DNIA 28. MAIA 1789. ROKU

NAYIASNIEYSZY KROLU PANIE MOY MIŁOSCIWY

Prześwietne Skonfederowane Rzeczypospolitey Stany.

Rozumiem iż w Kraiu Naszym nie masz żadnego Obywatela, ktoryby nie znał użyteczności w ustanowieniu Kommissyi Edukacyi Narodowey, widząc iak ta Magistratura i Osoby ią składaiące, pracowicie i pilnie zatrudniaią się Edukacyą Młodzieży naszey, sprawiedliwa więc iest troskliwość niektorych JWW. Seymuiących o całość Funduszu na tęż Edukacyą potrzebnego.

Lecz nie o to teraz tu rzecz idzie; widzę iż Proiekt teraźnieyszy, Podatek z Dobr Poiezuickich stanowiący, chce mieć ażeby Possessorowie tych Dobr, płacili dziesiąty grosz tylko, od reszty intraty, potrąciwszy to co z tych Dobr do Funduszu Edukacyinego płacą, nad tym więc moią zastanawiam uwagę, i w tey okoliczności tak się Nayiaśnieyszym Seymuiącym Stanom tłumaczę.

Pytam się naypierwey wszystkich Dobr Poiezuickich Possessorow, iakim Prawem te Dobra trzymaią, zdaie misię iż odpowiadaią mnie wszyscy iż Dziedzicznym na fundamencie Kommissyi Rozdawniczey przez Prawo 1785. Ru. ustanowioney. Pytam się daley iak do tego dziedzictwa przyszli, odpowiedzą mnie takoż podobno wszyscy, iż te Dobra u Rzepltey kupili; teraz więc ostatnie zapytanie zostaie, iż ieżeli kupili Dobra, powinni byli oddać kapitał za nie, ieżeli zaś kapitału nie oddali, tedy teraz do Kommissyi Edukacyiney płacą, nie intratę z Dóbr tych (iak chcą nam perswadować) lecz płacą procent od kapitałow, ktorych nie oddali.

Skoro tedy iest iasną rzeczą, że płacą do Kommissyi Edukacyiney nie intratę lecz procent od summ nieoddanych, wypada więc konkluzya, że nie od reszty intraty potrąciwszy do Funduszu Edukacyinego płacący się procent, lecz od całey z Dobr swoich intraty dziesiąty grosz do Skarbu Publicznego rownie iak i inne Dobra Ziemskie płacić są powinni.

Jeżeli zaś mniemaią że podwoyny dochod z tych Dobr opłacać będą, niechże oddadzą kapitały za Dobra swoie ustanowione, na ten czas iuż Podatek ieden tylko Publiczny rownie z innemi Ziemskiemi Dobrami płacić będą. Rzeczpospolita zaś dwoiaki zysk mieć zawsze będzie, bo kapitały odebrawszy odda na procent albo dług swoy uspokoi, więc będzie miała i Podatek Publiczny i zysk z procentu.

Wszakże to iest widoczną prawdą, że gdy Possessor Dobr Ziemskich, kupi u ktorego Sąsiada fortunę lecz kapitału iemu nie zapłaci, albo u innego Obywatela pożyczy na te kupno pieniędzy, musi więc procent czy iednemu, czy drugiemu płacić, a dla tego dziesiąty grosz od całey swoiey intraty do Skarbu Publicznego dawać obligowanym zostanie; więc i kapitały na Dobrach Poiezuickich są to długi podobnegoż gatunku, a zatym byłaby naywiększa niesprawiedliwość, ażeby gdy Dziedzicom żądane długi od Podatku Publicznego nie potrącaią się. Poiezuiccy Possessorowie mieli te Dobrodzieystwo? niech oddadzą kapitały, będą mieli wolne Dobra, od mniemanego podwoynego opłacenia.

Należy więc tylko zostawić wolność Possessorom Dobr Poiezuickich, złożenia kapitałow, ktoryby procentu do funduszu Edukacyinego opłacać nie chciał, z Dobr zaś tych od całey intraty nic niepotrącaiąc Podatek dziesiątego grosza ustanowiony być ma, i o to przy naywiększey sprawiedliwości z mieysca moiego dopraszam się.

DNIA 29 MAIA 1789. ROKU

Gdy na wczorayszey Sessyi w zapadłym Prawie o Podatku z Dobr Poiezuickich podsunęło się słowo, Dziedzictwo tych Dobr Possessorom przyznawaiące, i gdy zostawiony iest dla nich warunek iż kapitały za te Dobra ustanowione Possessorowie składać będą mogli, widzę, że iuż ci Possessorowie staną się tych Dobr Dziedzicami tak, iak i my wszyscy swoich Possessyi, ktore ieden od drugiego mamy nabyte lub nabywamy.

Zachodzi iednak wielka między kupnem naszym, a kupnem Dobr Poiezuickich rożnica, bo gdy my ieden drugiemu przedaiemy Dobra, targuiemy się twardo i szukamy kontrahentów kto więcej zapłaci. Kommissya zaś Rozdawnicza przedaiąc te Dobra, nie miała tey ostrożności, owszem przedawała tym, ktorzy sami sobie cenę ustanawiali i ktorzy wybierali sobie wprzod Lustratorów, ażeby podług ich żądania intarta w tych Dobrach wyciagana była, ztąd też to wypada tak wielka dla Rzepltey szkoda, iż Possessorowie Dobr Poiezuickich tak tanio pobrali one, że 3. i 4. razy więcey maią z nich intraty, niżeli do funduszu Edukacyinego płacą dochodu.

Jeżeli tedy dla nienaruszenia Dyplomatow N. P. i dla nienadwerężenia Przywileiow Dobr Ziemskich (iak tu w wielu głosach słyszałem) Lustracyi nowych do tych Dobr wysłac iuż nie można, zgadzam się na to ażeby Possessorowie tychże Dobr podawali intraty swoie do Kommissyi Woiewodzkich tak, iak i inni do Dobr Ziemskich Dziedzicznych właściciele, żądam tylko ażeby kapitały za te Dobra [s. 272] nie były tak liczone,iak Kommissya Rozdawnicza one ustanowiła, lecz ażeby według teraz ukazać się maiącey intraty, kapitał w proporcyą pomnożony został, lub naostatek ieżeliby i to miało naruszać Dyplomata czyli Konstytucyą tedy niechże kapitały zostaną w tey samey kwocie, ale procent od nich nie iuż poł piąta od sta, iak Possessorowie Dobr Poiezuickich płacą, lecz po 7. od sta, iak Rzeplta nasza teraz pożyczaiąc dla siebie pieniędzy płacić przyrzekła, niech opłacaią. To iest moie zdanie względem kapitałow i procentow z Dobr Poiezuickich i to do decyzji N.S. oddaię Stanom.

