W niniejszem dziele, przedsięwziętem z polecenia Zarządu Tow. Przyjaciół Nauk Poznańskiego, zamierzyliśmy przedstawić zbiór dokumentów tyczących się Wielkopolski, sięgających do r. 1400, już to dotąd nie ogłoszonych, już też po różnych drukach rozproszonych. A ponieważ Wielkopolska mieści w sobie Metropolę Gnieźnieńską, która była zarazem Metropolą Polski, przeto zdawało nam się rzeczą właściwą, by zbiorem tym objąć także dokumenta odnoszące się do Kościoła Polskiego w ogóle.
Żywimy nadzieję, że obok innych kodeksów już wydanych, dołożymy Wielkopolskim pożądaną cegiełkę do budowy mieszczącéj w sobie Źródła do dziejów ojczystych; daléj, że przyczynimy się może do wywołania równie pożądanych kodeksów: Kujawskiego, Łęczyckiego i Sieradzkiego, przez których wydanie ową wielką budowę Źródłopisu dziejowego ujrzelibyśmy ukończoną. Tą myślą powodowani podajemy niniejszem pojęcia, które nam przewodniczyły przy wyborze dokumentów, raz, aby oznaczyć w téj mierze nasze własne stanowisko, powtóre, aby wobec owych oczekiwanych kodeksów, nie dać powodu do różnych wątpliwości, niepotrze­ bnych powtarzań lub opuszczeń. Otóż najpierw właściwości Wielkopolskie przy­ znawaliśmy w zbiorze niniejszym dokumentom następującym:
1) tym, w których książęta Wielkopolscy w jakimkolwiek bądź charakterze występują;
2) w których przedmiot dokumentu, jakiejkolwiek bądź natury, jest całkiem lub w części Wielkopolskim;
3) gdzie treść dokumentu, lubo by dwóch poprzednich warunków nie dostawało, jednak rzuca światło na historyą Wielkopolski, i stoi w bliskim do niéj stosunku;
4) dokumentom odnoszącym się do historyi Kościoła Polskiego;
5) dokumentom odnoszącym się do archidyecezyi Gnieźnieńskiéj, dyecezyi Poznańskiéj i klasztorów Wielkopolskich;
6) w końcu, wszystkim bez wyjątku dokumentom, znajdującym się w archiwach obu Kapituł i klasztorów Wielkopolskich.
Idąc za temi wytycznemi, wcielaliśmy do zbioru niniejszego wszystkie dokumenta, które tylko zdołaliśmy odszukać lub które zdarzyło się gdziekolwiek napotkać, nie czyniąc żadnego wyjątku; a to w przekonaniu, że przez nas opuszczone, już podobno nigdyby się ogłoszenia nie doczekały. Wstrętną była nam bowiem myśl uronienia choćby najdrobniejszego szczegółu z dziejów naszéj przeszłości, i to tém więcéj, że w epoce, którą za cel niniejszéj pracy obraliśmy, źródła ich nie są nazbyt obfite. Nie tajno nam wprawdzie, iż w ten sposób weszła do Kodeksu Wielkopolskiego pewna liczba dokumentów, które w równéj lub większéj mierze należałyby do kodeksów Ziem innych; jest to jednak nieścisłość, któréj uniknąć uważamy za rzecz niepodobną.
Wybór r. 1400 jako kresu, do którego zbiór niniejszy dochodzi, spowodowany został następującymi względami.
Jeźli w mniemaniu naszem trafną jest metoda, wedle któréj postępowaliśmy w układzie Kodeksu niniejszego aż po rok 1400, to z drugiej strony sądzimy, że taż sama po téj epoce użyta, nie byłaby już właściwą. Ogrom bowiem materyału od tego czasu tak potężnieje, że same już zewnętrzne względy stawałyby na przeszkodzie dalszemu prostemu, jednolitemu przeprowadzeniu w ten sposób dzieła n. p. aż do r. 1507, który przez nasze powagi naukowe słusznie został za ostatni kres Polskich Kodeksów dyplomatycznych przyjęty. Ani też nie masz do postępowania takiego potrzeby. Posiadamy bowiem w Księgach Ziemskich i innych dawnego Archiwu Grodzkiego obfity materyał, rzucający na stósunki miejscowe, począwszy od ostatniego dziesiątka XIV w. aż do ostatnich czasów, tak jasne światło, że w obec nich dosłownie podawać pojedyńcze dyplomata współczesne, zdawałoby się rzeczą zbyteczną. Występują tam w najstarszych pomiędzy niemi osobistości, któreśmy poznali w kronice Jana z Czarnkowa, a wiele miejsc przypomina, że są one jakoby epilogiem świeżo zakończonego dramatu wojny domowéj pomiędzy stronnictwem dworskiem a ogółem szlachty Wielkopolskiéj. Mamy też przekonanie, że Księgi te prędzéj czy późniéj niezawodnie doczekają się ogłoszenia, a kroki w tym celu rozpoczęte przez Dyrekcyą Archiwów państwowych, która rozporządziła już druk pierwszéj Księgi Ziemskiéj powiatu Poznańskiego, zawierającéj przeciąg czasu od r. 1386 do r. 1400, dają temu oczekiwaniu pewną podstawę. Odtąd nie chodzi zatem już tyle o powtarzające się mniéj więcéj szczegóły zapadłych czynności, jak raczéj o ich realną treść; streszczenie dokumentów starczy więc już za dosłowne ich podawanie, z wyjątkiem ważniejszych. Jednem słowem uważamy rok 1400 za epokę, od któréj życzylibyśmy sobie widzieć Kodeks Wielkopolski zastąpiony Regestami, prowadzonemi n. p. w sposób Regestów historyi Czeskiéj Erbena i Emlera, t. j. w obszernych streszczeniach mniéj ważnych dokumentów, wzbogaconych jednakże dosłownemi ustępami z miejsc wybitniejszych i podaniem wszystkich świadków, a ze ścisłem oddaniem całych dokumentów ważniejszych. Natomiast i tu chcielibyśmy widzieć uchronionem od zapomnienia wszystko, co tylko się da ocalić, czyli innemi słowy, pragnęlibyśmy, iżby i to nic nie było opuszczonem.
Żałujemy, że różne okoliczności nie dozwoliły nam w ten lub inny sposób Kodeksu Wielkopolskiego na ten raz doprowadzić do końca; mamy wszakże nadzieję, że sama już ważność XV stulecia dla historyi naszéj pobudzi kogoś do dokończenia zaczętego przez nas dzieła.
Co do sposobu samego wydania, trzymaliśmy się ściśle prawideł, które wskazał G. Waitz w rozprawie: Wie soll man Urkunden ediren, drukowanéj w: H. v. Sybel's Historische Zeitschrift, vierter Band. Żałujemy tylko, że słabe nasze siły nie dozwoliły nam we wszystkiem dokładnie odpowiedzieć żądaniom, które znakomity mąż ten stawia do wydawców starych dyplomatów. Wskażemy raczéj sami słabe miejsca naszéj pracy.
Materyał do całego dzieła ułożyliśmy chronologicznie. Każdy dyplomat opatrzyliśmy na czele numerem bieżącym, a pod nim, jako Znamię, podaliśmy kto, kiedy i gdzie go wystawił. Tu zaraz napotkaliśmy pierwsze trudności. Kto zna dawne czy późniejsze kopje starych dokumentów, czy to w kopjaryuszach, czy też w pojedyńczych transsumptach, a często nawet i w drukach, ten wie, z jaką niedokładnością przepisywano tam mianowicie daty i imiona własne osób i miejscowości w nich występujących. Wielokrotnie będąc w posiadaniu oryginału obok jego kopji, spostrzegaliśmy, mianowicie w najstarszych właśnie kopjaryuszach, przy datach zupełną obojętność przepisywacza n. p. co do porządku i liczby liter Rzymskich, któremi w oryginałach zwykle daty wyrażano. Często tam spotykaliśmy, nawet w najlepszych z pomiędzy nich, już przy setkach napisane jedno C za wiele lub za mało; daléj X obok innych liter w mylnem miejscu położone, V zamiast II, lub odwrotnie przepisane, i t. p. Będąc często zmuszonymi w braku oryginału używać kopji, zatrzymywaliśmy wprawdzie mylnie podaną datę w tekscie i w Znamieniu, kładąc obok niéj (sic); dokument sam jednakże umieszczaliśmy pod właściwym jego numerem bieżącym, na właściwem chronologicznem miejscu. Ułatwiała nam to postępowanie obfitość materyału; bo najczęściéj już występujący świadkowie wystarczali, aby każdemu dokumentowi, z mylną datą przepisanemu, właściwe miejsce naznaczyć. Tak samo postępowaliśmy z dokumentami wątpliwéj autentyczności; jeden wszakże dokument niewątpliwie sfałszowany, a to Nr. 438, umieściliśmy według własnéj, lubo nie możliwéj jego daty, sądząc, że miejsce jego jest w ogóle obojętnem. W rozwiązaniu dat, może nie odpowiedzieliśmy żądaniu G. Waitza, jeźli ono tak rozumieć wypada, że uczony mąż wymaga, aby lata, a zatem i dnie, zredukować na system dzisiejszego Kalendarza. Tu wyznajemy, że siły nasze nie starczyły. Przy wiadoméj chwiejności średnich wieków w przyjęciu pewnéj daty za początek roku, przy rozmaitości i zmienności téj daty w różnych krajach aż do pewnéj epoki, nie mniéj ze względu na znaczną ilość dokumentów wydanych z rokiem bez dnia, uznaliśmy wraz z większą częścią wydawców, że najwłaściwszą jest podawać daty tak, jak osoby wystawiające dokumenta takowe podawały, oznaczając jedynie dnie w nich wymienione według dzisiejszego sposobu ich wyrażania. Mamy bowiem przekonanie, że mniejszem złem jest niedogodność, którą tym systemem sprowadzamy, niżeliby było zamięszanie, któreby powstało z nieuniknionych omyłek, gdybyśmy przy wzmiankowanym braku klucza, pokusili się o tę pracę, należącą zresztą wedle swéj natury nie do nas, ale raczéj do historyka. Z téj to przyczyny wystawiającego dokument postawiliśmy jako mó
wiącego od siebie, i aby to uwydatnić, używaliśmy w Znamieniu słów i pisowni samego tekstu. W dołączonem do niego krótkiem streszczeniu dokumentu, staraliśmy się, nie chcąc przesądzać o rozumieniu pojedyńczych wyrażeń, z reguły używać słów tekstu, sądząc, że tym sposobem najlepiéj odpowiemy objektywnemu stanowisku, jakie Waitz dla wydawcy naznacza.
