Nauczyciel wychowania fizycznego jest wpierw nauczycielem i wychowawcą w ogóle, a dopiero w dalszej kolejności specjalistą w swojej dziedzinie. W wychowaniu fizycznym wychowanie i kształcenie splecione są wyjątkowo silnie. Szkolne wychowanie fizyczne to nie tylko formalny przedmiot nauczania, ale przede wszystkim – jak od starożytności bywało – jeden z kluczowych, obok wychowania intelektualnego, moralnego i estetycznego, dział wychowania człowieka. Wyjątkowo też silnie rozchodzą się tu ze sobą ugruntowane społecznie stereotypy ze współczesnymi zadaniami nauczyciela wychowania fizycznego. M.Demel (1973) dostrzega nauczyciela jako światłego doradcę i przyjaciela młodzieży, który uczy teoretycznie i praktycznie, jak żyć zgodnie z normami higieny, jak dzielić czas między pracę i wypoczynek, jak kształtować ciało, doskonalić zdrowie, pielęgnować urodę.

Nauczyciel wychowania fizycznego musi w zakresie jego funkcji szkolnych i pozaszkolnych w swej działalności uwzględnić nie tylko poziom współczesnej kultury fizycznej, ale i aktualny poziom całego społeczeństwa, bowiem w swej konkretnej działalności antycypuje jego rozwój. W związku z tym, na czoło wysuwa się jego znamienna funkcja integracyjna, która dotyczy integracji wpływów różnych środowisk, które mają wpływ na samego ucznia. Wszystkie oczekiwania, które wynikają ze związku między społeczeństwem a czynną osobowością nauczyciela, znajdują swój wyraz w wymaganiach odnośnie profilu nauczyciela wychowania fizycznego w procesie jego kształcenia (Hodan i Żukowska 1996).

Zawód nauczyciela wychowania fizycznego zespala różne role społeczne. Wszystkie istniejące funkcje integracyjne, które są wyrazem optymalizacji istniejących związków, nakładają na wykształcenie nauczyciela, na jego całkowite przygotowanie do wykonywania zawodu wielorakie zadania. Jakość osobowości nauczyciela wychowania fizycznego jest wyrazem poziomu wszystkich społeczno-pedagogicznych, pedagogiczno-psychologicznych i motorycznych uwarunkowań tego zawodu, a mierzona perfekcją w wykonywaniu tej profesji, wyraźną orientacją na specjalizację zawodową, nacelowaną na dzieci i młodzież, preferującą określony system wartości (Hodan i Żukowska 1996).

Absolwent studiów wychowania fizycznego otrzymuje wykształcenie pedagogiczne, a zatem podstawy jego zawodu są wspólne wszystkim pozostałym nauczycielom. Ale niezależnie od tego cechują go pewne odrębne właściwości umożliwiające mu wykonywanie tej właśnie specjalności zawodowej tj. osobista ponadprzeciętna sprawność fizyczna, umiejętność nauczania czynności ruchowych, specyficzna technika prowadzenia zajęć ruchowych, stosowanie specyficznej komunikacji dydaktycznej poprzez pokaz i objaśnienie zadań ruchowych etc. Sylwetka zawodowa wychowawcy fizycznego kształtowała się przez wiele lat w trakcie wykonywania tego zawodu oraz była kształtowana przez liczne opisy i badania. W historii i teraźniejszości teorii wychowania fizycznego pojawiały i pojawiają się pytania jakim ma być nauczyciel wychowania fizycznego, jakie cechy powinny go wyróżniać? (Lachowicz 1995)

Sposób postrzegania przydatności do pracy w zawodzie nauczyciela wychowania fizycznego jest zawsze pochodną szerszego światopoglądu na całą doktrynę wychowania fizycznego. Już wiele lat temu W.Osmolski (1927) pisał, że ideałem wychowawcy fizycznego byłby co prawda „inteligentny gimnastyk”, ale z powodu trudności w znalezieniu stosownej liczby takowych – można dawać pierwszeństwo „typowi sprawnościowemu”. Nie mógł się na to zgodzić, usilnie w tym samym czasie walczący o uniwersytecki status wychowania fizycznego E.Piasecki (1927), który stwierdza, że kto ma zdolności i zamiłowania sportowe, ale nie ma równocześnie koniecznych dla danej gałęzi zdolności i zamiłowań intelektualnych i społecznych, ten nie powinien oddawać się zawodowo wychowaniu fizycznemu.

