała Rzplta potrzebę dodania Substytuta Pisarzowi Polnemu, y tym to mowię Prawem był wyznaczony JP. Maryan Iaskulski. Gdy więc w owym ieszcze czasie upatruię, że Rzplta miała wzgląd [s. 508] na to, iż wyznaczyła Substytuta Pisarzowi Polnemu, iakże dzis nie mam upatrywać tey potrzeby, kiedy Woysko do Stutysięczney Liczby iest zwiększone. Iak przeto pragnę, aby naysurowszy rygor na tego Urzędnika był rozciągnięty ktoryby zadosyc powinnosci swoiey nieczynił, tak chcę nawzaiem, aby dobrze był płatny, gdy Strażnik y Oboźny będzie odbywał powinnosci, to zapewne drugie tylo, iak weźmie Pensyi expensować musi. Na zniesienie Urzędu, który by się z Smiercią dzisieyszych Posiedzicielow miał zakończyć, Ja się nigdy pisać nie będę, bo nie tylko że chwalę przezorność Przodkow Naszych, w ustanowieniu tak potrzebnego w Kraiu Urzędu, ktorego obowiązki Prawem przepisali, ale nadto chcę, by Urzędy w Kraiu ustanowione, były zachęceniem każdemu do zasług y Szlachta z sposobu nadgrody za gorliwość ku Oyczyznie swoiey ogołacaną nie była. Bo pytam się iakaż u Nas inna za zasługi w Oyczyznie bydz może nadgroda, ieżeli nie Urzędy? Znieść ie tylko, było by to iedno, co przytłumić chęc do Zasług, było by to iedno, co zgasić nayżywszy w Polaku zapał sposobienia się do Usług własnym Kraiu. Jeżeli spoyrzemy na Oscienne Panstwa, wieleż to tam uyrzemy Polakow Wspoł Braci Naszych, którzy nie maiąc w Kraiu [s. 508v] w Oyczyznie swoiey sposobu do życia, tam szukać chleba musieli. Czemuż do Nich nierzeczemy, o to tutay zysk dla Was, wróćcie się na łono Oyczyzny swoiey, ale mowiąc to, okazać Im trzeba sposob do życia, przeznaczyć w celu nadgrodę, do ktorey by stopniami dochodzili. Tego ia iestem zdania, że u Nas iedne tylko Urzędy być mogą nadgrodą, ktore dlatego samego znoszonemi bydź nie powinny. Nie mowię koniecznie, aby Urząd był z 20/m lub 30/m Intratą, ale niech będzie 3/m 6/m, lub 10/m do Urzędu przywiązaney nadgrody, będzie to dosyć dla Szlachcica, ktoremu los maiętnym urodzić się nie pozwolił, a ktory by żyiąc w ubóstwie szacowac sobie tę nadgrodę będzie umiał. To gdy przekładam PP^m Stanom dopraszać mi się zostaie, abyśmy sporzy mogli w tym niesczęsliwym postępowac Etacie, bo przydac to należy, iż tak w scisłe wchodzenie w opłatę, nie moze tylko nieukontentowanie w Nas zaszczepiać, nie ostatni to iest Seym dzisieyszy, będą może następne iemu podobne, okryslmy teraz rygor na takich Urzędnikow ktorzyby obowiązkom swoim zadosyc nie uczynili; a wreszcie zostawmy przyszłym Seymom, które gdy następnie zapatrzą się na użytek lub przeciwnie nie potrzebę którego Urzędu, będą mocne utwierdzić go lub skassować.