DNIA 2 JUNII 1789 ROKU.

Między wszystkiemi czynnościami naszemi, ktore na tym Seymie uskutecznić staramy się, nie masz podobno żadney ani ważnieyszey ani Kraiowi naszemu potrzebnieyszey nad tę, ażeby siły nasze do takiey powiększyli liczby, na iaką fundusze Rzeczypospolitey. Ofiara od Ziemian i Duchowieństwa, tudzież inne zrzodła Skarb Publiczny zasilić maiące wystarczyć mogą.

Na początku Seymowania naszego powiedzieliśmy w trzech słowach, że chcemy mieć sto tysięcy Woyska i chociaż pokazuie się teraz niepodobieństwo ażebyśmy do takiey liczby razem podnieść mogli, nawet w poźnieyszym czasie utrzymywać zawsze tyle na nogach regularnego Woyska, byłoby znacznym dla Kraiu ciężarem, sześćdziesiąt jednak tysięcy teraz wystawić, i na utrzymanie iego fundusz obmyślić, przyszłoby nam z łatwością, gdybyśmy tylko wszyscy tego szczerze żądali, nieuszczuplaiąc funduszow Rzepltey i wynayduiąc w nich to wszystko, cokolwiek rowna między Skarbem Publicznym a Obywatelem sprawiedliwość wynaleść dopuszcza.

Nikt iuż podobno przeczyć temu nie będzie że Dobra po zgaszonym Zakonie Jezuickim stały się Funduszem Rzepltey i chociaż ten dla Oyczyzny naszey spadek; wydarzył się w tak nieszczęśliwym dla niey czasie, kiedy wszystkie okoliczności zbiegły się były na tey zgubę, kiedy miłość własnego dobra zapominała o Publicznym, kiedy chęć zysku prywatnego dopuszczała wszystko co tylko być mogło nayszkodliwszego dla Oyczyzny stanowić, aby tylko prywatni mogli się wzbogacać, z tym wszystkim iednak ten fundusz Dobr Poiezuickich nie poniosł na ten czas takiego uszczerbku na iaki my go sami onegday naraziliśmy.

Oto Oyczyzna nasza szukaiąc pomnożenia Skarbu Publicznego na powiększenie Woyska przez rożne sposoby, gdy ze Starostw i Krolewszczyzn naznaczyła kwarty, gdy z Dobr Ziemskich i Duchownych otrzymała dziesiątego grosza ofiarę, rzekła potym do Possessorów Dobr Poiezuickich, kupiliście u mnie te Dobra, kupiliście one taką ceną, ktora nie ia przedaiąca wam stanowiłam, ale ktorą wy kupuiący sami sobie naznaczaliście, kupiliście nakoniec te Dobra wiecznością, lecz niezapłaciwszy kapitałow, tak mały od nich płacicie mnie procent, iż ia potrzebuiąc pożyczenia pieniędzy sowicie większy dawać przymuszona iestem; obrachuymy się więc teraz sprawiedliwie, to iest ia wam przyznaię tych Dobr Dziedzictwo, i iuż one dla was z innemi Ziemskiemi porownywam, lecz wy albo płaćcie mnie siodmy procent od kapitałow, kiedy one trzymać u siebie chcecie, procent taki iaki ia sama płacić muszę, gdy pożyczam.

Na to był podany Dodatek od JW. Jmci Pana Krasińskiego Posła Podolskiego; albo mowiła daley, ieżeli chcecie mnieyszy płacić procent, [s. 272v] tedy niechże kapitały za te Dobra powiększą się w takiey proporcyi, iaką podać się maiąca przez wasze samych do Kommissyi Woiewodzkich z tych Dobr intrata ukazywać będzie. Na to Dodatek odemnie podany był stosowny.

Zdaie się że te Oyczyzny naszey żądanie, nie tylko na sprawiedliwości było ufundowane, ale nawet doświadczenie go wspierało, widziemy albowiem że Possessorowie Dobr Poiezuickich tak mały do funduszu Edukacyinego płacą procent, że gdy ieden drugiemu odstępuie czasem Possessyi, tedy daią sobie po 5, 10, 15 i 20. tysięcy czerwonych złotych odstępnego, żądanie więc to było tak sprawiedliwe, iż czy iedno czy drugie nastąpiłoby, zawsze dla stron obydwoch naymnieysza nie stałaby się uciążliwość, lecz coż wypadło? oto Possessorowie Dobr Poiezuickich przyiąwszy unanimitate zabespieczenie Dziedzictwa tych Dobr dla siebie, większością potym Głosow postąpili Rzepltey puł procentu, to iest: puł złotego od sta czyli pięć złotych od tysiąca od tych kapitałow, ktore maią na Dobra swoie wniesione; za puł złotego więc od sta czyli 5 złotych na tysiącu Rzeczpospolita utraciła regres do tych Dobr, i zagrodziła sobie iuż drogę że fundusz z Dobr Poiezuickich nigdy iuż dla niey powiększonym nie będzie. Takie więc urządzenie Dobr Poiezuickich że na naszym Seymie, cały Kray nasz niezmiernie temu dziwować się będzie.

Do Was więc teraz obracam Głos moy JWW. Senatorowie i Posłowie ci, ktorzy wotuiąc in Turno między 7. i 5. procentem, dawaliście zdania swoie za piątym to iest mnieyszym procentem dla tego, że przez podniesienie moiego Dodatku kapitał na Dobrach Poiezuickich powiększony mieć żądaliście; Waszą więc teraz iest powinnością moy dodatek o ktorego przeczytanie dopraszam się popierać, bo inaczey zdaie mi się iż byłoby przeciwko obowiązkom sumnienia, stawszy się przyczyną mnieyszego procentu, nie żądać potym powiększenia samych kapitałow, zdawało się albowiem przed wotowaniem, iż za siodmym procentem była większa Seymuiących liczba, gdy potym in Turno ukazało się wiele Głosow za powiększeniem kapitałow podług maiącey się podać intraty, procent mnieyszy decydowanym został. Do was więc teraz należy naprawić to, coście dla Oyczyzny uszkodzili, ia do tego ukazuię sposobność, żądaiąc podniesienia moiego dodatku, który popierać Waszym nawet przez sumnienie znayduię być obowiązkiem.