Od lat trwają dyskusje nad znaczeniem różnych cech osobowości w pracy nauczyciela wychowania fizycznego, nad rolą jego indywidualnego poziomu sprawności i wcześniejszych doświadczeń sportowych. Żadna z cech z osobna, ani osobista atrakcyjność, ani empatia, ani też dyspozycje intelektualne czy wysoka sprawność, a tym bardziej przeszła kariera sportowa nie stanowią gwarancji sukcesu w jakiejkolwiek pracy pedagogicznej. H.Grabowski (1997) pisał nawet, że istnieje pewna wewnętrzna sprzeczność między osobowością zorientowaną na perfekcyjne doskonalenie samego siebie (dominująca wśród sportowców) a osobowością nastawioną na doskonalenie innych (pożądana wśród nauczycieli).

Dotychczasowe badania naukowe, prowadzone nad doborem do studiów i pracy w dziedzinie wychowania fizycznego – zdaniem H.Grabowskiego (1997) - pozwoliły na ustalenie jedynie następujących prawidłowości:

Tak jak tradycyjnymi metodami nie jest możliwe osiągnięcie współcześnie stawianych przed wychowaniem fizycznym celów, tak również tradycyjnie przygotowany, nawet najbardziej perfekcyjnie, nauczyciel nie jest w stanie tych celów osiągnąć (Osiński 2002). Taki nauczyciel tradycjonalista do realizacji tych celów nie tylko w ogóle nie jest przygotowany, ale również owe cele wychowania fizycznego zupełnie inaczej pojmuje.

S.Strzyżewski (1975) formułując ideał nauczyciela wychowania fizycznego i pragnąc go zbliżyć do praktyki, podawał i opisywał pięć podstawowych ról, które ów ideał powinien spełnić: nauczyciel - człowiek, nauczyciel – żywy wzór kultury fizycznej, nauczyciel – wychowawca, nauczyciel – dydaktyk, nauczyciel – społecznik. Równocześnie ten sam autor podkreślał, że model „doskonałego nauczyciela wychowania fizycznego” nie kształtuje się samoistnie oraz akceptował wyjątkową rolę idei i wzorów przyjmowanych i przekazywanych w uczelniach wychowania fizycznego.

M.Demel (1973) pisał, że przebudowy i modernizacji wymaga również warsztat pracy nauczyciela wychowania fizycznego. Zdaniem M.Demela (1973) przezwyciężać trzeba zwulgaryzowane rozumienie tego warsztatu jako sumy urządzeń sportowych, sprzętu i przyborów. Nauczyciel winien być powiernikiem młodzieży, uczyć życia i wprowadzać w świat kultury fizycznej.

Jednym z częściej podejmowanych problemów jest: w jakiej mierze studia przygotowują do pracy w zawodzie nauczyciela wychowania fizycznego? Z reguły oczekiwania są tu bardzo daleko idące, ale mało przejrzyste i jeszcze częściej nietrafne. W istocie jednak żadne studia nie są w stanie dostarczyć kwalifikacji i kompetencji gwarantujących pełne i stałe, na całe życie, powodzenie w pracy zawodowej (Osiński 2002). Studia – jakie by one nie były – to jedynie wstęp do wiedzy i umiejętności, wstęp do zawodowych kwalifikacji i kompetencji, szczególnie pragmatycznych.