Podając następnie Naturę dokumentu, ujrzeliśmy się po raz wtóry w niemożności odpowiedzenia należycie wymaganiom uczonego męża. Mówi on bowiem, że, jeżeli właściwą jest rzeczą pozostawiać historykowi ocenienie autentyczności dokumentu według jego treści, toku, i t. d., to słuszną niemniéj jest powinnością wydawcy, iżby zewnętrzną stronę jego tak dokładnie opisał, aby i ona ku temu celowi równie posłużyć mogła. Idzie tu o ocenienie jakości pergaminu, pisma, pieczęci i ich przymocowania, atramentu i t. d. Z żalem wyznajemy, że i tu sąd własny jak najbardziéj byliśmy zmuszeni powściągać. Albowiem wedle zdania naszego nie podobna jest właściwości powyżéj wymienionych przedmiotów tak dokładnie opisać, by czytający z tego opisu powziąść zdołał sąd należyty o autentyczności dyplomatu; wydawca zatem, chcący w tym kierunku wybitniéj występować, byłby ostatecznie zniewolonym, osobisty swój sąd co do onych cech tejże autentyczności wypowiedzieć. Otóż mniemamy, że uczona publiczność wobec takiego apodyktycznego orzeczenia, jeźli wydawca nie jest uznaną znakomitością paleograficzną, okazałaby się, i to nader słusznie, niedowierzającą, a ten wzgląd sam już zalecałby nam powściągliwość, choćbyśmy innych do niéj powodów nie mieli. Widząc bowiem w niewątpliwie autentycznych a współczesnych pergaminach tak znaczną rozmaitość n. p. w kolorze atramentu i wosku, podlegających z swéj natury nie obliczonym wpływom atmosferycznym, na jakie odnośny dyplomat mógł być wystawionym, daléj przypatrując się tamże odmienności charakteru pisma, pergaminu i t. d., uznaliśmy to wszystko w ogóle za podstawę nadto ślizgą, byśmy śmieli na niéj, nawet przy lepszem mniemaniu o własn@e@j biegłości, stanowcze orzeczenie opierać i takowe uczonéj publiczności podawać. Wiedząc zaś, jak właśnie ogólna fizyonomia dyplomatu głównie się przyczynia do utworzenia sobie sądu o jego autentyczności co do zewnętrznéj strony, i że to wrażenie opisać się nie daje, przyszliśmy do przekonania, że badaczowi w razach wątpliwych zawsze tylko autopsya jako jedyny i ostateczny środek do powzięcia stanowczego mniemania pozostanie. Ograniczaliśmy się zatem przy opisywaniu dyplomatu na krótkich, ogólnych tylko wzmiankach, a uwydatnialiśmy te jego właściwości, które nam się, nawet dla grubszych zmysłów, wydawały bijące i nie wątpliwe. Pieczęcie zaś, idąc za pewnym systemem, albośmy przeznaczyli do pocztu mającego się wydać w ostatnim Tomie tego dzieła, albośmy je z możliwą dokładnością opisywali. Jako koniec całego nagłówka podawaliśmy Pobyt dokumentu, t. j. miejscowość lub dzieło, w którem dyplomat się znajduje; tu kładliśmy zawsze na czele to, z którego czerpaliśmy przy niniejszéj pracy, a wymienialiśmy następnie dzieła, jeźli w jakich dokument już był drukowanym.
W oddaniu tekstu staraliśmy się użyć całéj troskliwości, którą G. Waitz słusznie wydawcom zaleca. Idąc za jego radą, używaliśmy wszędzie, gdzie tylko było można, samego oryginału, a czerpiąc tylko wtenczas z transsumptów, druków, kopjaryuszów, luźnych kopji, oblat w księgach grodzkich i konsystorskich i t. d., gdy do samego oryginału nie zdołaliśmy dotrzeć. Jak potrzebnem jest takie postępowanie, okażą liczne, jak mniemamy, poprawki, które uważny czytelnik znajdzie, porównywując nasze wydanie z wydaniami poprzedniemi; tak samo jak jesteśmy pewni, że ktoś, co po nas owe oryginały wertować będzie, równie u nas jak my u naszych poprzedników niedostatki jeszcze napotka.
Obejście się nasze z tekstem zależało od tego, czyśmy używali oryginału, czy też transsumptów i kopji. W pierwszym razie, oddawaliśmy wszystko wiernie co do litery, dodając ze swéj strony jedynie, podług przyjętego systemu, używanie wielkich zgłosek przy pewnych wyrazach i interpunkcyą, a oznaczając przez (sic) tylko takie miejsca, w których pragnęliśmy zaznaczyć naszą świadomość o oddanéj przez nas literalnie niezwykłości, czytelnika zaś ostrzedz, że nie ma przed sobą błędu drukarskiego. W nielicznych dokumentach w języku niemieckim pisanych, używaliśmy wielkich liter według dzisiejszéj pisowni, a to dla tego, aby nie obznajmionym ułatwić zrozumienie starego języka. Inaczéj postępowaliśmy sobie z tekstem, gdy przyszło brać go z transsumptów i kopji. Tam, spowodowani wzmiankowaną wyżéj tychże niedokładnością, prostowaliśmy często widoczne błędy odpisywacza, ale tylko w miejscach zupełnie niewątpliwych a obojętnych; daléj prostowaliśmy imiona i nazwiska osób i miejscowości z innych autentycznych dokumentów znane, zawsze to jednak przy objaśnieniach topograficznych podnosząc. Dat zaś, jak to wyżéj już powiedzieliśmy, zmieniać nie poważyliśmy się, sądząc, że dostatecznem będzie ułatwieniem dla czytelnika, gdy położywszy przy fałszywéj dacie (sic), położymy dokument sam na chronologicznem jego miejscu. Zresztą, przy wszystkich tego rodzaju dokumentach używaliśmy pisowni ich czasu, t. j. nie używaliśmy dyftongów, i t. d.
Przy końcu każdego dokumentu umieściliśmy objaśnienie znachodzących się w nim miejscowości, podając wszakże na tem miejscu tylko dzisiejsze ich nazwiska. Wiemy, że sprawiamy tym sposobem niedogodność czytelnikowi, zmuszając go udawać się za każdym razem, gdy zechce poznać ich położenie topograficzne, do Rejestru, który dopiero tom 4ty tego dzieła ma obejmować. Mniemaliśmy jednak, że w ciężkich czasach naszych nie wolno nam było nadużywać ani ofiarności naszego nakładcy, ani zasobów naszych rodaków, co przy innem postępowaniu przez konieczne, a jedynie wygodą czytelników spowodowane powiększenie już i tak znacznych rozmiarów dzieła nastąpićby musiało, a według naszego przekonania usprawiedliwionemby bydź nie mogło. W pracy téj bardzo pomocnemi były nam kopjaryusze archiwów kapitulnych i klasztornych, które, prowadzone aż do ostatnich czasów, przez to, że stopniowo zmieniały stare miana osad, często dzisiejsze ich nazwiska nam podawają. Głównie zaś kierowaliśmy się położeniem miejsc topograficznem, stósując takowe do treści dokumentu, a w ten to sposób zdołaliśmy częstokroć oznaczyć stanowczo te miejscowości, które dziś już nie istnieją.
Cały zgromadzony materyał Kodeksu podzieliliśmy na trzy równe części i w trzech tomach ogłosić go zamierzyliśmy, przeznaczając do tomu czwartego Rejestr, poczet 64 pieczęci chromolitografowanych, i małą mapę Wielkopolski z epoki Piastów.
W końcu podajemy krótki opis manuskryptów, z których po części materyał swój czerpaliśmy.
A. Gniezno.
1. Archiv. Capituli Metropolitani
a) Liber privilegiorum XV sec. Kodeks in folio, złożony z 240 kart papierowych, zawiera po części kopje dziś znikłych dyplomatów. Błędy w nim dość liczne, mianowicie w literach oznaczających daty, w imionach własnych, w opuszczeniach pojedyńczych słów, i t. d.
b) Liber privilegiorum II. Kodeks w dwóch tomach in folio, pisany w XVIII w.; zawiera kopje dyplomatów, ścisłości téj saméj co w poprzednim.
c) Liber privilegiorum canonici Vladislai. Mały kodeks papierowy in folio, pisany roku 1469. Jest to widoczny początek rozpoczętego na większe rozmiary dzieła. Kopjowanie w nim staranniejsze niż w poprzednich.
2. Archiv. Consistorii Metropol. Acta causarum. Księgi zawierające, począwszy od r. 1404 aż do naszego wieku, sprawy współcześnie przed sądami konsystorskiemi się toczące. Zawierają one per oblatam znaczną ilość dokumentów, najwięcéj jednak współczesnych. Tu i owdzie tylko napotyka się dokument dawniejszéj daty, który jedna z stron na poparcie swéj sprawy do wpisania podała. Kopje te, z wyjątkiem w wieku XV sporządzonych, są nader błędnie, często niedbale wykonane.
B. Kalisz.
Archiwum Rządowe. Obejmuje akta t. z. grodzkie, t. j. Libri terrestres, Libri Inscriptionum, Resignationum, Relationum etc. dawnych powiatów, Kaliskiego, Konińskiego i Ostrzeszowskiego, zawierające liczne dokumenta, niegdyś per oblatam do nich podawane, już to w procesach i skargach, aby poprzeć pretensye i prawa stron, już to przez właścicieli do wciągnięcia w księgi wręczane, aby zapobiedz ich zniszczeniu lub zgubie. Ścisłość tych kopji zależy zatem od umiejętności i sumienności przepisywacza, dla tego bardzo rozmaitéj jest wartości.
C. Poznań.
1. Archiv. Capituli.
a) Liber privilegiorum A. Kodeks in folio, składa się z 95 kart pergaminowych, z których przez pierwsze 88 u dołu przeciągnięty sznur jedwabny, czerwony, a nim przymocowana pieczęć Stefana Batorego, króla. Na ostatniéj karcie znajduje się potwierdzenie, z własnoręcznym tego króla podpisem, data r. 1626 dnia 26 Listopada w Toruniu. Kodeks ten nie różni się, co do ścisłości zawartych w nim kopji, od poprzednich.
b) Lib. privilegiorum B. Kodeks pisany w XV w., złożony z 119 kart pergaminowych. Zawiera znaczną ilość kopji znikłych dziś dyplomatów, zresztą ma te same wady, co poprzednie.
c) d) e) Libri privil. C. D. E. Folianty papierowe, pisane w XVI, XVII i w XVIII w. obejmują kopje dyplomatów z w. XIV, XV, XVI i XVII. Ostatni z pomiędzy nich zawiera dokumenta Władysława Jagiełły i Zygmunta Igo, królów, z ważnymi transsumptami przywilejów Kawalerów ś. Jana.
2. Archiv. Consistorii. Acta causarum. Materyał tu znachodzący się, jest tym samym sposobem podany i to samo ma znaczenie, co zawarty w Archiv. Consistorii Metropolitani Gneznensis.
3. Königliches Staats-Archiv. Jest to dawne archiwum t. z. Grodzkie, obejmujące Libri terrestres, Libri Inscriptionum, Relationum, Resignationum itd. dawnych powiatów, Poznańskiego, Kościańskiego, Pyzdrskiego, Gnieźnieńskiego, Kcyńskiego, Wałeckiego, Nakielskiego, Inowrocławskiego i Ziemi Wschowskiéj. O licznych dokumentach, które tam per oblatam kopjowane spotykamy, to samo można powtórzyć, co przy archiwie rządowem Kaliskiem powiedzieliśmy. Oprócz tych ksiąg posiada to archiwum znaczną liczbę kopjaryuszy zniesionych dziś klasztorów, a mianowicie:
a) Koronowo, Liber privilegiorum, gruby foliant papierowy z końca XVI w., pisany przez zakonników tegoż klasztoru. Ścisłość kopji, mianowicie w znaczniejszéj, tą samą ręką pisanéj części, jest znakomita; wszakże i tu spotykają się omyłki w nazwiskach osób i miejscowości.
b) Ląd, Liber privil. A i B. Są to dwa zeszyty, spisane r. 1795 na rozkaz rządu Pruskiego. Pierwszy zawiera kopje dyplomatów tyczących się dóbr Godziszewa w Pomeranii; drugi ma tytuł: Series privilegiorum monasterii Landensis, transscripta ex libro privilegiorum. Pod B. zamieszczono następujące poświadczenie: Dass vorstehende Abschriften von 1 - 47 vom Worte zu Worte mit denen Original-Privilegien und übrigen Documenten nach genauer Collationirung völlig gleichlautend gefunden werden, solches wird hierdurch in fidem attestirt. Königlicher Kammer - Translateur, Radosz. Pod tym podpisem pieczęć na laku z napisem: Königl. Südpr. Translateur Kommission Siegel. Kopje te, jak to z porównania ich z oryginałami przekonaliśmy się, są prawie bez błędów, zwykłych w innych kopjaryuszach.
c) Lubin, Dissoluta. Pliki luźnych papierów, zapisanych w XVIII w.; zawierają akta processowe klasztorne, a pomiędzy niemi kilka dość dokładnych kopji dokumentów.
d) Obra, Lib. privil. Duży kwartant papierowy, spisany przez jednego z zakonników r. 1646; obejmuje historyą klasztoru i starannie sporządzone kopje dyplomatów. Pod każdym numerem poświadczenie, że kopja zgadza się z oryginałem.
e) Ołobok, Acta. Zwoje luźnych papierów, zapisanych w XVIII w.; zawierają akta processowe klasztoru, a pomiędzy niemi kilka kopji dyplomatów.
f) Lib. privileg. monasterii fr. Praedicatorum Posnaniens. Foliant papierowy z XVIII w., zawierający kopje dyplomatów dotyczących klasztoru i ogólnie Zakonu.
g) Wschowa, Liber privileg. Gruby foliant z XVII w. z napisem: Civitatis Wschowa privilegia et decreta; zawiera sprawy miasta i okolicy i pewną ilość dokładnych kopji dyplomatów.
4. Archiwum Miejskie. Liber privilegiorum civitatis Poznań; foliant spisany na końcu XVIII w. i poświadczony przez Raczyńskiego, jenerała Wielkopolskiego etc. Zawiera bardzo niedbale sporządzone kopje przywilejów miejskich.
5. Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Owińska, privilegia. Jest to 6 zeszytów pergaminowych, zawierających równobrzmiące kopje dyplomatów klasztornych, których oryginały prawdopodobnie na końcu zeszłego wieku wraz z kościołem spłonęły. Są one z kolei wystawiane przez: 1. Sigismundus rex Polonie etc. 1511; 2. Sigismundus Augustus rex Polonie etc. 1552; 3. Stephanus rex Polon. etc. 1578; 4. Vladislaus rex Polon. etc. 1634; 5. Iohannes Casimirus rex Polon. etc. 1649; 6. Augustus III rex Poloniae etc. 1754. Każdy zeszyt opatrzony jest pieczęcią, a na końcu ma, obok poświadczenia zgodności z oryginałami, własnoręczny podpis króla. Pismo w nich jest przez wilgoć bardzo uszkodzone; miejsca zniszczone wypełniliśmy według papierowego zeszytu, który posiada Archiwum rządowe Poznańskie. Zawiera on równobrzmiące z poprzedniemi kopje, a jest wystawiony przez: Stanislaus Augustus rex Poloniae 1774 Mart. 27, Varsaviae i własnoręcznie przez tegoż króla podpisany.
D. Rogalin, Biblioteka.
a) Paradyż, Liber privileg. A. Foliant spisany bardzo starannie jedną ręką r. 1650, kopjowanie doskonałe, z wyjątkiem niektórych nazw miejscowości. Obejmuje on od r. 1234-1650 kopje 256 dokumentów, pod każdą jest poświadczenie zgodności z oryginałem przez: Augustinus Dobrowolski, monasterii Paradisi presbyter, auctoritate Imperiali publicus notarius.
b) Paradyż, Liber privilegiorum. Foliant pisany jedną ręką w końcu XVII w., zawierający dokładne kopje dyplomatów, aż do początku XIV w. sięgających. Pomiędzy niemi mieszczą się obszerne ustępy, w których historya krajowa współczesnych czasów jest objaśniana.
c) Bledzew, Monumenta. Kwartant pisany drobném pismem r. 1721. Na początku opisana historya klasztoru z odnoszeniami do następnie umieszczonych dokumentów. Liczba ich wynosi 42, sięgają od roku 1259-1740. Kopjowanie, wyjąwszy nazw niektórych miejscowości, dokładne. W końcu wyciągi z akt tyczących się spraw klasztoru.
E. Strzelno. Liber privilegiorum s. Mariae.
Księga w formie podłużnéj, pochodząca z końca XVI w., zawiera kopje dokumentów, z których od początku aż do r. 1573 idące, ta sama ręka odpisała. Liczba ich wynosi 121, kopjowanie doskonałe. Daléj, późniejsze ręce wpisywały współczesne dokumenta; w końcu, od r. 1712 aż do zniesienia klasztoru, dopisywano pobieżne wiadomości o proboszczach Strzelnieńskich.
F. Trzemeszno. Liber privilegiorum conventus Canonic. regular. Lateranensium.
Foliant papierowy, założony w pierwszéj połowie XV w., w którym na początku brakuje kilku kart. Dokumenta sięgające do r. 1432, przepisywała współczesna, ta sama ręka, z częstemi wszelkiego rodzaju błędami. Następnie wpisywały aż do końca w różnych czasach różne ręce swe współczesne dokumenta; na końcu księgi różne wyciągi z aktów sprawy klasztorne dotyczących.
G. Wągrowiec. Archiv. monasterii. Protocolla.
Zeszyty papierowe z XVIII w., zawierające kopje dyplomatów dawnego archiwu klasztornego, oraz najstarszych bul Papiezkich, tyczących się Zakonu Cystersów. Protocollum 1um i 2um, każde w osobnym zeszycie, są starannie wykonane; pod każdym numerem jest umiészczone poświadczenie zgodności z oryginałem, podpisane przez Thomas Krysicki notarius publicus, z przyłożeniem pieczęci. Protocollum zaś 3um i 4um, oba w jednym zeszycie, są przepełnione błędami.
H. Warszawa. Biblioteka Uniwerzytecka, Foliant 632.
Zawiera kopje dyplomatów Kapituły Metropolitalnéj Gnieźnieńskiéj, dziś po części znikłych. Odpisy wykonane ściśle ręką X. Albertrandego, jak to podpis jego, pod każdym numerem położony, okazuje. Niektóre nazwy osad i miejscowości błędnie czytane.
J. Wilanów. Biblioteka. Rejestr Rewizorów do Wielkopolski.
Foliant pisany w XVII w., opr. w czerwony safian, na którego odwrotnéj stronie herb i cyfry kardynała Lipskiego złocisto wytłoczone. Na pierwszéj karcie tytuł: "Rejestr terminath i przywilejów Poznańskiego, Kaliskiego, Sieradzkiego, Łęczyckiego, Brzeskiego, Kujawskiego i Inowrocławskiego województw, Ziemie Wieluńskiéj i Dobrzyńskiéj, przed Wielmożnem Sebastyanem Mieleckiem kasztelanem Wiślickiem y starostą Brzeskim, a Wielmożnem Xiędzem Andrzejem Blinowskim kantorem Kruszwickim kanonikiem Wrocławskim sekretarzem króla JMci, a urodzonem Tomaszem Dębowskim sędzią Łęczyckim, Rewizory do Wielkopolski na Seymie Walnym blizko przeszłym Warszawskim deputowane, okazywanych roku 1564." Zawiera on przywileje miast powyższych województw, częścią w dosłownych kopjach, częścią w krótkich streszczeniach, a wszystko przepełnione jest błędami najrozmaitszego rodzaju. Foliant ten znany z Roeplla Historyi Polskiéj, gdzi@e@ jest przywodzony jako "Rejestr Grabowski", zawiera 369 kart różnemi rękami pisanych, i jest kopją zaginionego może oryginalnego Kodeksu.
K. Włocławek.
1. Archiv. Capituli. Liber privilegiorum. Kodeks pergaminowy, zawierający starannie, acz nie bez błędów, wykonane kopje dyplomatów katedry Kujawskiéj, których oryginały, jak się przekonaliśmy, do r. 1400 zaledwie w 3ciej części w tomie II Rzyszczew. Muczkow. Codex diplomaticus Poloniae wydrukowano. Na ostatniéj karcie umieszczono poświadczenie przez: Sigismundus rex Poloniae etc. 1611 Oct. 13, Varsaviae in comitiis generalibus, z własnoręcznym podpisem królewskim. Przez dolny brzeg kart przewleczony sznurek jedwabny, na nim pieczęć królewska przymocowana.
2. Liber privilegiorum monasterii de Ląd. Zeszyt papierowy, pisany w XVII i XVIII w., zawierający na 258 stronach dość ściśle wykonane kopje dyplomatów klasztoru Lędzkiego. Własność Xiędza Stan. Chodyńskiego.
L. Wrocław. Archiv. Capituli. Liber niger.
Kodeks pergaminowy, zawierający 497 kart z kopjami dyplomatów katedry Wrocławskiéj. Pierwsze karty pisane w XIV w., główna zaś część całości pochodzi z w. XV. Kodeks ten słusznie uznany za jeden z najlepszych kopjaryuszy; znaleźliśmy wszakże i w nim, fol. 205, jeden dyplomat Przecława biskupa Wrocławskiego
z datą r. 1260, a drugi, fol. 206, Mikołaja, syna Mikołaja wojewody Kaliskiego, z datą r. 1255; w obu opuszczono przy setkach jedno C.
Nie możemy zakończyć tych słów bez wypowiedzenia wdzięczności za względy, uczynność i powolność, których doznaliśmy przy zbieraniu materyału do niniejszego dzieła, tak od właścicieli zakładów prywatnych, jak od Zarządów instytucyi duchownych i świeckich. Wymieniamy tu w szczególności: Prześwietne Kapituły Gnieźnieńską, Poznańską, Włocławską, Wrocławską i Przeorat Kawalerów Maltańskich w Pradze; biblioteki kościołów poklasztornych Trzemeszeńskiego, Strzelnieńskiego i Wągrowieckiego; następnie Zarządy archiwów rządowych w Poznaniu, w Berlinie, Szczecinie, Wrocławiu, Królewcu, w Dreźnie, Warszawie i Kaliszu; archiwów miejskich w Poznaniu, Gdańsku, Elblągu i Toruniu; na końcu bibliotek prywatnych, jako to X. X. Czartoryskich, dziś w Krakowie, Działyńskich w Kurniku, Raczyńskich w Poznaniu i Rogalinie, Rusieckich, Krasińskich, Przeździeckich, Prywatnéj w Warszawie i Potockich w Wilanowie.

