Mówiłem iuz tu kilkokrotnie y to powtarzam iż co się tycze Materyi podatkowey iakowa np iest o Tabace należałoby wprzod odebrac Relacye od Deputacyi Examinuiącey czynnosci Skarbu, gdyż w tych rozumiem że stosowne pomnożenia Dochodu Skarbowego zrzodła znaydą się, ale gdy się podobało P^m Stanom, aby też Relacye wstrzymane ieszcze były; a tu iuż widzę wprowadzoną Materyą względem dochodu [s. 682v] z Tabaki więc powiedzieć to winien iestem, do czego y obowiązek Obywatelski Mnie przynagla y powzięta wiadomość w czasie examinu Skarbu Koronn, gdzie pioro trzymałem mowic nakazuie. Ponieważ iest to kazdego Kraiu naypierwszym zamiarem, aby tam gdzie produkt, była y Fabryka, już to przez wzgląd pomnożenia handlu, iuż przez ułatwienie mnieyszym kosztem wywozu, bo łatwiey daleko y zręczniey iest wyprowadzić gotowe już Tabaki, niżeli surowe Tytunie, a nadewszystko izby tym sposobem zachęcić obywatelow do rozmnożenia tego produktu y nie iako zapewnic ich, ze na pracy swoiey szkodować nie będą, gdy ułatwione zbycie Tytuniow z obaczą. Więc iako Obywatel y Reprezentant Woiewodztwa Podolskiego, gdzie naywięcey tego produktu zaradza się, winien iestem okazać potrzebę zalecenia Kommissyi Skarbu Koron, iż by w tamtym Woiewodztwie Fabrykę założyła, do ktorey nie tylko Podole, ale y przyległe Woiewodztwa łatwiey dostarczać będą mogły Tytunie, co zysk ten dla Kraiu przyniesie, iż pieniądze za Granicę wychodzic nie będą, a Obywatel w Kraiu zbogaci się ktory dotąd dla korzysci Monopolistow niszczec musiał, bo w wielu mieyscach iako nie użyteczna Plantacya Tytuniow, zagubioną została, bowiem Monopolisci wyrabiali sobie podstępne zaswiadczenia, że w Kraiu dostać nie mogą Tytuniow y na tym fundamencie brali od Skarbu pozwolenie sprowadzenia tego produktu [s. 683] z Zagranicy. Więc upraszać mi zostaie, aby żądanie to, które Jmieniem Woiewodztwa mego mam honor P^m Stanom przełożyć stosownym dodatkiem w przeczytanym do Prawa Proiekcie zaięte było.

Wniesienie Kolegi mego JW. Morskiego dowodzi gorliwość o dobro Kraiu, y czułość o wzrost Woiewodztwa, ktorego wraz ze mną iest Reprezentantem, które Ia zapewne poprzeć w swoim mieyscu nie omieszkam, ale raczą wprzód zastanowić się P^e Stany nad tym, że Proiekt dopiero przeczytany, zaymuie w sobie dwa punkta, które pierwey decydować należy, to iest: czyli maią Monopolisci administrować Tabaką czylitez Skarb Rzpltey, bo gdy na przeszłym Seymie na ktorym miałem także szczęscie Posłować, Prawo zapadło, aby po skończonym arendowania kontrakcie z Kompanią dochod ten Kommissya Skarbowa wzięła w Administracyą, więc nie rozumiem, dlaczego teraz nieznacznie wciskać się usiłuie Kompania, maiąc Prawo przeciwko sobie. Wiem Ja zapewne, bo podobno y Całemu Kraiowi nie iest tayno, że PP. Monopolisci z zbytkiem na tym korzystali, gdy samo nawet ustąpienie iedney Akcyi po 20 Czerwonych złotych płacono, y dlatego to musi się podobać y iest życzeniem Kompanij, aby przedłużenie Kontraktu otrzymać mogła, ale zastanowić się nad tym należy, czy może nawet ten Proiekt przeciwny Prawu tu przechodzić, więc [s. 683v] z tych względow zostaie na samprzód zadecydować, kiedy pod oboiętność Prawo iest podciągane, czyli Skarb sam podług Prawa, czyli tez Kompania przeciwko Prawu ma administrować dochodem Tabaki --