Przygotowanie w zakresie dyscyplin teoretycznych musi być na tyle wielostronne w tej specjalności, jaką jest praca nauczyciela wychowania fizycznego, aby pozwoliło uświadomić i zrozumieć, a następnie podnosić w praktyce znaczenie i możliwości wychowania fizycznego w przygotowaniu młodzieży do uczestnictwa w kulturze fizycznej w życiu dorosłym, wykorzystać wpływ tej kultury na rozwój jednostkowy i społeczny, wplatając i wiążąc ją ze wszystkimi elementami życia społecznego i realizacją jego wielorakich funkcji. Nie bez znaczenia jest wewnętrzna struktura treści kształcenia w przygotowaniu nauczycieli wychowania fizycznego do zawodu, od której zależy nie tylko znajomość poszczególnych dyscyplin teoretycznych, ale umiejętność korzystania z tej wiedzy i umiejętności w konkretnym procesie nauczania ruchu. Nauczyciel wychowania fizycznego to taki specjalista, od którego wymaga się wyjątkowo wielostronnego wykształcenia oraz wszechstronnych walorów osobowościowych (Hodan i Żukowska 1996).

Współczesny model przygotowania na studiach wychowania fizycznego liczyć się także winien z tym, że absolwent kierunku wychowania fizycznego podejmuje pracę nie tylko w szkole, ale również w przedszkolu, studium wychowania fizycznego w różnego typu uczelniach wyższych, wojsku, policji, centrum rekreacji, fitness dla młodzieży i dorosłych, prowadzi zajęcia dla niepełnosprawnych oraz rekreację na obozach i koloniach, a nierzadko tworzy prywatną firmę oferującą usługi w zakresie ćwiczeń relaksacyjno-koncentrujących, siłowych, przeznaczonych dla otyłych lub w bardzo podeszłym wieku, naucza pływania, tenisa, gry w golfa, jazdy na nartach etc. oraz prowadzi wiele zupełnie innych form, do których często nie był przygotowywany przez uczelnię. Z pewnością niektóre z tych elementów wymagają również uwzględnienia w planach i programach studiów. Absolwent uczelni spotyka się bowiem wówczas nie z obligatoryjnością – jak w lekcji wychowania fizycznego – a musi wręcz zabiegać o udział w zajęciach bardzo niekiedy wymagającego klienta. Uczeń w szkole także staje się dzisiaj coraz bardziej świadomym i wymagającym klientem edukacyjnym (Osiński 2002).

Kandydat na tego, który ma krzewić kulturę fizyczną sam winien być jej żywym wzorem, nie tylko bynajmniej w zakresie sprawności. Ten żywy wzór obejmuje wszystkie sfery rozwoju człowieka: intelektualną, psychofizyczną, moralną, estetyczną, a przede wszystkim winien charakteryzować się pożądanymi postawami względem ciała, zdrowia i sił. Studia więc wychowania fizycznego mają zadanie w rozwoju swoistych cech, właśnie owego – wyżej wspomnianego „żywego wzoru kultury fizycznej”. Tu obowiązuje zasada: aby skutecznie wychowywać innych trzeba wpierw być samemu dobrze wychowanym. Punktem wyjścia do opisu takiego „żywego wzoru kultury fizycznej” będą następujące zasady. Nauczyciel:

Zagadnienia osobistej kultury fizycznej nauczyciela wychowania fizycznego, trenera, instruktora rekreacji niemal nie sposób przecenić. Nie ma też pedagogicznej i pedeutologicznej ważniejszej reguły aniżeli te wskazania, które wypływają z zasady własnego przykładu. Jeśli specjaliści kultury fizycznej dzielą pewne stereotypy myślowe ze sporą częścią społeczeństwa i czas spędzają w błogiej zdrowotnej, higienicznej, sprawnościowej i rekreacyjnej abnegacji to trudno, aby byli oni wiarygodni. Oczywiście wielu z nich znajdzie „obiektywne” przyczyny, które rzekomo usprawiedliwiają stronienie, często nie tylko od aktywności fizycznej, ale przecież również aktywności kulturalnej, intelektualnej czy społecznej. M.Demel (1986) pisał, że życie nasze upływa w tęsknym i biernym oczekiwaniu na mityczny czas wolny, w nadziei, że ten czas sam do nas przyjdzie, a wtedy zastanowimy się jak go spędzić. Specjalista w zakresie kultury fizycznej winien być też tym, który kreuje ważne zmiany w sferze obyczajowej, który walczy o uznanie, tolerancję i tworzenie warunków dla tych, którzy chcą ćwiczyć. Podejmowanie, nawet najprostszych form rekreacji, może tworzyć w miejscu pracy, w szkole, klubie sportowym, rodzinie, miejscu zamieszkania atmosferę służącą przełamaniu dotychczasowych niepożądanych obyczajów i sprzyjać popularyzacji życia w higienie psychicznej, somatycznej i zdrowotnej (Demel 1986).

Hipotetyczny profil nauczyciel wychowania fizycznego, według B.Hodana i Z.Żukowskiej (1996), winien się charakteryzować: umiejętnościami usytuowania przedmiotu w strukturze nauczania wszystkich dyscyplin, umiejętnościami wiązania celów ogólnospołecznych z hierarchią wartości z wykorzystaniem odpowiednich środków, opanowaniem rzeczowo materiału nauczania od strony teoretycznej i praktycznej, respektowaniem równowagi pomiędzy stroną przygotowania teoretycznego i sprawnościowego, zdolnościami przekazywania wiedzy i kształtowania postaw u uczniów.

Nauczyciel jest tym podmiotem edukacji, od którego może i zależy najwięcej. Problem jednak tkwi w świadomości i chęciach nauczycieli. Często zadziwiające sukcesy odnoszą ludzie mający sprecyzowane cele i konsekwentnie dążący do ich urzeczywistnienia. Wychowanie fizyczne i sport dostarczają wielu przykładów osiągania sukcesów sportowych, szkoleniowych, wychowawczych oraz organizacyjnych przez pasjonatów, potrafiących czasami wbrew wszelkim przeciwnościom uzyskiwać efekty, które wielu wydawałyby się niemożliwe do osiągnięcia (Jezierski 1999).

Nauczyciel wychowania fizycznego jest jednym z najbardziej kompetentnych specjalistów prowadzących i koordynujących działania w zakresie:

Tak funkcjonujący nauczyciel może urzeczywistnić nakreśloną przez M.Demela w 1973 roku wizję nauczyciela wychowania fizycznego.

Nauczyciel wychowania fizycznego był, jest, będzie, a na pewno powinien być - promotorem zdrowego stylu życia. Z.Cendrowski (1996) stwierdza, iż liderem może być praktycznie każdy, o ile swym postępowaniem i zachowaniem zachęca innych do przestrzegania określonych zasad składających się na ów zdrowy styl życia. Rolę taką w polskiej szkole może, a raczej powinien spełniać każdy nauczyciel, przede wszystkim jednak nauczyciel wychowania fizycznego. Nauczyciel pełni przecież różne funkcje zawodowe i społeczne, spotyka się systematycznie z innymi ludźmi (uczniami, rodzicami, nauczycielami innych przedmiotów, itd.); przekazuje im wiedzę i pomaga rozwiązywać różne problemy życiowe. Oprócz nauczycieli role takie spełniają: pracownicy służby zdrowia, kapłani, działacze społeczni i samorządowi, politycy, kadra zawodowa wojska i policji. Funkcjonariusze każdej z tych grup w znacznej większości są specjalnie: zawodowo i moralnie przygotowani do tego by uczyć, wychowywać i wspomagać innych. Pamiętać jednak należy, iż pierwotnym liderem stylu życia dla każdego dziecka są rodzice.

Wykres 2. Układ zachodzący między liderami zdrowego stylu życia, dzieckiem i instytucjami wspierającymi (Muszkieta 1998)

Z.Cendrowski (1996) stwierdził, iż jeżeli chcesz zrobić coś dla innych, do czegoś ich zachęcić, przekonać, najpierw zrób to sam, zastosuj wobec siebie.