Magadeburg, Magdeburg. Albia flum., Elbe rz. Halverstadensis, de Halberstadt. Sala fluv., Saale rz. Odora fluv., Odra rz. Citizi, Zeitz. Misni, Meissen. Merseburg, Brandenburg, dziś tak samo. Havelberga, Havelberg. Poznani, Poznań. Ravennatis, de Ravenna. Ara fluv., Elster rz. Boda fluv., Bode rz. Undesburg, Hundisburg. Wanzleva, Wanzleben. Haldesleva, Haldensleben. Rugorum provincia, Rugia wyspa.

Schinesghe, podług Bielowskiego i Perlbacha Gniezno; podług Hasselbacha Szczecin. Locus Alemure, nie odgadnione. Terra Milze, Ziemia Łużyczan, sięgająca na wschód do miasta Zgorzelice.

Mogilnensis, de Mogilno. Vysla, Wisła. Camen, Kamień. Navrcha, Narew rz. Wyzna, Wizna. Macow, Makow. Grudenczch, Grudziądz. Zacroczin, Zakroczym. Syrozch, Sierock. Bug fluv., dziś tak samo. Ripin, Rypin. Scechin, dziś może Sochocin. Seprch, Sierpć. Nowum Radcez, Raciążek. Oszelzch, Osielsk. Zyremdzco, Szrensk. Cechonow, Ciechanow. Stolpsco, Pułtusk. Grebezco, Grzebsk. Nasylsco, Nasielsk. Wyszegrod, Wyszogrod. Ploczch, Płock. Dobrzyn, dziś t. s. Wlodislaw, Włocławek. Przypusth, dziś tak samo. Plonzch, Płońsk. Llonzin, Łążyń. Sbuczimir, może zam. Spicimirz. Sarnow, Żarnow. Rospir, Rozprza. Czirwyenzch, Czerwieńsk. Crzechnow, Chrzanow. Bolino, Bolimow. Welerych, Tossowo, nie odgadnione. Golumbino, Gołębin. Byelsco, Bielsko. Culmen, Chełmno (tak jeszcze w dokumentach XIV. wieku). Clestitarw, Kwieciszew. Czechre, Ciechrz. Dalachowo, Dalkowo. Opathowo, Opatowiec. Woyuczino, Wojcin. Ffaleczino, osada znikła, p. m. Kwieciszew. Maczewo, t. s. w XIV. wieku, dziś Marczewo. Lubessowo, dziś Strzelce. (Lib. privil. Strzelno). Radzencze, dziś Rzadkwin. Czarnothil, Czarnotul. Olsze, Olsza. Bystrzicza, Bystrzyca. Żabno, dziś tak samo. Chelpsco, Chabsko. Sedno, Wszedzin. Wyeczanowa, Wiecanow. Llezno, dziś może Łężyn. Sceglino, Szczeglin. Subino, Szubin. Domanino, nie odgadnione. Bogdanowo, (p. m. Oborniki?) nie odgadnione. Sczibersco, Szymborze. Czycharowo, Sikorowo. Mogilna, Mogilno. Bogussino, Boguszyn. Padnyewo, Padniewo. Llizecz, Lisiec. Rypin, u Bielowskiego Rypnicz, nie odgadnione. Sokołowo, (jest kilka wsi tego nazwiska w Wielkopolsce i Kujawach) nie odgadnione. Gocunowo, Gocanow. Raniglow, nie odgadnione. Krzite, czyli Kryte, osada znikła, granicząca niegdyś podług późniejszych dokumentów z wsiami Ostrów i Siedlec p. miast. Inowrocław.

Z pomiędzy archiwów klasztorów Wielkopolskich, Mogilnickie największemu uległo rozproszeniu a zapewne i zatraceniu, bo zaledwie kilkanaście dyplomatów udało nam się spotkać z liczby blisko 600, które regestr na końcu wieku zeszłego przez jednego z zakonników sporządzony wykazuje. Wypisaliśmy z niego tytuły dyplomatów do r. 1400 sięgających:
1. Boleslaus (rex Poloniae) 1065 Apr. 11, Płock; fundat monasterium. 2. Mesco dux Polonorum 1103 (M. CC. II.?) Sept. 5, in Cruswicia; confirmat monasterio Radziejow stary: Originale in Thorun, in archivo Hypothecae (napróżno go śledziliśmy). 3. Casimirus dux Lanciciae et Cuiav. 1126 (sic); confirmat possessiones monasterii. 4. Alexander Pp. III. 1179 Jun. 18, Laterani; suscipit monasterium sub protectione b. Petri. 5. Premisl dux Cuiav. 1253 Vladislaviae; con­ firmat Radzieiow, Opatowiec, Ciechrz, Dałachowo, Kryte. 6. Ziemomysl dux Wladizlaw. Wladizlaviae; confirmat privilegia monasterii. 7. Casimirus dux Lancic. et Cuiav. 1267 Sept. 19, Vladislavie 8. Boleslaus dux Poloniae 1268 Apr. 27, Gnezne. 9. Boleslaus et Jolentha duces Poloniae 1277 Mai. 10, Vladislaviae. 10. Premisl dux Poloniae 1282 s. d. in Dlusk. 11. Wladislaus dux regni Poloniae 1229 Jul. 27, in Mogilno; confirmatio privilegiorum. 12. Gerardus episcop. Vladi­ slav. 1315 Mai. 26, in Raciąż. 13. Dobeslaus index general. Calissiens. 1348 Apr. 30, Gnezne. 14. Nicolaus iudex Poznaniens. 1352 fer. 2. p. Trinitat., Pyzdry. 15. Stanislaus Kywalicz iudex Cuiaviens. 1356. Crusviciae. 16. Virzbantha capitan. Poloniae 1358 Nov. 22, in Conin. 17. Kazimirus rex Poloniae 1359 Febr. 6, Crusviciae. 18. Jaroslaus archiep. Gneznens. 1359 Nov. 19, in Grzegorzew. 19. Mathias Vladislaviens. episcop. 1360 in octava b. Adalberti, in Raciąż. 20. Dobeslaus iudex Kalissiens. 1361 fer. 2. p. Letare, in Pyzdry. 21. Slanislaus Kywalicz iudex Cuia­ viens. 1362 Oct. 7, in Radzieiow. 22. Kazimirus rex Poloniae 1363 in dominica Conductus Paschae, Sandomiriae. 23. Conventus monasterii Mogilnens. 1367 Mart. 19, Mogilno. 24. Borislaus abbas Mogilnens. 1368 in dominica Invocavit s. l. 25. Kazimirus rex Poloniae 1369 fer. 2. p. Pascham, in Płock. 26. Jacobus preposit. Tremesens. 1377 Jan. 29, in Kwieciszewo. 27. Urbanus Pp. VI. 1379 Apr. 6, Rome, episcopis Pomezanie, Vladislavie et Poznanie. 28. Iohannes archidiacon. Crusvicens. 1379 Nov. 3, Gnezne. 29. Nicolaus iudex Kalisiens. 1387 Nov. 5, Gnezne. 30. Wladislaus rex Poloniae 1398 in crastino Ascensionis, Vladislaviae.
Z tych Nr. 1, 2, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 17, 18, 22, 23, 27, 28, 30, t. j. połowa, częścią w oryginałach, częścią w kopiach i transsumptach nas doszła.