Na fundamencie więc Prawa o porządku Seymowania, na fundamencie ciągnącey się i nieskończoney teyże samey materyi i na fundamencie zastrzeżenia moiego gdy na ostatniey Sessyi inne materye wprowadzone były że Dodatku moiego przeczytania żądać będę; oraz o niego dopraszam się.

MOWA
Jaśnie Wielmożnego Jmci Pana
LUDWIKA FUNDAMENT
KARSNICKIEGO
KASZTELANA WIELUNSKIEGO,
KOMMISSARZA KOMMISSYI WOYSKOWEY OBOYGA NARODOW.
ORDERU S. STANISŁAWA KAWALERA
Na Sessyi Seymowey dnia 28. Miesiąca Maia
MIANA.

KROLU NAYIASNIEYSZY PANIE MOY MOŁOSCIWY!

PRZEŚWIETNE SKONFED: RZECZYPOSPOLITEY STANY!

Jeżeli iest Opatrzność (iako iuż nikt o tym wątpić nie może) rządząca losami Narodów, Państw, i Królestw na tym świecie, tedy zaiste, my Polacy! naywidocznieyszych Tey Opatrzności doznaiąc na sobie skutków, nayszczególnieyszym onęż uwielbiać powinniśmy sposobem.

Były wolne Narody, i tych licznieyszy iak teraz, świat dawny liczył szereg. Były równemi iak Polska nasza zaszczycone swobodami w Europie Królestw. Były wolne i nakształt naszey same sobie Prawa daiąc Rzeczypospolite. Już ich nie stało, iedne co do imienia zaginęły, drugie nieprzyiaprzyiazne [s. 274] wolności samowładztwo dumą Panuiących podniecone w poczet niewolniczych Narodów zagarnęło, tak dalece, iż z tak licznych dawniey wolnych Królestw, kilka nam zaledwie w całym okręgu świata, z cieniem przecięż nieiakich swobód ieszcze pozostaie. Gdy tymczasem my Polacy, blisko przez przeciąg całego wieku w ostatnim nierządzie i w nayokropnieyszey prawie Anarchii zostaiący, od silnych mocarstw otoczeni, ich gwałtowną przemocą uciśnieni, w znacznych częściach Państwa naszego, przez nich rozerwani, w uszczuplonych luboli granicach, całkowitą atoli co do rządu naszego cieszemy się ieszcze wolnością. Tę i owszem z więzów iuż przygotowanych mężnie uwolniwszy, nayzbawiennieyszemi zatwierdzać i zabeśpieczać nie omieszkuiemy Prawami. Nie oszczędzamy ofiar z maiątków naszych na ocalenie oney. Stawiamy liczne na nogi Woysko... Zgoła mówiąc każdym prawie krokiem dzisieyszego Seymowania naszego, iuż iuż zbliżamy się do stopnia prawdziwey, a tey dawno pożądaney szczęśliwości.

Nayiaś: PANIE! Prześw: Skonfed: Rzpltey STANY: zastósowawszy stan niedawney nikczemności, z stanem dzisieyszym dzwigniącey się Oyczyzny naszey, któryż Polityk Chrześcianin, któryż prawowierny Polak nie przyzna, iż ta nagła i prędka przemiana, Losu naszego dziełem iest prawdziwie tey wszechmocney Zastępów Pana ręki, którey palcem iednym ogromny okrąg ten świata utrzymuiąc, wielowładnie wszystkich Państw, Królestw, i Narodów znayduiących się na nim, włada i zarządza losami.

Takci iest zaiste Prześw: STANY! Dzieło to iest prawdziwie Boskie, a nie czym innym pewnie, iak tylko przykładną cnotą Przodków naszych wysłużone, którzy chwalebną o świętość Religii gorliwością zaięci, nie tylko tylo liczne końcem ocalenia oney stanowili prawa, ale nadto zbiór ich cały chcąc szczególnieyszą pobożności zaszczycić cechą, na czele pierwszey ich Xięgi, Swięte owe: Boga Rodzica Dziewica, [s. 274v] od uwieńczonego chwałą Niebian Polaka, a pierwszego Pasterza swego złożone położyli pienie.

Nie tak się dzieie Miłł: PANIE, Prześ: Skonfe: Rzpltey STANY za dni naszych. Wychodzi z pod Prassy Drukarskiey pierwszy Tom świeżo ułożonego Dzieła, pod imieniem Zbioru Praw Oboyga Narodów: Końcem zaiste chwalebnym i pożytecznym dla Kraiu, od Autora acz ieszcze w młodości wieku pracowitością przecież znaczną i chęcią przysługi dla swey Oyczyzny zaszczyconego. Niesie to Dzieło nadzieie znaczney, gdy w czasie swoim dokończone zostanie dla Obywatela przysługi, ale nie niesie tey tak chwalebney: Narod nasz zaszczycaiącey pobożności oznaki, gdy na czele iego zamiast onego Swiętego Pienia, widziemy przeciwnie położone uwagi, wcale bynaymniey z Swiętością Religii i Praw naszych nie zgadzaiące się. Uwiedziony za nadto Autor Uwag tych panuiącym w wieku teraźnieyszym Duchem Filozoficznym, (ieżeli go tylko takowym nazwiskiem mianować się godzi) pobłażaiącym wolnomyślności i Religii; wątpi nasamprzód, czy mogą być iakowe umysłowe przestępstwa, a ztąd nierostropnością nazywaiąc surowość Praw zawściągaiących onęż, rzuca widocznie plamę na te tak święte cnych Przodków naszych, które sam zbieraiąc do lepszego porządku przywodzi Prawa.

Artykuł istotny Religii naszey pewnego w Wierze iedney prawowierney Zbawienia, zwykłym tylko Duchownych nazwawszy ięzykiem, górliwością iakąś zaięty, Kwakrów, Anabaptystów, i Aryanów, srogością iakoby Prawodawstwa naszego prześladowanych, nędzney lituie się doli. A zapytawszy się, zaco równey z innemi a Katolikami w Królestwie naszym nie znayduią dla siebie Praw obrony, w nadgrodę niby to tey dla nich krzywdy na tak wysokie wysadza się ich pochwały. Jż Kwakrów onych naydziwacznieyszych w świecie, i naydumnieyszych Sekrarzy, prawdziwym zaszczytem rodzaiu ludzkiego nazwać bynaymniey nie wzdryga się.

Miłościwy PANIE! Prześwietne Skonfeder: Rzpltey STANY! Klęska ta, iest to klęska wieku, a klęska aż nadto rozszerzona, którą Duch irreligii walcząc z Duchem prawowierności, zatłumić go nią acz próżno i nadaremnie [???].