Że wybor Kommissarza był doskonały usprawiedliwił, to dopiero czytany Rapport y każdy wewnętrznie kontent z tego bydź musi gdy iednak zapytuie się Nas iak sobie ma postąpic względem żądania Kommendy, aby transporta za Granicę, to iest do Kiszynowa y innych Magazynow na Wołoszczyznie mogły dochodzić; Nim na to odpowiemy trzeba Nam wniść w pobudki ktore Nam Instrukcyą dla JP^a Kasztelana dyktowały. Pierwszą mielismy względem Powietrza, że zaraza ta za każdą Woyną Moskwy z Turkami, zawsze się szerzy, więc uniknienie tego nieszczęscia mielismy w Naszey uwadze, a chcąc się zabespieczyć tym bardziey od niego warowalismy [s. 510v] to w Instrukcyi JP. Kasztelanowi, aby żadne podwody, iak tylko do Granicy nie dochodziły. Pierwszy Ia byłem, który położyłem ten warunek, maiąc baczność na to że zdarzone nieszczęscie naypierwey Woiewodztwo moie, które reprezentuię dotknęło by. Więc iak pierwey stawałem, tak y teraz powtarzam, upraszaiąc JW. Marszałków, aby taka była dana Rezolucya JP^u Kasztelanowi Kamienieckiemu, iżby podwody z Kraiu Rzpltey do wyprowadzenia Magazynow nie były puszczane za Granicę. Druga była pobudka, że ponieważ Neutralność iest przyięta za Prawidło od Rzpltey aby y cienia nie dać pozoru Iey uchybienia niewidziałbym uniknienia niebespieczenstwa, bo gdyby Turcy złapali podwody Nasze, więc zabrali by one ale to mnieysza gdy większego nieszczęscia spodziewac się powinnismy, bo za pomoc Moskwie udzieloną, szukaliby zemsty w Kraiu Naszym. Mielismy także y te pobudkę, aby poddanstwo wychodzące przy podwodach do obozów Moskiewskich, tam buntowane nie było, iakże więc teraz uniknęlibysmy tego nieszczęscia kiedy samochcąc wysłalibyśmy na Missyą do obozu Moskiewskiego poddanych Naszych. Więc z tych wszystkich powodow y pobudek, [s. 511] na których fundamencie pisalismy Instrukcyą dla JP. Kasztelana Kamienieckiego, a która to Instrukcya iednomyslną Zgodą Stanow utwierdzona, staie się swiętym y niewzruszonym Prawem dla niego, na wyiscie za Granicę podwód pozwolić nie mogę. Co się dotycze zarzutu, że Obywatele utyskuią na to, że handel na Pograniczu upadnie, tu przeciwnie stanąc powinienem, że przynaymniey będąc tamtego Woiewodztwa Reprezentantem, żadnego o to zażalenia od Wspoł-Obywatelow nie odbieram, y pewien iestem, że handel zatamowanym nie będzie. Co się zaś dotycze pretensyi Obywatelskich, lubo Mnie cieszy swoim doniesieniem JP. Kasztelan, że JP. de Bock takowe pretensye zaspakaia iednak ponieść tu ieszcze prozby moie winienem za wielu Obywatelami, ktorzy wielkie maią pretensye do Rossyi od pierwszego ieszcze wniyscia Moskwy do Kraiu Naszego. Więc iakem tu iuż raz wnosił, tak ponowić mi należy, aby te wszystkie szkody nadgrodzonemi zostały, że zas trudne doyscie byłoby, y nawet podobno Moskwa nie znalazła by się w stanie wszystkich [s. 511v] zaspokoienia. Przeto położyć Mi tu zostaie Annum normalem 1776. aby od tego przynaymniey czasu Obywatele pokrzywdzani, nadgrodę odbierali. Bo ieżeli Cesarz Jmc nadgrodził krzywdy Obywatelom Polskim, za coż Moskwa miałaby unikac od tego. Więc upraszam aby Nota zasłana była od Deputacyi Interessow Zagranicznych do Ministerium Peterzburskiego y Kommissya z oboiey strony wyznaczona, takowe oblikwidowała pretensye, do ktorey Noty stosowny podam Proiekt.

Głos JW. Podolskiego, iak prędko przełozył Nam tyle uwag, a uwag sprawiedliwych pobudza Mnie abym poparł zdanie Iego. Bogu dzięki, ześmy się przecie oswobodzili z tey niewoli Moskiewskiey, ale zabespieczyć Nam się należy, żebyśmy większego nie sciągnęli na Kray niebespieczeństwa. Wypadł wyrok odwożenia tylko do Granicy Magazynow, teraz iest przeciwne temu żądanie aby za Granicę podwody Nasze y Poddanstwo wychodzić mogły. Wiadomo iest NN^m Stanom, że Moskwa wyprowadzała za Granicę Rekruta z Polski, jeżeli pozwolemy Podwodom, to tym bardziey ułatwiemy zabor Poddaństwa Naszego na Rekruta, ktorego nie wiem ktoby potym powracał, a szkoda szkodą dla Rzpltey zostałaby się, przydaymy do tego, niezapominaiąc o buntach, iaki to był pozar na Nas przygotowany y mamyz ieszcze w tamte strony wysyłac Ludzi, żeby nowo podżeganemi byli y na wierność Moskwie przysięgali, gdy widziemy że Poddanstwo tamtych Woiewodztw dopiero za zwiększeniem Woyska Naszego uległo. Ia zawsze się lękam podmuchnięcia tego żaru, y Rzplta tak teraz powinna swe kroki kierować, wybrnąwszy z pryncypalnieyszego nieszczęścia [s. 512v] aby iey nie rzeczono, że schybiła. Tu pod bokiem Naszym Aresztanci Kaydanami obciążeni, a przecież dla Rzpltey przysięgi wykonac niechcą, iakże pewni bydz możemy o tamtym Poddaństwie, które z powodu Religii bliższym zawsze będąc Moskwy, iey życzyc lepiey, niżeli Nam Panom swoim może. Sądzę przeto aby naysilnieyszą nieodbicie położyc tamę, izby ta furtka do Moskwy zamkniętą raz na zawsze została. Ia co do wychodu podwod za Granice powiedziałem; Co się zas dotycze okolicznosci Deputacyi Interessow Zagranicznych poleconey zadziwia mnie zapytanie, na które ma odpowiedzieć JW. Podolski, Ja zaś wyznac muszę, że nierozumiem co się to znaczy czas y mieysce, co zaś do liczby, tę cokolwiek poymuię, że to się ma rozumieć wielość pretensyi Polski do Moskwy. Twierdzić tu mogę, że ani iest w stanie Moskwa, aby to wszystko mogła nadgrodzić Polszcze, w czym Ią ukrzywdziła. Powolnoscią gdy postępuie Polska gdy zamierza tylko rok normalny, więc Moskwie nie należy szukać wybiegow. Co się nakoniec dotycze Neutralności, zachować Nam tę należy; Wiemy że Turek iest Nam potrzebnym; Już zas tym oczywiscie narazilibyśmy sobie [s. 513] tego Przyiaciela, gdybysmy pomagali Moskwie do woiowania iego; kiedy Moskwa, lub ktożkolwiek, będzie potrzebował Chleba Naszego postara się zapewne o wozek y przyiedzie po niego na Granicę. Więc abysmy niedali przyczyny zażalenia się Turkowi czego zapewne Moskwa żąda, aby potym nad Nami panować mogła, na wychod podwod za Granicę Naszą nie pozwalam.