Sala, z niem. Sale. Albia, Elbe. Odera, Odra. Lubus, Lubusz, z niem. Lebus. Poztnan, Poznań. Wartizlav, Wrocław. Cruciviz, Kruszwica. Lodilaensis, de Włocławek.

Gnezden, Gniezno. Ostrov, zamek na wyspie jeziora Lednica, dziś ruina. Lecna, Łekno. Nakel, Nakło. Plitviza fluv., rz. Plitnica. Landa, Ląd. Calis, Kalisz. Chezram, Czestram. Ruda, Ruda. Znein, Żnin. Grochovisca, Grochowiska. Stari Biscupici, Biskupin. Zagorin, Góra. Scaple, nie odgadnione. Syrdnici, Żerniki. Potulino, Podolin. Opole, nie odgadnione, może Obielewo. Villa sagittariorum, nie odgadnione, Strzelce, czy Strzałkowo. Dochunov, Dochanów. Gorice, Gorzyce. Bezcorist, Brzezkorzystew. Villa piscatorum, Rybitwy. Vruti, Wrzosy. Vilchecov, Wilczkowo. Balovesici, Białożewin. Lestniz, nie odgadnione. Chomantowo, Chomętowo. Silche, Sielec. Sodovo, Zendowo. Dobrilevo, Dobrylewo. Zvepavici, nie odgadnione. Lissinino, Łysinin. Scarbinichi, Skarbienice. Keblovo, nie odgadnione. Dambnicia Radovit, Dębnica. Pischyno, Pyszczyn. Villa super flumen Vna, dziś prawdopodobnie Wełnica nad strum. Wełna. Raysco, Rajsko. Zvandri aqua, Swędrnia strum. Hllme, może Ilno. Sovici, Somina. Lochovici, dziś pewnie Łaszkow. Vzorovici, nie odgadnione, może Sieroszewice. Malonovici, Malanow. Bralici, nie odgadnione, może Bronczyn. Domanevici, może dziś Domaniow. Aqua Oloboc, Ołoboczka strum. Mislentino, nie odgadnione. Dambsco, Dębsko. Gostonovici, Goszczanow. Zeraz, Sieradz. Zandeievici, Sędziejewice. Parno, Parzno. Cluchici, Kluki. Coberichezco, Kobierzycko. Gambiza, nie odgadnione. Iarotici, Jarocice. Manina, Monice. Spitimir, Spicimierz. Ianovici, Jankowice. Tandov, Tądow. Smolzco, Smolsko. Pricuna, Przykuna. Turcovici, Turek lub Turkowice. Turcoviste, Turek lub Turkowice. Uneievo, Uniejów. Karchovo, Charchow księży. Milostovici, Miłkowice. Gazovo, Kaszow. Clonova, Klonow. Milodat cum villa, dziś może Wolka Miłkowska. Zambatino, dziś może Ziemięcin. Sulostovo, Suliszewice. Fluvius Tena, strum. Cienia, czyli Stawka. Miliche, Milicz. Baricha, Barycz, rzeczka. Malogost, Małogoszcz. Rospra, Rozprza. Lunciz, Łęczyca. Voibor, Wolborz. Sarnow, Żarnow. Skrin, Skrzynno. Chrustov, Chrząstow. Fluv. Pelza, Pilica, rz. Treblevici et Radlici, nie odgadnione. Loviche, Łowicz. Nir, Ner rzeczka. Thur, Tur. Cholm, Chełmno. Lacus Pretche, Przedecz. Chotle, Chotel. Bezdeze, nie odgadnione. Brdovo, Brdow. Bralin, dziś pewnie Brwilno i Wolka Brwilska. Vladizlaviensis, de Włocławek. Manina, nie odgadnione. Zandomir, Sandomierz. Solche, Solec. Bitom, dziś z niemiecka Beuthen, w Górnym Szlązku. Zversov, nie odgadnione. Babiza, Babice. Iurevici, Jurkow. Dancovo, Dankow. Conecheno, Konieczno. Tyrno, nie odgadnione, może Turnawiec. Chrostlino, Chryszczyna. Crolevici, Krolewice. Zrenava, Szreniawa. Pregini, dziś rzeczka Rudno. Rudnici, Rudno. Zrem, Śrem. Dolzco, Dolsk. Cholm, Chełmce. Conare, Konary lub też Konarzewo. Bachora, Bachorce lub też Wola Bachorna. Poddambia, Dąbie. Hermanovo, Jerzmanowo. Drvalevo, Drwalewo. Ilme, Ilno. Ganzava fluv., Gąsawka rz. Rilevo, Rydlewo. Podgorino, Podgorzyn. Zvepravici, Lizinino, Stari Biskupici, Zagorici ob. wyżéj. Chomesa, Chomiąża. Pnevo, Pniewy. Glovotino, Głowy.

Lusow, Lusowo.

Muglyn, Mogilno. Radeow, Stary Radziejow.

Bergensis, de Alten-Bergen. Landa, Ląd. Warta fluv., dziś tak samo. Kossol, Kościoł św. Mikołaja, miejsce na którém stanęło późniéj miasteczko Lądek. Dolany, dziś t. s. Cloba, Kłobia. Morsk, dziś może Mokre. Moszewe, mylnie jak się późniéj pokazuje zam. Chocene, dziś Choceń. Szetlewo, Rzgowo, dziś tak samo. Sanctuarii, Swiątniki. Stabularii (Obory) nie odgadnione. Grabienice, Slawsko, dziś t. s. Wyramowo, Kwaskowo, nie odgadnione. Chorzeń, dziś t. s. Stara lanka, nie odgadnione.

Cheremesno, Trzemeszno. Palace, Palędzie. Luben lacus, dziś Trzemeszyńskie jezioro, leżące p. w. Lubin. Popelov, Popielewo. Velatov, Wielatowo. Sedlicovo, Siedluchna. Robakowo, niegdyś osada przyległa wsi Kamieniec, już r. 1567 opuszczona, dziś znikła. Mislacovo, Myslątkowo. Camon, Kamieniec. Inowlodz, dziś tak samo. Predbor, Przedborz. Sulegev, Sulejow. Quecisov, Kwieciszewo. Oseycovo, Osikowo. Pustvino, nie odgadnione. Cebar, w XIV w. Barow, zamek i osada znikłe. Gnezden, Gnie­ zno. Lancicia, Łęczyca. Mons aput Lanciciam, Góra. Lubnice, Lubin. Ostrow, dziś t. s. Sarnov, Żarnow. Wasnov, Waśniow. Corcin, Korczyn. Stoyslave, dziś może Stojanowice. Jesovo, Jeżow. Pravadostov, Prawęcice. Ganssava, Gąsawa. Konratowo, dziś tak samo. Othveca, Ocwieka. Selevo, Szelejewo. Jablowo, dziś tak samo. Zalacov, Zalachow. Bezcoristev, Brzezkorzystew. Pilchutcovo, Pikutkowo. Grabonowo, dziś t. s. Strelno, Strzelno. Wlostowo, Konskie, dziś tak samo. Syracovo, Sierakowo. Miroslavici, Mierosławice. Selislavici, nie odgadnione. Ostrovith, Ostrowite Trzemeszyńskie. Janussovo, Januszkowo. Chorelino, nie odgadnione. Wisegrod castrum, zamek niegdyś przy ujściu rzeki Brda do rzeki Wisła, dziś znikł. Lozcune, Loskuń. Dbra, dziś rzeczka Brda.

Sciremusine, Trzemeszno. Genezen, Gniezno. Loncizia, Łęczyca. Mons apud Lonziciam, Góra. Quecissovgue, Kwieciszewo. Wasnoe, Wasniow.

Cremocensis, de Trzemeszno. Quetissov, Kwieciszewo. Lonsitia, Łęczyca. Wasnov, Wasniow. Zbar, w dokum. Nr. 11. Cebar, w XIV w. Barow, zamek i osada znikła. Dekanat Trzemeszyński do dziś nazywa się Zbarensis. Luben, Lubin. Velaov, Wielatowo. Camen, Kamieniec. Strelno, Strzelno. Pilchutkov, Pikutkowo. Palenda, Palędzie. Mlodeiovo, Młodojewo. Woglovo, Węglow. Chomese, Chomiąża.

Erglzko, Rgielsko. Ztrassowo, Straszewo. Pogengroza, Panigrodz. Lokna, Łekno. Manthev, Mątwy. Glovicov, Głojkow. Vereniz, Wierzenica, Loscunia, Łoskuń. Olesno, Oleśno. Gostizlave, może Gościeszyn. Kasckov, Kaczkowo. Coprivice (Coprivcino niżéj) dziś Pokrzywnica. Mocrhonoz, Mokronosy. Bartozege, Bartodzieje. Slosym, nie odgadnione. Bucowe, Bukowie. Thuran, Turza. Dambagora Philippi, Dembogora. Dambrowici, Dąbrowa. Slachowo, Zalachowo. Domabore, Danaborz. Ochudyno, Ochodza. Moracowo, Morakowo. Bliscowice, może Bliżyce. Cirnelina, Czerlin. Conino, Koninek. Crosno, Krośno.

Corbeiensis, de Corvey. Fluv. Odera, Odra rz. Bitum, Bytoń, z niemiecka Beuthen. Frodeslav, Wrocław. Crisgove, Krzeszkowo. Virzeburg, Würzburg.

Lendensis, t. j. de Ląd. Parvum Vronchin, dziś Wrąbczynek.

Portensis, de Pforta. Sala fluv., Saale rz. Lubens, Lubiąż, z niemiecka Leubus. Koza, dziś pewnie Koitz. Chomeza, Kamese. Novum forum, Neumarkt, czyli Środa na Szlązku. Bogunove, Dobrogostendorf, również następne osady, porozrzucane na Szlązku. Grodez castrum, dziś z niemiecka Gröditzberg.