Pełne są liczne Xięgi podobnych zdań i myśli, które wolność nieograniczona druku, co raz tym bardziey iuż i w Królestwie naszym, krzewi i pomnaża.

Gdybym te myśli i zdania, na innym osobnym czynił piśmie, rozśmiałbym się zapewne, a mniey gniewem, iak politowaniem zdięty, pismo takowe oddaliłbym od siebie, anibym obłędnością iego, Was Nayiaśnieysze STANY śmiał zatrudniać. Ale gdy ie widzę na czele tak świętey Xięgi, iaką iest Xięga Praw położone, na moment ieden zcierpieć nie mogę, abym tak nie zgodne z Religią moią myśli, na czele świętych Praw, które Potomkom moim po sobie zostawiam, miał oglądać.

Jestem wolny Polak na łonie prawowierney Religii urodzony. Jestem Potomek tych cnotliwych Przodków, którzy zdrowie, krew, i życie samo na obronę iey poświęcali. Jestem nakoniec grona tey poważney Rady Senatu członek, którey poprzysiężonym iest obowiązkiem bronić Wiary, Wolności, i Twego dobry KROLU dostoieństwa.

Pod tym to więc troistym słodkich dla mnie, i świętych obowiązków hasłem, niosę do Tronu Twego naypokornieyszą a z głębi prawdziwie serca wydobytą proźbę.

Zasłoń Miłościwy KROLU tarczą wielowładney mocy Twoiey tę prawowierną Religią, którey świętym przymierzem łącząc się z tym Narodem, nayuroczystsząś przyiął i zaprzysiągł obronę.

Wysokiey czci i uwielbienia godni zacni Pasterze nasi, którzy to po to od pobożnych Królów na czele Senatu tego sadzeni iesteście, abyście w nim zasiadaiąc, naygorliwszemi świętey Religii byli obrońcami. Połączcie dziś głosy swe z głosem moim, a odpowiadaiącemi czułości serc Waszych ustami, wezwiycie wraz ze mną Oycowskiey Pana Tego w tak ważnym interesie opieki.

Przezacny Narodzie, krwie waleczney Starodawnych Polaków Potomkowie, zcierpiciesz, pytam się Was, aby iad tak niebeśpieczny na czele świętych Praw Waszych położony, cnotliwe Wasze, a ieszcze niewinne truł, i zarażał plemię?

Wielki Mężu! któremu nie dawno wdzięczna Oyczyzna, gdy chlubny na skromne Twe Skronia wkładała wieniec, odarta z swych ozdób wolność, niskieć za podzwignienie siebie składała dzięki, dozwol niech ieszcze i Religia ta Swięta i ukochana Matka, która Cię na swym troskliwie wypielęgnowała łonie, równąż za swą obronę oświadczy wdzięczność. Spoiony ścisłym szlachetnych Cnot i rzadkich przymiotów węzłem, sterniczych prac i Urzędu Towarzystwem z równie wielkim i nigdy dość od Narodu nie wysławionym Mężem JO. Kollegą Twoim, przyłoż wspólnie iak nayusilnieyszego starania, aby tak święte, i które wiekopomnie wysławić Was przed światem maią na dzisieyszym Seymie ustanowione Prawa, a których iuż znaczna część w tym pierwszym umieszczona zostaie Tomie, tak krzywdzącą świętość Religii, nie były oznaczone cechą.

Składam przed oczy Wasze Prześw: STANY toż samo Dzieło, z zakreśleniem postrzeżonego o którym mówiłem błędu. O przeczytanie onegoż dopraszam się, a in ordine iak nayprędszego zapobieżenia temu, przygotowany przezemnie Proiekt do Laski oddaię.

MOWA
Jaśnie Wielmożnego
STROYNOWSKIEGO
PODKOMORZEGO BUSKIEGO
KAWALERA ORDERU S. STANISŁAWA,
POSŁA WOŁYNSKIEGO
Roku 1789. dnia 28. Maia na Seymie
MIANA

O [???] ustanowionych podatkow, y o sposobie iak na daley maią bydź stanowione.

NAYIASNIEYSZY KROLU PANIE MOY MIŁOSCIWY!

PRZEŚWIETNE RZECZYPOSPOLITEY STANY.

Doszliśmy teraz istotnie zamierzoney mety w układzie ustanowioney ofiary dziesiątego grosza z Dobr Ziemskich. Dzieło to iuż dla wiadomości Obywatelów, iuż dla tego, aby założony odbierała [???], rozsyłać po ustalamy, [???] każdy uymiez cząstki maiątku, na [???] wiedząc, że takie [???] zabeśpieczyć ma iego całoś[???].

Bywał Narod Polski, świetny i od Sąsiadów poważany, utrzymywał się w [???] do końca prze[???] wieku [???], znayduiąc w Polakach ducha, równego swoim chęciom i wielkości [???]. Zdawało się że z życiem Jana III niknęło [???] męstwo i [???], przez [???] Chorągwie w Roku 17[???] [???] dotąd nas [???].

Wówczas, kiedy cała Europa wzięła nową politykę utrzymywania licznego Woyska, należało i Nam do niey nayśpieszniey przybliżać się: Jeden [???] sposob, mógł Nas powrócić do rzędu równości innych Potencyi, ale trzeba było tyle czasu i klęsk, Ileśmy ich ponieśli, aby odważnie przedsięwziąść ten tor, który szczęśliwie dopełniamy.

[???] chwała, szanowne Imie STANISŁAWA AUGUSTA sprawiedliwie [???] będzie, że Wasza KROLEWSKA Mość w szczęśliwych okolicznościach Seym teraźnieyszy złożywszy, znaiąc dobrą skłonność Narodu, któremu szczęśliwie Panuiesz, dla doprowadzenia Go do pewnego szczęścia, do związku Konfederacyi wezwać Nas raczyłeś. Od Tronu sam naypierwszy te podałeś Propozycye: aby Woysko i na utrzymanie iego Podatki ustanowić. Ty Nayiaśnieyszy PANIE, materyą tę nayprędzey dokończyć, nayusilniey, i naytroskliwiey starałeś się, słusznie więc Narod Tobie naypierwszą wdzięczność zostanie winien.

Wińszuię Wam Prześwietne STANY tego pomyślnego, a iuż w Prawo obróconego końca. Winienem tu uwielbiać wielkich Mężów styr w obradach Naszych trzymaiących JW. i JO. Marszałków, którzy tak pięknego i pożytecznego zamiaru byli dowodzcami. Nie można naliczyć zabiegów i trudów Waszych; Dyaryusz tego Seymu stanie się sławy Waszey naypożądańszą Historyą, w którey Potomność mądrym staraniom dziwić się, i górliwość cnot Waszych uwielbiać będzie.