Lider to ten, którego się chętnie naśladuje, który niekoniecznie dużo wie i dużo mówi, ale lider to ten, który swym własnym życiem i doświadczeniem zachęca innych.

Wróćmy jednak do pierwotnych liderów stylu życia czyli rodziców. To, jak zachowują się rodzice ma ogromny wpływ na późniejszy styl życia dzieci. Ponad 80% dzieci palących rodziców będzie paliło papierosy, zaś tylko 10% dzieci rodziców niepalących ulegnie temu nałogowi. To najdobitniejszy przykład takiego wpływu. To samo odnosi się do innych zachowań zdrowotnych: aktywności fizycznej, odżywiania się i co może najtrudniej mierzalne, do rozległych problemów stresu (Cendrowski 1996).

Takie umiejętności i cechy jak pogoda ducha, życzliwość, zdolność do negocjacji i kompromisu przy równoczesnym kształtowaniu asertywności najskuteczniej nabywa się i kształtuje w dzieciństwie i wczesnej młodości, kiedy jeszcze istnieje przewaga wpływu rodziców nad dążeniem dziecka do samodzielności.

W świetle następujących zmian w systemie funkcjonowania oświaty w Polsce, zmienia się także rola i spełnianie zadań przez nauczyciela w edukacji i wychowywaniu dzieci i młodzieży. Nauczyciel był, jest i powinien być przykładem, idolem, autorytetem, a przede wszystkim liderem we wskazywaniu swoim wychowankom właściwej ścieżki życiowej, związanej ze zdrowym stylem życia, pełnym radości, życzliwości, miłości, poszanowania, odporności i dążenia do własnej indywidualnej doskonałości.

W oparciu o analizę cech charakterystycznych nauczyciela jako dydaktyka i wychowawcy Z.Żukowska (1993) dokonała typologii współczesnego nauczyciela wychowania fizycznego w Polsce. Wyodrębniła trzy typy: nauczyciel wychowania fizycznego - nowator, nauczyciel wychowania fizycznego - tradycjonalista, nauczyciel wychowania fizycznego - improwizator (Żukowska 1993).

R.Cieśliński (1988) w swoich rozważaniach empirycznych nad modelem nauczyciela wychowania fizycznego doszedł do wniosku, że nauczyciela należy rozpatrywać z punktu widzenia jego kompetencji w różnej działalności: dydaktyczno-metodycznej, opiekuńczo-wychowawczej, organizacyjno-sportowej, społecznej w szkole i poza szkołą, w zakresie samokształcenia i doskonalenia własnej pracy. Powyższy model w dużej mierze pokrywa się z modelem wypracowanym przez Z.Żukowską (1979, 1993).

Nauczyciel wychowania fizycznego, a także innych specjalności powinien i spełnia następujące role w systemie kształcenia i wychowania (Koszczyc 1997):

W.Siwiński (2003) utożsamia nauczyciela wychowania fizycznego z animatorem rekreacji ruchowej w świetle reformującej się polskiej szkoły. Ze względu na wielofunkcyjność tej roli podjął on próbę specyfikacji zadań, jakie pełni animator zajęć sportowo-rekreacyjnych, wyróżniając rolę: resocjalizatora (terapeuta, psycholog, pedagog rekreacji ruchowej), doradcy (specjalista, ekspert), facylitatora (wspomaga, zachęca, kreuje, wspiera), sublimatora (powoduje uwznioślenie potrzeb aktywności ruchowej), preorientatora (rozjaśnia, uwyraźnia wartości, uczula na wartości, powoduje zmiany postaw i systemów wartości), promotora (opiekun, przewodnik), koordynatora, hermeneuty (uczy rozumienia i przeżywania ćwiczeń fizycznych), inicjatora (pomysłodawca, inspirator).