Im upornieysze w swym urządzeniu Dzieło tym milsze uskutecznionym zostaie. Los kożdemu z żyiących iest do pracy przeznaczony, ktoren aby ciągiem był dokonywanym, iest obdarzony upowszechnionym przebytey trudy zapominaniem, aby pamięć iey nie sprawiała wstrętu do nowego zaięcia się pracą. Moc Naywyższa przeyrzawszy konieczność dania żyiącym zatrudnienia, które ludzkie Towarzystwa scisley spaiaią dla utrzymania go, odsuwa pamięc już przebytych trud aby chęć niezatępiała się przemysłowi do nowszego przedsiębrania Dzieła, z którego publiczność użytkować może, a pracuiący zysk odbiera chwały lub nadgrody. Od powszechnego Ustaw Urządzenia Naypoważnieysze Zgromadzenia nie wysuwaią się. Wszakże P^e Stany na przebyte czynnosci nie zwracaią oka, lecz tylko wystawuią sobie, co czynic ieszcze maią. Ogromność ich zastanawia mysl Seymuiących Stanow iak ma bydz doprowadzona, Serce obywatelskie uciska, ze tyle iest do urządzenia a Polityka Interessow tak wewnętrznych, iako y zewnętrznych przynagla do rychleyszego uskutecznienia. Ustanowilismy w większych częsciach podatek, Naznaczamy Etatem urządzenie Woyska, lecz te dwie sprzężyny Rządu póty swey nie okażą dzielnosci, poki ogólność Iego nie nastąpi w przepisie ustanowienia formy Rządu - pewney, bespieczney trwałey, bo nigdy nie wzruszoney. Seymuiąca nawet Władza nie zasmieli się ią obalać, gdy kardynalnym zawarowaną zostanie Prawem, nie zaliczaiąc takich Punktow za Kardynalne, iak w latach 68. y 75. są wypisanemi. Wtenczas, gdy ie w poważnym umieszczemy ustanowieniu, nie my sprzyiaiących Nam szukać będziem, ale nas swą odezwą dosięgać będą. Nim do tey zamierzoney zblizemy się mety, podnosmy do Niebios wzdychania, aby Nam nie ubliżały Błogosławieństwa Swego w dodawaniu Ducha Rady, Ducha iednosci, abysmy sami o Sobie radząc dobrze samym sobie zaradzali [s. 514v] Następności podali prawidła, iakim torem w czynnosciach Rządu stałego postępować maią. Jest wprawdzie nad czym zastanowić się, bo gdybysmy Likurgami wskładzie Dzieła tego byli, bez wątpienia nie pomału nad iego zastanowilibyśmy się Urządzeniem. Znaiąc iż to ustanowienie, póty trwać będzie, poki Rzplta trwałą, wolną y zabespieczoną w swych Ustawach zostanie. Lecz ten wyrzut mysli zchęci dobrego mey Oyczyznie życzenia uczyniony wstrzymać ieszcze muszę bo rozpoczętych tyle materyi mamy, z których ogromnieysze okaze się dzieło. Jak my dotąd ie mamy nie nie zdoływam ie przeminąc, bo znam pilność ich odbycia konieczność, dopełnienia, a przymus wywiązania się mym zaręczeniom. J dla tego uskramiam radość mym myslom wystawioną sobie obiecywanych nadal pomyslnosci miotaniom odmianie niepodległey iak dotąd doznawalismy, lecz wracam się w smutnym głosu tonie do rozpoczętego Etatu, któren kilkudniową Nam zadał trudę, a dotąd wielkiego nie przyniosł Kraiowi użytku do kontynuowania którego wzywam JP. Sekretarza.