Dzieło, które Tron i Narod podległy Waszey KROLEWSKIEY Mości czyni poważnym w Europie, które każdemu w szczególności Obywatelowi staie się rękoymią iego wolności i beśpieczeństwa, że chcecie Nayiaśnieysze STANY mieć naytrwalszym, samo brzmienie Prawa o tym zapewnia, gdy ofiarę dziesiątego grosza na Woysko, wieczną ustanowiliście. Lecz czai, w biegu którego wydarzać się zwykły różne okoliczności, częstokrość naylepsze rzeczy niszczy lub przewraca! Może kiedy, cudza zawiść, przemoc, albo intrygą Podatki teraźnieysze, zamiast na Woysko, obrócić zechce na co innego. Może, miasto ofiary, która teraz dobrowolną stała się, uczynić nowe nakłady na Dobra Ziemskie, a to nie w tym celu, iak się dziś dziele na wzmocnienie siły Kraiowey, ale prywatnego zysku. Tym łatwieysza do dopełnienia tego byłaby zręczność, że maiąc gotową z całego Kraiu przed oczyma intratą, tylko grosz iaki opłaty podwyższonoby, a Obywatele iużby zostali uciemiężeni.

Przykro iest Nayiaśnieysze STANY, wystawiać przed Wami takowe przypadki, które albo dzieło Wasze w niwecz obrócić, albo do nieprzyzwoitego ucisku Obywatelów, staćby się mogły przyczyną, a obrocie iednak przyszłym a nieprzewidzianym wszystko to staćby się mogło. Przezorność Prawodawcza [s. 277] powinna, ile tylko bydź może, przeciwko temu uzbroić się, a do tego dwa drobne upatruię śrzodki, 1wszy. Iż gdyby z dzisieyszey ofiary, Podatki kiedykolwiek na co innego, a nie na Woysko obrócone bydź miały, aby Obywatele od płacenia ich teraźnieyszym Prawem wolni byli. 2gi. Aby większy nakład na Dobra Ziemskie nad teraźnieyszy, nigdy na przyszłych Seymach nie następował, tylko ex pluralitate Instrukcyi Poselskich.

Za pierwszą z tych ostrożnością mówi same Prawo od Nas postanowione, nie w innym celu Podatki oznaczaiąc, tylko na Woysko dla wzmocnienia Kraiu. Tym Prawem dopełniliśmy powszechnych Narodu żądań, bo we wszystkich Instrukcyach Poselskich widzieliśmy takie zalecenia, równie zostaie Naszym obowiązkiem zawarować, aby też Prawo odmienionym nigdy nie było.

Na[???] dosyć iesteśmy, iak chęć prywatnego zysku, przez naytrudnieysze zapory wciskać się umie; zamknie się droga, ieżeli wszelka chciwości odięta będzie nadzieia, a to w samym źrzodle, z którego zysk zakładaćby sobie mogła. Ustanowienie Prawa: że wtenczas wolni byliby Obywatele od płacenia Podatku, stałoby się niezłamaną przeciwko takiemu złemu tarczą.

Równie iest rzeczą ważną zapewnić Prawem Obywatelów, że z Dóbr Ziemskich Podatków wyższych nie dadzą, tylko wtenczas, gdy sami przez większość Instrukcyi uznaią tego potrzebę.

Jak Narod Polski iest Szlachetnym w przyięciu na siebie potrzebnego ciężaru, zlecenia iednostayne na Seym teraźnieyszy Posłom dane, nayiaśniey tę okazuią prawdę. To czucie tak powszechne, zgodne czyni honor wolnemu Kraiowi, że umie znać i wchodzić w swoie potrzeby. Ale to, co się teraz stało z chęci dobrowolney, chronić się potrzeba, aby na potym nie dało wstępu do musu i nakładania coraz nowych Podatków.

Nie spodziewam się tutay zarzutu: że Seym, Seymom następnym władzy przepisywać nie powinien, bo wszystko, co iest Prawem, Seym każdy szanuie, a przecież mocy Prawodawczey nie utraca. Mamy porządek Seymowania przepisany Prawem, podług tego z posłuszeństwem postępuiemy, czyliż przeto powag. Seymu iest mnieyszą? Nikt mi zaś nie zaprzeczy, że w każdym Rządzie, władza Prawodawcza w pewnych Artykułach może i powinna sama siebie ograniczyć, a w któreyż rzeczy bardziey iey to przystoi, ieżeli ale w takiey, która tak blisko iak Podatek, dotyka każdego Obywatela.

Anglia umiarkowaną Monarchią rządzona, mniema ią bydź swoią wolnością naywięcey dlatego: że zawisło od Narodu coroczne potwierdzenie Podatków; tey Prerogatywy nigdy nie odstąpi ani utraci, maiąc nadto oświecenia tak wiele iey na tym zależy.

Uczyńmy ten potrzebny oddział i różnicę Obywatela wolnego, od tego nieszczęśliwego, który pod niewolniczym stęka iarżmem; daymy uczuć wolne- [s. 277v] [???] słodycz, że za niego Podatku nikt nie nałoży bez iego [???]. Nie wyidzie [???] z ust niczyich, że kiedy Nam wolno było [???]. Podatek, za coż mamy w tym źcieśniać władzę przyszłych Seymów [???] chwałę Nam, żeśmy w oznaczeniu Podatków wypełnili tylko przepisy [???] i wolę ich ogólną zamieniliśmy w Prawo, tyle mamy obowiązku [???] Prawem [???], aby w Podatkowaniu napotym [???].

W [???] iedynie okazuie się prawdziwa postać wolney Rzeczypospolitey; [???], który z kolei teraz reprezentuiemy, iest powinnością, aby Obywatelom [???] w Seymach zaszczepiał ufność. Utracą ią Nayiaśnieysze STANY, [???] powiem, lękać się Seymów będą, aby te nowemi [???] ich wiadomości, nie ciążyli ich Podatkami, ieżeli tak potrzebnego, iak namieniłem, nie [???].

[???] do przełożonych dopiero powodów podaię do Laski Proiekt, [???] JW. Marszałka, aby tego przeczytanie zalecił zaraz JP. Sekretarzowi.

MOWA
JASNIE WIELMOZNEGO IMCI PANA
JULIANA URSYNA
NIEMCEWICZA
POSŁA JNFLANTSKIEGO
Na Sessyi Seymowey Dnia 28. Maria Roku 1789.
Przy obronie Kommissyi Edukacyiney.
MIANA.

NAYIASNIEYSZY KROLU PANIE M. MIŁOSCIWY!