Nauczyciel musi chcieć nauczyć i być przejętym tematem lekcji tak, jakby się z nim miało po raz pierwszy do czynienia, jakby się go odkrywało z uczniami po raz pierwszy (a nie po raz setny czy tysięczny). Nauczyciel na lekcji powinien zachowywać się jak na pierwszych randkach z dopiero co poznaną osobą, którą chce za wszelką cenę zainteresować sobą (tworząc autorytet) oraz problemami, o których mówi (rozmawia, dyskutuje). Musi też pamiętać o poznaniu partnera, co wie, o czym myśli, co go interesuje itd. Uczeń musi być w czasie lekcji zajęty a nauczyciel – przejęty (Czabański 1995). To jest najbardziej lapidarna recepta na zrealizowanie wszystkich lub prawie wszystkich postulatów, zasad i zaleceń dla nauczyciela, który jest człowiekiem odpowiedzialnym za to, co robi i chce mieć trochę satysfakcji ze swojej ciężkiej pracy (Czabański 1995, Dindorf 1995). Współczesny nauczyciel wychowania fizycznego, jak stwierdził B.Czabański (1996) potrafi pięknie ćwiczyć i mądrze mówić, lecz przede wszystkim umie z uwagą słuchać i pozwala wypowiadać się uczniom.

Nauczyciele, którzy poniżają uczniów, uruchamiając w nich mechanizmy obronne, sami najczęściej są ofiarami tych mechanizmów i dlatego próbują ratować w ten sposób zagrożone poczucie własnej wartości. Mechanizm ten działa zawsze w obydwie strony. Dlatego nauczyciele, którzy potrafią eksponować nawet drobne osiągnięcia uczniów, mogą liczyć na to, że zaczną oni doceniać naukę, a w konsekwencji potwierdzać ich zawodowe kompetencje (Grabowski 2000).

Stworzenie każdemu uczniowi okazji do przeżywania powodzenia w doskonaleniu ciała na własną miarę można uznać za jedno z najtrudniejszych, a zarazem najpoważniejszych zadań fizycznego wychowania w zakresie kształtowania pozytywnej postawy wobec ciała (Grabowski 2000).

R.Żukowski (2003) na podstawie badań przeprowadzonych wśród uczniów szkół gimnazjalnych w Krakowie i Łodzi stwierdził, że nauczyciel wychowania fizycznego jawi się jako nauczyciel-instrumentalista, bez większych ambicji, zaangażowania i motywacji do pracy. Taki nauczyciel nie jest w stanie sprostać nowym trendom w wychowaniu i zapotrzebowaniu na socjalizację młodzieży. Nie ma bowiem mowy o udanej interakcji wychowawczej, opartej na partnerstwie, które zakłada wzajemny szacunek i zaufanie, równość szans w dyskusji, ale różność w kompetencji (Żukowski 2003). Uczeń z takim obrazem nauczyciela nie ma żadnych kompetencji, nie może więc być mowy o partnerstwie. Uczeń nie ma także szansy na samorealizację, samokształcenie i samodoskonalenie.

Oczekiwania uczniów wobec nauczycieli wychowania fizycznego – zdaniem R.Żukowskiego (2003) – są zgodne z nowymi trendami edukacyjnymi i potrzebą socjalizacji. Trzeba mieć nadzieję, że zreformowana szkoła zabezpieczy te oczekiwania.

Nauczyciel wychowania fizycznego jako doradca młodzieży od spraw zdrowia, sprawności i estetyki ciała, a zarazem wzór osobowy do naśladowania, musi być wiarygodny i atrakcyjny. Wychowanie, jako przygotowanie młodych pokoleń do wzięcia na siebie odpowiedzialności za własne wybory, powinno polegać również, a nawet przede wszystkim, na osobistym doświadczaniu ich skutków. Dlatego stawianie zadań, wymagających od uczniów (studentów) samodzielnych rozstrzygnięć i rokujących pomyślne rozwiązywanie, można uznać za najbardziej skuteczną metodę wychowania. Zwłaszcza wychowania do dbałości o ciało (Grabowski 2000).