Lubensis, de Lubiąż, z niemiecka Leubus. Bogunowo, Dobrogostowo, osady na Szlązku, nie odgadnione. Zlup, Słupia. Knizenensis, de Gniezno. Wrelawensis, de Wrocław.

De Suleo, de Sulejow. Standor, Tądow; w przywileju fundacyjnym Thandow (Rzyszczew. Muczkow. Cod. diplom. Poloniae I. Nr. 4.) Schelin, Zelow. Chenira, Ciemin. Siborium, Dzierzbołki. Strassoviz, Straszkowo. Domassoloviz, Domiechowice. Stampiz, Czaplinice.

Mogglino, Mogilno.

Landensis, t. j. de Ląd.

Landensis, de Ląd. Iaroszyn, Jaroszyn. Marchinkowe, późniéj zmieniono na Kowalewo. Vallis inter magnum Lapidem et Policko, dolina, w któréj płynie strum. od w. Cienin kościelny do w. Wierzbno. Magnus Lapis, Kamień. Policko, Policko. Rochitennith, Rokitnica. Rivul. Virbez, strum. wypływający z jez. Powidz, wpadający do rz. Warta. Wolconitz, mylnie zam. Golcovitz, Gołkowo. Wirbcna, Wierzbno.

Lenda, Ląd. Scarbossovo, Skarboszewo.

Ecclesia s. Michaelis in Poznan, dziś kościół św. Jana Jerozolimskiego. Costrinensis, de Kostrzyn.

Costomlat, z niemiecka Kostembluth. Pelcnica, Pläswitz. Grabissin, Gäbersdorf. Socolnice, Zuckelnik. Chenese, Schönbach. Sobotiste, Zopkendorf. Trebnica, Trzebnica. Wirbime, Würben. Olova, Ohlau. Legenice, Liegnitz. Rudine, Rüstern. Powyższe i następujące miejscowości leżą na Szląsku. Kenese, Gniezno.

Strelno, Strzelno. Sarbicko, Sarbicko. Clodava, nie odgadnione. Ostrovite, Ostrowite. Belsco, Bielsko. Centiwsko, Ciencisko. Goplo, Gopło. Stronbodr, Srodoń. Crosna, nie odgadnione. Radomin, Radomin. Loiovo, Łojewo. Bitom, Bytoń. Strosowo, Strużewo. Novum Wlodizlaw, Inowrocław. Mantwa, Mątwy. Quecissow, Kwieciszewo.

Muglyn, Mogilno. Radeow, Stary Radziejow. Lubuscensis, de Lubusz, z niemiecka Lebus. Bythom, Bytoń. Villa Czestkonis, Szóstka. Sambor, nie odgadnione. Skibino, Skibin. Plavci, Płowki. Prozovino, Pscinno. Żabno, Bystrzyca, Olsze, dziś tak samo. Falęcin, osada znikła, p. m. Kwieciszewo. Woiucino, Wojcin. Maczewo, Marczewo. Sebersko, może Szymborze. Lubeschewo, dziś Strzelce. Radencze, Rzadkwin. Fluv. Zwieczissenicza, mylnie zam. Kwieciszewica, przypływ rz. Noteć płynącéj p. m. Kwieciszewo. Ochle, nie odgadnione. Bogdonowo, może Burgrabowo. Sedne, Wszedzin. Mikanowicze, może mylnie zam. Wiecanowice, dziś Wiecanow. Leszno, może Łężyn. Padniewo, Padniewo. Chelpsko, Chabsko. Lubien, Lubień. Sceglino, Sczeglin. Domanino, nie odgadnione. Lyskowo, Liszkowo. Zdunowo, Sokolowo, nie odgadnione. Opatowo, Opatowice. Dalatowo, Dalkowo. Czechre, Ciechrz. Krythe, osada znikła, leżała około wsi Ostrowo p. miast. Inowrocław. Tumestra, Trzemeszno. Nebos silva, nie odgadnione.

Mechov, Miechow. Zagoriz, Zagorzyce. Commarovo, Komorowo. Coccha, Goszcza. Iacsic, Jaksice. Replich, Rzeplice. Meshov, Miechow. Lantkovic, Łętkowice. Lubna, późniéj Dłubnia, dziś Imbramowice. Belobrese, osada znikła. Gostiradic, Gosciradow. Charncov, Karczow. Oluza, Oludza. Golchovo, Gołkowice. Benganovo, Bieganowo. Sumdemerensis, de Sandomierz. Karohe, Karczowice. Rabba fluv., Raba. Quelme, Chełm. Nescoviche, Nieszkowice. Bochegna, Bochnia. Prevenchna, Sidigna, nie odgadnione. Bamvol, osada znikła. Scarisov, Skaryszow. Spirzov, nie odgadnione. Modrelanc, Modrzejowice. Virbiche, Wierzbiec. Sdinechovic, Sdyszowice. Crampa, Krępa. Repina, Rzepin. Samagost, Samogoszcz. Vizla flum., Wisła. Kiie, Kij. Zitna, Żytno. Borovna, Borownia. Comeov, Chomejowa Wola. Dirscov, Dzierzkow. Vroczlaviensis, de Wrocław. Groscovic, Groszowice. Sclavono, dziś z niemiecka Slawitz. Gorezlavice, Gorysławice. Guenezne, Gniezno; ecclesia ibidem, kościół św. Krzyża. Grodiz, Grodzisk. Ruda, Ruda.

Kosciol, Kościelna wieś. Dobrzyca, mylnie zam. Dobrzec. Malnina, nie odgadnione. Kuchary podlanszne (zamiast podłężne), Kuchary. Gora, dziś tak samo. Roszeyewo, nie odgadnione, może Russow p. Kalisz. Krankowa, Kromkow. Głogow, Krzywosądowo, dziś tak samo. Kliszewo, wieś parafij Kościelna wieś, była jeszcze r. 1615, dziś znikła. Pietrowo, Nendzerzew, Lisiec, Konin, dziś tak samo. Benyn, Bnin. Opoloniensis, de Opole, z niemiecka Oppeln.

Mogilna, Mogilno. Crusvicia, Kruszwica.

Lakene, Łekno.

Pzepole, Psiepole, z niemiecka Hundsfeld. Vidava, z niem. Weida rzeczka. Dobra, rzeczka nazwana od wsi Dobreschizi (Dobrischau), dziś z niem. Juliusburger Wasser. Olava, z niemiecka Ohlau.

Molchina, Mogilno.

Thuza, Turza. Lukna, Łekno. Santog, Santok.

Trebnich, Trzebnica. Pyschino, Pyszczyn. Bratostovo, Braciszewo. Castrum sc. de Gniezno, który to gród leżał w ówczas nad jeziorem Jelonek. Syrcha flum. przypływ rz. Wełna. Magna aqua, rz. Wełna. Lubusensis, de Lubusz, z niemiecka Lebus. Lubes, Lubiąż, z niem. Leubus. Legnich, Lignica. Glagov, Głogowa.

Lubens, Lubiąż, z niemiecka Leubus. Lubogosch, z niem. Laubegast. Lacus Tuchno, jezioro p. m. Sława, z niem. Schlawer See. Lacus Radechovo, z niem. Rädchen. Lubusensis, de Lubusz, z niem. Lebus. Legnich, Lignica.

Calis, Kalisz. Premontensis, de Przemęt. Locus Virchuie, ściśle nie odgadnione. Dominiz, Domnik. Colov, Koło. Bucoviz, Bukowiec. Rozwarowo, nie odgadnione. Mochi, Mochy. Ptowo, nie odgadnione. Radomir, Radomirz. Gorzko, Gorskie. Ozlonino, Osłonino. Zecowo, Siekowo. Clewo, Kluczewo. Pretsino, Przyczyna. Kneginiz, Księginki. Zremensis, de Srem. Zirsnici, Dzietrzniki. Ruda, Ruda. Porta, Pforta. Dyznik, Dłużyn. Zscomelin, Skromlin. Qaviensis, de Kujawy. Lubusensis, de Lubusz. Lansitia, Łęczyca. Schirmest, Trzemeszno. Borikow, Borzykowa.

Opol, Opole, z niemiecka Oppeln. Lowich, Łowicz.

Lukna, Łekno. Slosin, niegdyś osada nad jeziorem Kobylec, dziś znikła. Durove, Durowo. Lacus Belsko et Scekolin, jeziora Durowskie i Kobyleckie. Cavciles, Cronekir, Sviniblota, nazwiska miejscowości, dziś zapomniane.

Alberstandensis, de Halberstadt. Sichem, nazwisko klasztoru w Sittichenbach p. Eisleben.

Szrem, Śrem. Muclino, Mechlin. Tremesno, Trzemeszno. Cravensc, Czerwińsk.

Kalis, Kalisz. Cekoviz, Cekow. Ruda, Srem, dziś tak samo.

Slupensis, de Słupsk, dziś z niem. Stolpe.

Luckna, Łekno. Pinzko, Pińsk. Grilevo, Grylewo. Lacus Grileifz, Grylewiec jezioro. Dambegora, Dembogóra. Velem, Wieleń.

Landensis, de Ląd. Iaroshino, Jaroszyn. Marchinkowo, zmienione późniéj na Kowalewo. Wirbena, Wierzbno. Cossol, t. j. Kościół św. Mikołaja, miejsce, na którem późniéj wzniesiono miasteczko Lądek. Dolany, Cienin, Sługocin, Radolina, dziś tak samo.

Olobok,|Ołobok. Prosna, Prosna rz. Zadovich, Zadowice. Baricz, strumień Baryczka. Baricz, osada znikła. Thycadlovo, Tykadłowo. Zidovo, Żydowo. Pole, osada znikła. Cokanino, Kokanin. Sdislav accipitrarium, Jastrzębniki. Wrosle, Raclavi, nie odgadnione. Caliscovicz, Kaliszkowice. Conarovo, Konarzewo. Gribovo, Pogrzybowo. Mislacovo, dziś może Myślniow. Druscovo, może Droszew. Svernicia, Zwierzyniec. Trebniciensis, de Trzebnica. Stav villa, miasteczko Staw. Chotinino, Chotynin. Culigovo, może Kulig. Pentscovo, nie odgadnione. Olobok, rzeczka Ołoboczka.