PRZEŚWIETNE SKONFEDEROWANE RZEPLTEY STANY!

Kiedy miałem honor bydź wyznaczonym do examinowania Kommissyi Edukacyiney, sądziłem iż zdaiąc sprawę z iey czynności przed narodem wolnym i oświeconym, przed Narodem który zna cenę nauk i korzyści, które z nich spływaią, Magistraturę rozkrzewiaiącą [s. 284v] te światła bardziey mi przyidzie chwalić niż bronić i wymawiać. Widząc atoli z zadziwieniem powstaiące na wywrócenie iey zamachy mam sobie za powinność, przełożyć Prześwietnym Skonfederowanym Rzepltey Stanom iey czynności i rozrządzenia, bo powiedzieć co Magistratura ta czyni iest to ią iuż usprwaiedliwić iest to ią chwalić. Nayiaśn: Panie. Czuwać nad całością i beśpieczeństwem Narodu, stanowić prawa strzedz ich zachowywania, odpowiadać za losy przeciwne i pomyślne powierzonego nam od Boga ludu iest to powinnością rządzących i rządu nad które żadne prawa więcey od nich wymagać nie mogą. Lecz rozciągać tę czynność nad pokoleniem które po nas nastąpi, odkrywać czasy z wątku ieszcze wiekow nie wytoczone, słowem pracować dla przyszłości iest to wcześnie przyszłości zabeśpieczać Tobie wdzięczność. Tey to wdzięczności W. K. Mość i Stany Rzepltey pewni iesteście ustanowiwszy Magistraturę nad wychowaniem młodzi Polskiey czuwaiącą Magistraturę nie uciążliwą bo złożoną z Mężów nadgrodę w własney znayduiących pracy, Magistraturę użyteczną, szanowną bo czuwaiącą nad obyczaiami, nad światłem, nad szczęściem przyszłych Polaków. Wśrzod nawałności które zewsząd biły na Rzepltą Narod i w okolicznościach, i poczęści w własnych swych błędach upatruiąc winę wśrzod samych nieszczęść myślał o lekarstwach, chciał utworzyć następcow którzyby się i błędow poprzednikow swych ustrzec i głęboko zadane Rzepltey rany leczyć umieli. Lud wolny Nayiaśnieyszy Panie oświeconym bydź powinien, inaczey wolności niewart, w samowłactwie gdzie niemasz Prawa, ale tylko rozkazy gdzie niema innego podziału tylko Pan i niewolnicy, rządzący na ciemnotach gruntuie [s. 285] zasady nieograniczoney swey władzy, poniża zatym własne człowieka iestestwo, ścieśnia okrąg iego wiadomości, przytłumia światło, człowieka tylko do boiaźni i posłuszeństwa sposobi, ani chce żeby umiał rozważać bo gdyby rozważał poprzestałby ślepo słuchać. Człowiek na wolney zrodzony ziemi depcze kaydany, dusza iego wolna więzow śmiało się wznosi bo zna swą godność, zna swą szlachetność, człowiek wolny przeznaczony do wszystkiego, mogący sięgać po naypierwsze w kraiu dostoieństwa, maiący wpływać we wszystkie części rządu, powinien przez wychowanie stać się godnym tych tak wysokich zaszczytów, bo losy Oyczyzny od niego zawisły, prawu tylko podległy, powinien bydź oświecony, żeby stanowił zbawienne prawa, powinien bydź cnotliwym, żeby stanowione szanował i pełnił. Zasadzaiąc na cnocie i szczęście i całego życia prawidła, żadnego znać niepowinien przedziału między sobą i Rzepltą; dobro powszechne iest iego szczegulnym dobrem, zdzieciństwa Oyczyznę mieć tylko powinien przed oczyma, Rodzice, nauczyciele przykłady starszych, wszystko powinno go prowadzić do kochania tey Oyczyzny, do szanowania iey Praw, zwyczaiow, do szukania swego szczęścia, sławy, chluby i pychy nawet że iest iey członkiem. Narody Nayiaśnieyszy Panie stoią obyczaiami, wychowanie od pierwszych lat dzieciństwa stosowne do wszystkich powinności człowieka w społeczeństwie iest obyczaiow zasadą. Te to powinności człowieka względem społeczeństwa zaszczepiaią Nauczyciele w sercach młodych Polakow, bo umysł naybardziey kształcony, szkodliwy kiedy serce zepsute. Nie będę tu wyliczał Nayiaśn: Panie Prześwietne Skonfederowane Stany nauk szkołom [s. 285v] Narodowym przepisanych, znaiome są W. K. Mci znaiome Narodowi wielu powstaie na nie bo wielu ie przez siebie niewidzi bo przesądy wieki tylko obalaią. Kiedy przyidzie moment zdawania sprawy zczynow Kommissyi Edukacyiney biegleysi i oświeceńsi odemnie mężowie do examinowania iey wyznaczeni, stan, przychody wydatki i czynności iey okażą Prześw: Stanom. Milczałbym gdybym nieczuł że gdy Magistratura ta iest napastowana w ten czas bronić ią należy, milczałbym gdybym nieznaydował roskoszy zastanawiać się nad ustanowieniem które Oyczyźnie moiey pomyślnieysze w przyszłości zdaie się obiecywać koleie, niż te w których nam los żyć przeznaczył; krótko przebiegę układ iey i czynności.

Widziałeś Nayiaśn: Panie pod bytnością swą w Krakowie ustawy i rosporządzenia szkoły główney Królestwa. Miasto to, mieszkanie niegdyś drogiego Piastow i Jagiełłow plemienia pyszne i zamożne poki nieba Polszcze sprzyjały, Stolica wprzod potężnego Królestwa dziś smutny kres słabych iego granic, nic w posempnych swych murach z dawney swey nie zawiera wielkości, tylko popioły Królow i bohatyrów i te nauki które nam może bohatyrow nazad wrocą. Tam zebrana z całego Królestwa młodzież poprzednicze iuż w niższych szkołach przyiąwszy nauki, przychodzi odbierać te wielkie prawdy, te wielkie światła, które mądrość człowiekowi udziela. Tam się doskonalą przeznaczeni na nauczycielow, ustanowienie przezorne i zbawienne gdzie młodzieniec wiadomości i wychowanie z dobrodzieystw Kommissyi odebrawszy wraca ie nazad swoim spółziomkom, a zapalony obywatelstwem wraca ie z większym dla uczących się pożytkiem, [s. 286] bo w rodowitym ięzyku, bo w tych słodkich brzemieniach, które w dzieciństwie na łonie matki z ust iey pierwszy raz usłyszał.