S.Wołoszyn (1978) zwrócił uwagę, iż istotnym problemem są cechy osobowości nauczyciela, ponieważ w różnym stopniu wychowuje się przez to, kim się jest, jak i przez to, co się wie i potrafi. Wartości osobiste nie mają jednak charakteru statycznego, gdyż nauczyciel musi sam czuć potrzebę i umieć ustawicznie doskonalić się wielostronnie, jeżeli tak wiele ciągle ma dawać innym.

Istotą edukacji, jak twierdzi H.Grabowski (2000) wbrew potocznemu mniemaniu, nie jest przekazywanie wiedzy i umiejętności, lecz motywowanie uczniów do aktywnego udziału w ich przyswajaniu. Podstawowym warunkiem powodzenia w tym procesie jest stosunek łączący nauczyciela z uczniami zwany stosunkiem wychowawczym. Elementami stosunku wychowawczego są: nauczyciel jako nadawca przekazu dydaktyczno-wychowawczego i uczeń jako odbiorca. Nauczyciel i uczeń muszą być wobec siebie nastawieni przychylnie i muszą współdziałać ze sobą na zasadzie dobrowolności. Stosunek wychowawczy to oparty na wzajemnym zaufaniu i życzliwości stosunek społeczny, jaki zachodzi między nauczycielem i uczniem (Grabowski 2000).

J.Bielski (2000) wyróżnił spośród wielu umiejętności pedagogicznych trzy grupy kompetencji, którymi powinien charakteryzować się sprawny w działaniu nauczyciel: umiejętności diagnostyczne (dotyczące poznawania ucznia i jego środowiska), umiejętności dydaktyczne (obejmujące cały splot czynności związanych z programowaniem i planowaniem pracy, przygotowaniem się do zajęć, ich realizacją oraz ewaluacją), umiejętności modyfikacyjne (związane z analizą i samooceną pracy oraz zdolnością modyfikowania działania w zależności od zaistniałej sytuacji pedagogicznej).

Efekty kształcenia i wychowania zależą, miedzy innymi zarówno od kwalifikacji nauczyciela, jak i od aktywności uczniów, a także w znacznej mierze od tego, kim jest nauczyciel w ich subiektywnym odczuciu. Istotne znaczenie ma także posiadanie przez nauczyciela tzw. talentu pedagogicznego. Atrakcyjność nauczyciela, jako wzoru osobowego dla uczniów, może mieć swoje źródło w jego błyskotliwej inteligencji, imponującej sprawności, poczuciu humoru, uroku osobistym lub też stanowić zlepek wszystkich tych cech (Grabowski 2000).

R.Cieśliński (1988) przeprowadzając badania pedeutologiczne nakreślił empiryczny model nauczyciela wychowania fizycznego. Z badań tych nie wynika zbyt optymistyczny obraz, a pogłębia go jeszcze analiza zewnętrznych uwarunkowań pracy nauczyciela wychowania fizycznego. W sumie fakty dostarczyły odpowiedniej liczby argumentów na sformułowanie tezy, że istnieje znaczna rozbieżność między założeniami a rzeczywistością, wymaganiami społecznymi a praktyką wychowawczą, modelem postulowanym a empirycznym. Stwierdza więc on liczne braki, a jeśli tak, to kogo nimi należałoby obciążyć – uczelnię wychowania fizycznego, szkołę, środowisko, czy samego nauczyciela? (Cieśliński 1988)

Rozbieżność wymagań stawianych kandydatom na studia, studentom i absolwentom w pracy zawodowej jest trudną do usunięcia słabością wszystkich kierunków kształcenia na poziomie wyższym. Akademie wychowania fizycznego nie przygotowują natomiast do zawodu sportowca, lecz nauczyciela lub innego specjalisty kultury fizycznej. Nie ma żadnego sensownego uzasadnienia dla tezy, że kto wyżej skacze, szybciej biega i dalej rzuca będzie lepszym nauczycielem wychowania fizycznego. Podobnie jest w przypadku posiadania bardzo dobrej wiedzy z zakresu nauk biomedycznych, prawnych czy humanistycznych Grabowski 2000).