Lukna, Łekno. Raccove, Rakowo. Gromadno, Gromadno.

Chermesna, Trzemeszno.

Chirmesna, Trzemeszno. Ploczk, Płock. Woybor, Wolborz. Strelnensis, de Strzelno. Vugerske, Węgierce. Dlotowo Knase, Dłutowo. Stronbodr, Srodon. Podrosovo, Podryń. Sokolniki, Cięcisko, Bielsko, Ieziory, dziś tak samo. Lubesowo, dziś Strzelce. Rzodequino, Rzadkwin. Knaginice, dziś Książ. Makowiki, Makowisko. Radomin, Radomin. Otlucino, Otłoczyn. Quecissow, Kwieciszewo. Loiow, Łojewo. Wlodislaw senis, Włocławek.

Chermensis, de Trzemeszno. Mlodeiovo, osada znikła pod m. Strzelno. Strelnensis, de Strzelno.

Lugna, Łekno. Lacus Chocenicsko, nie odgadnione, które z pomiędzy licznych jeziór okolicy miasta Łekna. Velim, Wieleń.

Luknensis, de Łekno. Bracholino, Bracholin, Zabiczino, Żabiczyn. Moracino, Morakowo. Sedlecz, Siedleczko. Balosliw, Białośliwie. Radgost, Redgoszcz. Fluvius Uvira, Wełna rz.

Kalis, Kalisz.

Calis, Kalisz.

Calis, Kalisz.

Calis, Kalisz.

Chalis, Kalisz.

Zandovel, z niemiecka Sandelwalde. Lubus, Lubusz, z niem. Lebus. Lubicensis, de Lubusz.

Lubus, Lubusz, z niemiecka Lebus.

Lubicensis, de Lubusz. Lubus, Lubusz, z niemiecka Lebus.

Andreio, Jędrzejow. Wangoz, Wąchock. Chalis, Kalisz.

Cecoviz, Cekow. Kalis, Kalisz.

Luknensis, de Łekno. Tarnov, Tarnowo. Regliz, Rgielsko. Strasowe, Straszewo. Loschun, Łoskuń. Vereniz, Wierzenica. Olesno, Oleśno. Pangroz, Panigrodz. Dambagora, Dębogóra. Mucronos, Mokronos. Ture, Turza. Mantef, Mątwy. Glovekowe, Głojkowo. Rozcin, Rozcinno. Cobilnek, Kobylniki. Zlopanowe, Słopanowo.

Kalis, Kalisz.

Ecclesia s. Michaelis in Poznania, dziś kościół św. Jana Jerozolimsk. Milostovo, Miłostowo. Andreovo, Jędrzejewo. Wigonovo apud hospitale, osada znikła. Welike, Wielkie. Zuchiless, Suchylas. Obezerrze, Objezierze. Lippniza, Lipnica. Vriceoviz, Wierzyce. Jagodno, Jagodno. Sannici, Sanniki. Ruscha, Ruszcza. Gorga, Górka. Glinka, Glinka. Costrsen, Kostrzyn. Cossutovo, Koszuty. Clessovo, Kleszczewo. Cyrnelino, Czerlejno. Wargovo, Wargowo. Zedlemin, Siedlemin.

Glagoviensis, de Głogow. Andreov, Jędrzejow. Vizlic, Wiślica. Bresk, Brzesko. Locus s. Laurencii, Kościelna wieś p. m. Kalisz. Domaborovo, Donaborów. Vancoz, Wąchock.

Tincia, Tyniec.

Zavichoztensis, de Zawichost.

Olomucensis, de Ołomuniec.

Opol, Opole, z niemiecka Oppeln.

Camens, Kamenz na Sztązku. Cheremocensis, de Trzemeszno.

Nakel, Nakło. Conawi, Kunowo. Bruchovniza, Proch. Thanino, Tonin. Camena, Kamień. Zlavno, Sławianowo lub téż Sławno na Pomorzu. Lubes, Lubiąż, z niemiecka Leubus. Filia monasterii de Lubes, monaster. Heinrichau. Pezachne lacus, jezioro p. m. Złotów, tu nazwane od wsi zwanéj dziś z niem. Petzien. Bruchovnici riv. str. Głomnica, tu nazwany od wsi Proch. Belevese loca, nie odgadnione. Lacus Sicore, jeziora nie odgadnione w bliskości m. Złotowa lub Łobżenicy. Odora, Odra rz. Sichem, nazwisko klasztoru Cystersów w Sittichenbach p. Eisleben. Obszar objęty powyższemi granicami leży pomiędzy miast. Złotow, Więcbork i Łobżenica.

Zuchiles, Suchylas. Obezer, Objezierze. Lipnica, Lipnica. Drosin, Drożyn. Czeresin, Krzesiny. Milostovo, Miłostowo. Wigonovo, osada znikła p. m. Poznań. Andreovo, Jędrzejewo.

Usce, Ujście. Lubens, Lubiąż, z niemiecka Leubus. Nakel, Nakło. Cunavi, Kunowo. Lacus minus Pezachne i secundum Pezachne, jeziora pomiędzy któremi leży miasto Złotów, tu nazwane od wsi z niem. zwanéj Petzien. Riv. Bruchovnicia, strum. Głomnica, tu nazwany od wsi Proch. Novella plantatio monasterii Lubens, klasztór Heinrichau na Szlązku.

Lubin, Lubin. Kalis, Kalisz. Santhoc, Santok. Usce, Ujście.

Najstarsze dokumenta klasztoru Benedyktynów w Lubiniu od dawna zaginęły, a z niemi i pewna wiadomość, kiedy i przez kogo tenże został założonym. Archiw. Rządowe Poznańskie posiada manuskrypt p. t.: Antiquitatum monasterii Lubinensis Ord. s. Benedicti Libri duo etc. quondam a R. P. Bartholomeo Crivinio, eiusdem monasterii professo, elaborati ac circa a. 1655 conscripti, nunc vero a. 1795 novis caracteribus exarati, z którego następujących zaczerpnęliśmy objaśnień. Autor, przeszedłszy krytycznie podania Miechowity, Długosza, Kromera, obu Bielskich i Okolskiego, przyjmuje ostatecznie rok 1113 za datę założenia klasztoru. Co do osoby zaś fundatora powiada idąc za Kromerem i Okolskim, że nim był: Michael com. de Gora i dodaje, że tak tradycya klasztoru za takowego go uznaje, jak że: inter anniversarias benefactorum memorias, primus ei locus tribuitur. Daléj pisze: Extat in Bibliotheca nostra codex a quingentis prope annis membrana exaratus, continens Fraternitatem meritorum, in Cluniacensi primum ut refert Baronius, ac post in hoc coenobio in gratiam exterorum institutam, habens etiam annexam susceptionis formam, ac longa serie contextum, tam sacri quam profani ordinis Sodalium cathalogum, quos interfulgent in primis regni soles Maioris Poloniae duces: Boleslaus dux magnus, dux Mesico et Elisabeth ducissa uxor eius, alter dux Boleslaus, Odo dux illustris, Vladislavus dux cum uxore sua, Conradus magnus. His se iungentes sacri antistites et abbates: Petrus archiepiscopus, Iacobus archiepiscopus, Radosto episcopus, Paulus episcopus, Oldinirus episcopus, Franco episcopus, Arnoldus episcopus, Peianus episcopus, Iohannes abbas, Radost abbas ex Bohemia cum Paulo priore ac caeteris fratribus etc. W końcu dodajemy tamże umieszczone streszczenia dziś zaginionych dyplomatów: Circa annum 1180 Andrea abbate, Arnoldus episcopus Posnaniensis altari s. Benedicti a se in ecclesia nostra consecrato pagos Wyrzeka et Proczewo, ab episcopalibus evulsos, decimis sibi retentis, in dotem perenni iure contulit. Circa eundem annum duces Masoviae, loci huius fama permoti, fundatum a se coenobium Jeżoviense, nostro in regimen ac dominium tradiderunt. Eadem fundatio non multo post, villae Gora fundatione per Pacoslaum palatinum a. 1206 est aucta. Anno 1237 Joseph comes de Cichowo, bonorum eorundem b. Mariam virginem cum coenobio nostro scripsit haeredem

Lubens, Lubiąż, z niemiecka Leubus. Wellensis, de Wieleń. Lupzesko, z niem. Lubsdorf. Bytin, z niemiecka Böthin. Aureus mons, Goldberg. Croscenses, de Krośno, z niem. Krossen. Obszar powyżéj wzmiankowany leży na południe-zachód m. Wałcz.

Cena, Cienia. Tinciensis, de Tyniec. Zudomiriensis, de Sandomierz. Vizliciensis, de Wiślica.

Cena, Cienia. Tynciensis, de Tyniec. Sudomiriensis, de Sandomierz.

Vangricici, Węgierce. Strelna, Strzelno.

Gostekovve, Paradyż. Lenin, Lenin. Vallis Gnymar, nazwisko dziś zaginęło. Rivulus Paklitz, rz. Paklica. Meseritz, Międzyrzecz.

Gostichova, osada późniéj nazwana Paradyż.

Paradisus vulgariter Gostichovo, dziś Paradyż. Zaborov, Zaborowo. Zakref, Zakrzewo. Tsirotsovo, Sroczewo. Polovircia, Polwica. Kotovo, dziś tylko młyn tegoż nazwiska. Albrechtovo, w téj okolicy osada znikła. Chranstovo, Chrząstowo. Cunarske, Konarskie. Gorsca, zam. Gorca, dziś Gora. Brodenits, Brodnica. Gnise, Gniezno.

Paradysus sancte Marie, alias Gostecove, dziś Paradyż. Lennyn, Lenin.

Obra, Obra. Gorca, Gromadcino, Godlevo, nie odgadnione. Crotle, Krutle. Jazinez, Jasiniec. Rzeczki Obra, Dojca, dziś tak samo. Luknensis, de Łekno. Lutole madidum, Mokry Lutolek.