Widziałeś Nayiaśn: Panie i pochwaliłeś rządcę Akademii JW. Oraczewskiego. Nikomu zapewne styr młodzieży Polskiey przyzwoiciey nie mogł bydź powierzony, a ten co w całym życia biegu z cnotą i gorliwością, wszystkie sprawował urzędy ten co niechciał zciągnąć ręki do podpisania zaboru kraiu, potrafi kształcić duszę wielkich ludzi, potrafi tworzyć Polaków. Akademia Wileńska nie miała tego szczęścia oglądać Pańskiego W. K. Mci oblicza, ale przez pilne około ustaw iey starania JW. Chreptowicza Podkancl: Litt: przez wybor Rektora i nauczycielow zasługuie rownie na łaskawe W. K. Mci Pana Mego Miłł: względy. Pilna we wszystkich swych obowiązkach celuie naybardziey w tey wysokiey i dawney Astronomii nauce, którą człowiek pierwszy uważał, bo pierwsza oczy iego uderzała, w którey długo błądził chcąc losy swoie czytać na niebie, aż póki Ziomek i chwała Narodu naszego Kopernik, Boską iż tak rzekę myślą przebiegłszy niezmierzone powietrza szlaki poznał porządek prawdziwey budowy niebieskiey i słońcu i ziemi nowy ruch i nowe prawa przepisał. Tym torem pracy i chwały postępuie Astronomom W. K. M. a Rektor szkoły głowney Wileńskiey JW. Jmść Xiądz Poczobut maż z dzieł i biegłości swey znany w Europie; wsparty hoynością Kom. Edukacyiney obserwatorium Wileńskie tak dostatnie w gwiazdarskie opatrzył narzędzia, iż oprócz Angielskich żadne w Europie rownać się mu nie może dziwna rzeczy ludzkich przemiana, te pyszne niegdyś Grecyi i Azyi Krainy co pod przyiemnym [s. 286v] położone niebem pierwsze obrot gwiazd uważały, kwitnące niegdyś i oświecone, dziś leżą pod ciężarem gruzow i niewiadomości, pod czas gdy w śnieżney pułnocy krainie, sędziwy mędrzec, uważa, liczy, odkrywa te ogniste światow okręgi co w nocnym milczeniu toczą się nad głowy naszemi.

Nauka Lekarska i Chirurgii, tak potrzebna w kożdym Kraiu, ta nauka co zmnieysza boleści, przedłuża życie tylu tysięcy mieszkańcow, przez tyle wiekow zostawiona w Polszcze nieumieiętności żydow lub obcych przychodniow Nauka Historyi naturalney, Botanika czyli poznania zioł i ich użytku w tychże Szkołach głownych pomyślny wzrost iuż bierze,

Ten iest N. P. P. S. R. S. krotki obraz Szkoł głownych Korony i W. X. Litt: w podanych nam dla Szkoł Woiewodzkich ustawach widzieliśmy zbawienne i użyteczne przepisy. Ustanowiony konwikt dla ubogiey Szlachty, którey około dwochset kosztem Kommissyi wychowanie odbiera, naywiększą Magistraturze tey od Stanow Rzpltey ziednać powinną zaletę i wdzięczność. Przez te ustawe N. S. kilkaset dzieci krwi Szlacheckiey losem do nędzy i niewiadomości przeznaczonych, powraca Kommissya Narodowi, w obywatelach oświeconych i służyć mu zdolnych. Może iuż między tą młodzieżą pod tym ubogim odzieniem wzrasta ieden z tych wielkich ludzi, ktorych skompa natura przez wiele wiekow w łonie swym nosząc, zsyła na świat żeby albo nowe tworzyć Narody, albo podupadłe dzwigać. W pierwszych zaraz Klassach dawana iest młodzieży nauka moralna czyli nauka Obyczaiow i powinności człowieka [s. 287] w społeczeństwie. Ta to nauka tworzy dobrych Obywateli dla Kraiu, dobrych Oyców, Mężow, przyiacioł w domowym pożyciu, słowem tworzy ludzi szczęśliwych, bo niemasz szczęścia iak tylko w powinności tych dopełnieniu.

Nauka liczby, miernictwa, dzieiow, prawa Rolnictwa, daie im wiadomości nieodbite w kożdym stanie, w dalszych Klassach dawana nauka wymowy, tak potrzebna w Kraiach wolnych, gdzie niepokątnemi Jntrygami, niebłachemi obietnicami nie postrachem, lecz czystym przełożeniem rzeczy cnotliwey, silnym i wymownym oney poparciem umysły zniewalać należy. Cwiczący się w krassomostwie młodzieży służą na wzor wyciągi z Autorow klassycznych, przywiedzione w nich znakomitsze Bohatyrow czyny zapalaią młode serca do naśladowania onych.

Takie są N. P. P. S. R. S. nauki, ktore z przepisow Kommissyi Edukacyiney, młodziesz Kraiowa odbiera w Szkołach głownych i Powoiewodzkich. Kommissarze pod przykładnym pierwszeństwem J. O. Xcia Prymasa czuwaią nadnią. JW. Potocki M. N. Litt: na czele iest towarzystwa do Ksiąg Elementarnych wyznaczonego, też same w tym urzędzie okazuie pilność, światła, gruntowność, też same Obywatelską gorliwość, ktorey W. K. M. P. M. M. i P. S. codziennie iesteście świadkami. Niech mi się także godzi wspomnić Jmci Xiędza Piramowica Męża w teyże Kommissyi od ustanowienia iey pracuiącego. Chęć bycia Oyczyznie swey pożytecznym nayczystsza i naygorliwsza zagrzewa go w pełnieniu swego powołania swego urzędu, słowem we wszystkich życia [s. 287v] czynach, ia zaś oddaiąc winne zasługom Męża iego świadectwo, dwoiaką czuię roskosz, że hołd razem niosę przyiaźni i cnocie. JP. Zabłocki od lat 13, w teyże pracuiący Kommissyi sławny z licznych dzieł swoich i pilności w pełnieniu swych obowiązkow zasługiwać powinien na względy W. K. M. i P. S. Rownie iak i JPan Lelewal trzymaiący rachunki i protokoły teyże Kommissyi w porządku, dokładności iakieyby wszędzie życzyć należało.