A.Pawłucki (1996) wyodrębnił nauczycieli – przewodników po egzystencjalnych dziedzinach kultury (np. nauczyciel kultury ekonomicznej, technicznej czy politycznej) oraz nauczycieli – przewodników po symbolicznych dziedzinach kultury (np. nauczyciel kultury religijnej, muzycznej czy naukowej). Każdy z nich jest jednocześnie nauczycielem wzorów społecznych działań, przyjmowanych w ramach znanej mu wspólnoty kultury bytu lub kultury symbolicznej. Dopiero na tym ogólnym planie działania „nauczyciela kultury” znajdujemy nauczyciela – znawcę kultury wartości ciała. Jako znawca różnych znaczeń wartości ciała będzie on przyjmował przed tym samym uczniem różne role. W szczególności zaś, ze względu na przypisywane ciału sensy symboliczne, egzystencjalne i społeczne, aksjonauczyciel jest:

1) w dziedzinie symbolicznego obszaru kultury fizycznej:

2) w dziedzinie egzystencjalnego obszaru kultury fizycznej:

3) w dziedzinie społecznego obszaru kultury fizycznej:

Nauczyciel kultury fizycznej nie będzie chciał widzieć siebie jako zwykłego nauczyciela szkoły, lecz – ze względu na swoje powołanie do roli kulturowego tłumacza – przyjmie na siebie rolę przewodnika po całym świecie wartości. Jeżeli nie uczyni tego, jego uczeń nie dostrzeże prawdopodobnie nigdy zależności między światem wartości ciała w sobie, a wartościami, które tłumaczą ostatecznie sens życia człowieka w kulturze. Nauczyciel kultury fizycznej będzie przebywał ze swoim uczniem w dwóch przestrzeniach: antykulturowego chaosu i kulturowego ładu. Odkryje w sobie nie tylko – jako aksjonauczyciel – powołanie tłumacza różnych znaczeń wartości ciała, ale także wykaże przed uczniem – dzięki gotowości do krytycznego oglądu zagrożeń dla ciała – moc przekształcania jego władz poznawczych. Będzie musiał wtedy podołać wymaganiom roli intelektualisty (Pawłucki 1996).

A.Pawłucki (1996) podsumowując swoje rozważania o aksjonauczycielu stwierdził, że „tylko wpisanie tekstów nauk o kulturze fizycznej w jak najszersze ramy nauk o uczestniku kultury może przywieść przyszłego aksjonauczyciela na taki horyzont poznawczy, z którego zobaczy on, że człowiek doskonali się w swoim bycie pod względem ciała tylko wtedy, kiedy przyporządkowuje on te działania dobru moralnemu. Kiedy on sam stanie się przewodnikiem po świecie wartości, bez trudu poprowadzi on swego ucznia tymi drogami, na których pozwoli mu – jako uczestnikowi moralnego kultu ciała – na samodzielne odkrywanie prawdy o człowieczeństwie”.

Skuteczność procesu kształcenia i wychowania zależy od wielu czynników, które należy brać pod uwagę przy ewaluacji, jako niezmiernie istotnym ogniwie spirali edukacyjnej. Każdy nauczyciel zastanawia się nad skutecznością swojej pracy, podejmowanych zabiegów dydaktyczno-wychowawczych. Chcąc mieć jasny obraz skuteczności procesu kształcenia i wychowania, nauczyciel powinien poszukiwać odpowiedzi na kilka podstawowych pytań:

Wydaje się, że już samo zastanowienie się nad sformułowanymi pytaniami nasuwa pewne refleksje i krytyczne spojrzenie na samego siebie i na własne postępowanie, w myśl maksymy: „nikt nie jest tak dobry jak sam o sobie myśli, ani tak zły jak inni o nim sądzą” (Jezierski 1999).