Lukna, Łekno. Obra, Obra. Gorca, Gromadcino, Godlevo, nie odgadnione. Crotle, Krutle. Iazinez, Jasiniec. Lutole madidum, Mokry Lutolek. Rzeczki Obra, Dojca, dziś t. s. Samotul, Szamotuły.

Sochacew, Sochaczew. Cirsk, Czersk. Scrinno, Skrzynno.

Obra, Obra.

Sleszyno, Ślesin.

Dobrowo, Dobrowo. Leszno, Rzuchowo, dziś t. s. Zadowo, Szadow księży. Quiatkowo, Kwiatkowo. Chelm, Chełmno. Crobewo, nie odgadnione. Dambe, Dąbie. Ostrofno, Ostrów. Comorowo, nie odgadnione. Karsewo, Karszew. Zacrewo, Krzewo. Byzsecre, Biesiekiery. Sławęcin, Grabow, Janiszew, dziś t. s. Kolnicza, Kolnica. Chocemino, Koźmin. Weglowach, Głowy. Lekna, Łekno. Suleiow, dziś t. s. Santocensis, de Santok. Sbansin, Zbąszyń. Fl. Nyr, Ner rz.

Lendense, de Ląd. Lapis, Kamień. Vallis inter Lapidem et Policsco, dolina strumienia wpadającego do strum. Wierzbiec p. w. Wierzbno. Lacus adiacens, jezioro p. w. Głodowo. Policsco, Policko. Insule Parsk et Sostna, ostrowy na rz. Warta. Ciremensis, de Śrem. Cneghenits, Xięginki. Beccoviensis, de Biechow. Iezersco, Zajezierze. Mezerets, Międzyrzecz.

Syliov, Sulejow. Strasowiz, Straszkow przyległy wsi Dobrow, która wraz z innemi tegoż roku przypadła klasztorowi Sulejowskiemu. Wilem, Wieleń, lub téż dawna nazwa zamku leżącego niegdyś p. m. Koło, którego grunta były r. 1520, jak się to pokazuje z Liber beneficiorum Łaskiego arcybisk. Gnieźn. przyległe wsi Gozdów. Santhec, Santok, Ligheni, Licheń.

Ecclesia s. Laurentii, sc. in Kalisz. Zemiczino, Ziemięcin. Hupusczevo, Upuszczewo. Lysszek, zam. Lisiec. Spiczinagora, Gora. Lubyn, Lubin.

Soblacz, nie odgadnione. Nyemoyewo, Niemojewo. Senis Wladislaw, Włocławek. Crusficiensis, de Kruszwica.

Cinitlo, lacus Rogov, nie odgadnione. Oporino, Oporzyn. Moclisov, nie odgadnione. Zun, Żoń. Velikavetz, późniéj z niemiecka Grossendorf, praeceptorium Templariuszów w okolicy m. Bledzew, osada znikła; podług. J. Chr. Beckmann, Beschreib. d. Johanniter Ord. wieś Batzlow. Chvartsane, z niem. Quartschen. Mizzla fluv., z niem. Miezel. Bnim, Bnin. Stargard, Starygród. Cybusim, Zbąszyń.

Cosmeno, Koźmin. Benin, Bnin. Starigrod, Starygród. Cybasin, Zbąszyń. Callis, Kalisz.

Andreov, Jędrzejów.

Colbacensis, de Kolbacz. Trebene, osada znikła. Doberpol, Dobropol, z niemiecka Dobberphul. Stagnum Zovina, Stawin See. Repelin, Replin. Stagnum Stuke, Stutz See. Stagnum Cartzke, może dziś Plage See. Klukem, Klüken See. Rivulus Zloniza, pewnie strumyk wpadający do rz. Mała Ina pod wsią Billerbeck. Yna, scil. parva, Faule Ihna. Stagnum Brizina, pewnie jedno z jeziór p. wsią Falkenberg. Rubus Diaduker, jak się późniéj pokazuje mylnie zam. Diadin Kir, Dziadzin Kierz. Smardin palus, pewnie błota około wsi Dobberphul. Glambok, Głąbek jezioro. Swineromoguliz, (Swinerowa gać?) pewnie wzgórza w pobliżu wsi Dölitz. Rutilza rivul., strum. wpadający do rzeki Mała Ina pod wsią Blumberg. Obszar objęty w wymienionych granicach, leży na zachód-północ miasta Choczno, z niemiecka Arnswalde. Luchna, Łekno. Sanctus Georgius, t. j. w Gnieźnie. Drizina, inaczéj Drzeń, właściwa nazwa późniejszego Drezdenka.

Crozno, Krośno. Zantok, Santok. De Pratis, De Łąka. Nacle, Nakło. Chamenz, Kamieniec.

Lubensis, de Lubiąż. Lupzesko, z niemiecka Lubsdorf. Aureus mons, Goldberg na Szlązku. Nakel, Nakło. Lacus Lupzesko, Lübtow See. Willehn, Wieleń. Santoch, Santok. Banzin, Zbąszyń. Ruda, Ruda.

Lendensis, de Ląd. Calpino, pewnie Kopolica, młyn pod m. Powiedziska. Lacus Sychowo, pewnie małe jezioro pod Kopolicą. Velen, Wieleń. Lugna, Łekno.

Lugnensis, de Łekno. Pangroz, Panigrodz. Culminensis, de Chełmno.

Sitna, Rzetnia. Lubensis, de Lubiąż, z niem. Leubus. Aqua Neszobe, Niesob rz. wpadająca do rz. Prosna p. m. Wieruszów.

Lubens, Lubiąż, z niem. Leubus. Nakel, Nakło. Cunawi, Kunowo. Bruchovniza, strumień Głomnica, tu nazwany od wsi Proch. Thanino, Tonin. Camena, Kamień. Zlavno, Sławianowo, lub m. Sławno na Pomorzu. Usce, Ujście. Lucna, Łekno.

Lubens, Lubiąż, z niemiecka Leubus. Nakel, Nakło.

Treben, osada znikła. Doperpol, Dobropol, z niemiecka Doberphul. Colbas, Kolbacz. Gnizene, Gniezno. Vilen, Wieleń.

Nakel, Nakło. Lubens, Lubiąż, z niemiecka Leubus. Crosnensis, de Krośno, z niemiecka Krossen.

Lubens, Lubiąż, z niemiecka Leubus. Nakel, Nakło. Cunawi, Kunowo. Bruchovniza, strum. Głomnica, tu nazwany od wsi Proch. Thanino, Tonin. Camena, Kamień. Zlavno, Sławianowo, lub téż Sławno, miasto na Pomorzu.

Lubens, Lubiąż, z niemiecka Leubus. Nakel, Nakło.

Lubes, Lubiąż, z niemiecka Leubus. Nakel, Nakło.

Palandze, Palędzie. Szydlow, Szydłowo. Lossosnyky, Łosośniki. Ostrovite, Ostrowite Trzemeszyńskie. Zneyna, Żnin. Slup, Słupy.

Scarbimiriensis, de Skalbmierz. Opol, Opole, z niemiecka Oppeln. Tincia, Tyniec. Gzense, Książ. Zvencino, Świączyn. Hoscno sive Vlodimir, nie odgadnione, pierwsze było starą nazwą m. Arnswalde.

Gneiznensis, de Gniezno. Nakel, Nakło. Lubes, Lubiąż, z niemiecka Leubus. Wrathislaviensis, de Wrocław.

Luknensis, de Łekno. Bukosz, Bukowie wielkie. Bukowe, Bukowie małe.

Terra Polonia, późniéj Polonia maior, Wielkopolska. Santhoc, Santok. Srem, Śrem. Nachel, Nakło. Usche, Ujście. Charchov, Czarnków. Welen, Wieleń. Drecen czyli Drzen, późniéj Drezdenko. Castrum Ostrov, niegdyś na wyspie jeziora Lednica pod miast. Pobiedziska, dziś w ruinie. Stargrod, Starygród.

Lenin, Lehnin. Gostecove, dziś Paradyż. Lubens, Lubiąż, z niem. Leubus. Sireme, Śrem, Croscene, Krośno (Crossen). Werbene, dziś Würben. Nienmarche, Neumarkt, czyli Środa na Szlązku.

Lubensis, de Lubiąż, z niemiecka Leubus. Velensis, de Wieleń. Lubchecko lacus, z niemiecka Lübtow See.

Scrin, Skrzynno. Groze, Grojec.

Fluvius Warta, Santok, dziś tak samo. Nachel, Nakło. Usche, Ujście. Charnchow, Czarnkow. Velen, Wieleń. Dreden, Drzeń, późniéj Dryżyna, dziś Drezdenko, a z niemiecka Driesen. Srem, Śrem. Stargord, Starygród. Hostrow, Ostrów, zamek na wyspie jeziora Lednica, z którego dziś ruiny.

Znegnensis, de Żnin. Usce, Ujście, Nakel, Nakło.

Recen, niegdyś zamek i kasztelania nad rzeką Odrą, pod miastem Brzeg. Mirawa, Mirow. Lubnica, Lubnica. Brzesk, Brzesko. Cechoviensis, de Czechow.

Chremesensis, de Trzemeszno. Lacus Ostrovite, jezioro nad którém leżą wsie Ostrowite Prymasowskie i Ostrowite Trzemeszeńskie. Nakel, Nakło.

Gorka cum sortibus Spandowo, Bartoviche et Wroblowo, dziś Górki Dąbskie i Górki Zagajne. Pomerium iuxta castrum in Gnezdna, występuje późniéj pod nazwiskiem Lednicza. Castrum in Gnezdna, stary gród Gnieźnieński, z którego pozostało grodziszcze, stał nad jeziorem Jelonek.

Lubensis, de Lubiąż, z niemiecka Leubus. Lubzezko, powyżéj Lubczesko, z niem. Lubsdorf.

Slavna, Sławno. Wlokna, Włokna.

1235 Mai. 28

Vehne, nie odgadnione, może mylnie zam. Velme, czyli Wełna. Ostrow, zamek niegdyś na wyspie jeziora Lednica pod m. Pobiedziska, z którego dziś ruina pozostała.