Takim iest to ustanowienie, takie onego rządy, tacy i na czele Mężowie. Jeżeli w wykonaniu Jch przepisów, skutki nieodpowiadaią ieszcze ani pracy czuwaiących nad nią, ani życzeniom Obywatelow, błędy nie na ustawę zwalać, ale od czasu i pilności przełożonych poprawy ich oczekiwać należy. Są to naliona rzucone na rolę zupełnie ieszcze nieoczyszczoną z przesądow, w zrastaią na niey krzewy, do rządu należy nietłumić ie, ale wzrost ich zasilać, strzedz od nawałności, chronić, utwierdzać, wspierać. P. S. R. S. Narod wysyłaiąc was w tak szczęśliwey dla Rzpltey porze poruczaiąc wam swe losy, w was założył wszystkie nadzieie swoie, nadaremnie pomnożycie siły Rzpltey, nadaremnie Iskrzącym się orężem okryiecie rozległe Państw waszych rowniny, ieżeli wychowanie do męstwa, do cnoty, do pełnienia tych obowiązkow obrońcow tych prowadzić nie będzie, siły te uciskiem, ale nigdy ani obroną, ani sławą imienia Polskiego niebędą. Możesz być P. S. R. S. żeby ci Mężowie, których dotąd miłość Oyczyzny gorliwość i światło we wszystkich prowadziły czynnościach wieczne w oczach świata całego ściągneły na siebie plamę, że tłumić chcą wiadomości i nauki. Nie zapewne [s. 288] Magistratura ta wsparcia od was nie zaś zniszczenia swego czeka, pod iey opieką wychowuią się wasze dzieci, wnuki, Imienia i sławy waszey dziedzice, chceciesz przeciwko nim postępować? Ja w waszey cnocie, w waszych światłach naywiększą dla niey zakładam obronę, na niey naypomyślnieyszą dla R. P. gruntuię przyszłość. N. K. P. M. M. miło iest teraznieysze troski i niedole snem szczęśliwszey usypiać przyszłości, te nieustanne W. K. M. około dobra Publicznego starania, usiłowania Narodu dzwignienia się zniemocy, nas teraz Seymuiących gorliwe prace, może nam tylko trudy, a następcom dopiero obiecuią owoce. Przyidzie ten czas N. P. gdzie nowe pokolenie utworzone tym wychowaniem okryie wolną te Ziemię, gdzie następcy nasi pamiętni i nieszczęść i błędow swych poprzednikow strzedz się będą i iednych i drugich; gdzie pochodnia prawdy, i Filozofij w nayoddaleńszych Kraiu tego ustronach da wszystkim uczuć dobroczynne światła swego skutki: przez nią ulżony w poddaństwie swym rolnik, pewny swoiey własności przemyślnieyszym, pilnieyszym, i szczęśliwszym będzie; przez nią poprawione obyczaie, przez nią Szlachcic pamiętny początku swego, pamiętny że się urodził do konia, broni, i niepodległości, nie wgnuśnym życiu, ale w twardych obozu cwiczeniach młodość swą trawiąc, powroci ród dawnych Polakow, wywiedzie zbroyne i waleczne szyki, pomści się nad temi, co nas dziś i krzywdzą i hańbią, i rozwinie może zwycięskie swe znaki tam, gdzie ie niegdyś Naywalecznieyszy z Królow Polskich Król Stefan i Hetman Żołkiewski rozwijali. w ten czas N. P. ten Senat, który niegdyś Tarnowscy, Tomiccy i Zamoyscy zdobili, w którym i dziś tylu cnotliwych Mężów z chwałą [s. 288v] zasiada, napełniony będzie sędziwemi i doświadczonemi Mężami, którzy Króla szanować będą, bo Narod w Królu, sam siebie szanuie, których rady wsparte doświadczeniem, a upoważnione wiekiem nieckliwe podchlebstwa, ale wielkie i ważne prawdy Królom odkrywać będą. w ten czas niebędzie innych sporow, tylko kto lepiey Oyczyznie usłuży, w ten czas ta ufność, którą W. K. M. między Tronem a Narodem zaszczepiać usiłuiesz, w zmocni się w spolną Kraiu miłością, a bardziey ieszcze w spolną nieprzyiacioł nienawiścią. Taki Ja N. P. obraz wystawiam, sobie i tey Rzpltey, i tych Mężów, którzy publicznym rządu wychowani staraniem rzeczy iey po nas sprawować będą.

Do ciebie teraz N. P. i proźby i mowę moią obracam, do ciebie ktoryś się naywięcey przyłożył do ustanowienia tey pożyteczney w Narodzie Magistratury, racz całość iey powagą i wymową twą wesprzeć, wszakże w przeciwnościach ktoremi zawzięte losy przez lat tyle i ciebie i Narod trapiły, na łonie tych nauk, słodką znayduiąc pociechę i ulgę, zachęcałeś ie przykładem twoim, nadgradzałeś hoynością. Pod tobą wśzrod nieszczęść Kraiowych, wśzrod szczęku broni rozkrzewiły się wiadomości zakwitły sztuki, Tyś niemi wspaniale ozdobił twoie i poprzednikow twych mięszkanie. Tam w przyiemnym i żywym pędzlu odżywiaią się pamiątki świetnych i pomyślnych Rzpltey czasow, tam w marmurach i śpiżach tchną wielkie cienie Bohatyrow naszych, a Polak z czułym wpatruiąc się w nie przeięciem z rozkoszą w tak chlubney zatapia się przeszłości, wzdycha zapodobną przyszłością i na chwile zapomina klęski teraźnieyszych. Nieustaway N. P. rozkrzewiać [s. 289] te światła i nauki, w spieray Magistraturę, która ie zaszczepiła, miey opiekę nad młodzieżą, która pod Berłem Twoim sposobi się do przyszłych Rzpltey usług, a w ten czas przyspieszysz te tak pomyślną dla Rzpltey przyszłość. Może ten los N. P. który przeznaczył W. K. M. panować nad tym wolnym Narodem w naycięższych Jego koleiach, który tylekroć tkliwe serce jego zasmucił i rozrzewnił kiedyś patrzał na srogie nieszczęścia, na straty, na poniżenia ludu Twego, może mowię ten los zostawił W. K. M. te pociechę, że gdy przeszłeś N. P. młodości i czerstwości twey porę passuiąc się z przeciwnościami uyrzysz w Sedziwych twych latach te pogodną zorzę, która Panowaniom poprzednikow krwi W. K. M. i Berła Jagiełłom przyświecała, uyrzysz N. P. Polskę szczęśliwą silną i poważną, i widokiem tym pamięć przyszłych troskow osłodzisz. Bodayby obrady nasze, bodayby ustanowienie podatkow, nie na ubocznych, ale na pewnych i nie zawodnych ugruntowane zrzodłach, moment ten iak nayrychley przyspieszyły.

w Warszawie w Drukarni Wolney