Gdy mowa iest o Ekonomice Skarbu publicznego, zostawuię w tey mierze mieysce rozumowania swietleyszym, Ia zas mam obowiązek oswiadczyć, iż iestem za Ekonomiką czasu; y wystać mi to zostaie, ieżeli tak żółwim postępować będziemy krokiem, czas upłynie, polityczne [s. 684] okolicznosci w Europie, inny wziąwszy obrot, nas w tym większe nieszczęscie iak dotąd bylismy, pogrążyć mogą. Oswiadczył daley, wspominaiąc Prawo 1786. że ma w sobie \^za/ zaszczyt iż na tym posłował Seymie, który tamę zyskom partykularnym położył, Skarb na tym nie zyskiwał, chociaż wielu Obywatelow Fortun pozbawionych było, a odgłos powszechny przed rokiem 1786. niezmierne wystawiał zyski. Ieszczesmy niezrobili /:mowił:/ doswiadczenia czy z Administracyi Tabaki przez Kommissyą na Skarb Rzpltey trzymać się maiącey, mnieyszy uzytek będzie, niż z Arendowania, sprobuymy więc, a ieżeli okaże się w tym dla Skarbu zmnieyszenie, łatwo następny Seym odmienic ten układ zdoła. Ieżeli idzie o dostarczaiący na tę Fabrykę fundusz szukaymy dobrze zrzodeł a nareszcie lepiey zmnieyszyć do kilkuset Gemeynow a założyć Fabrykę Tabaczną, bo ta kilka kroć Stotysięcy pomnożyłaby dochodu; Radził przeto zwrocić te Materyą do Kommissyi Skarbowey, iżby ta ad mentem Constitutionis 1786. odmienny od teraznieyszego podała Proiekt.

Jeżeli gorliwość w ciągu Seymowania Naszego dzień po dzień okazuie się wątpić nie należy, że taż sama y do końca trwać będzie, winszować mi sobie zostaie, że z woli zacnych Kolegow iestem naczelnikiem tego Seymu, ktory więcey niż inne zastanawiać się nad nieszczęsciem Kraiu zna bydź swoią powinnoscią, y w tym to zamiarze szuka z wszelkich zrzodeł pomnożyć Skarb publiczny ktory by zdołał utrzymać dla obrony Kraiu Żołnierza. Wynayduiąc atoli te zrzodła podatkowania znam moią powinnoscią przełożyć P^m Stanom, iż każdy podatek powinien bydź tak uważany, aby uciskaiącym Obywatela nieznalazł się y proporcya zachowaną była. Dzis dwa wystawiaią się Proiekta, ieden in Natura w Skorach, drugi opłaty od Rzezi, z tych ieden może zasilić Skarb publiczny ale nad urządzeniem onego, wielkiego zastanowienia użyć należy. Wyznać mi zostaie, że nie umiał bym położyć dystynkcyi, ktory iest z nich lepszy, pełnił bym tylko wolą Kolegow, gdyby miał bydź ktory decydowany, [s. 689v] ale w moim przekonaniu od błędu wolny nie został bym. Tę moię mysl wystawiwszy, gdy nawet iest mi y to pobudką, że Kommissye Skarbowe są implikowane, dlatego rozumiał bym, abyśmy te Proiekta oddali do roztrząsnienia Kommissyom Skarbowym, ktore by w ieden te wszystkie mysli zaiąwszy, dokładnie Nas zainformowały; w czym nawet, lubo nie miłe iest dla Mnie wspomnienie 1775 Roku, uważyć atoli politykę należy, że są Taryffy poczynione, ktore Traktaty stwierdziły, więc to wszystko roztrząsneły by Kommissye y rzecz by gotowa do decyzyi Naszey przyiść by mogła. Zapytać mi się więc zostaie P^h Stanow, czyli na ten srzodek nie nastąpiła by zgoda, przed ktorey oznaczeniem woli przeczytał by JP. Sekretarz ten drugi Proiekt względem opłaty od Rzezi.

Proiekt przychodzący przecie dzis pod decyzyą P^h Stanow; od Marca ieszcze iest w deliberacyi, czego dowodem iest głos dopiero słyszany JW^o Madalinskiego Gnieznien^o Obawy tu czynić nie należy wypływaiącey z Konstytucyi 1775, bo otworzmy tę haniebną Konstytucyą, ieżeli w iey Szlady wstępować zechcemy, to znaydziemy w niey 30,000 Woyska, ktore w Księdze mole ziadły, czyż y my nie mamy dążyć do tego? Czyż deliberuiąc tyle Miesięcy, ieszcze oznaczać Termin dłuższy teyże teyże deliberacyi mamy? Nie? idźmy wstecz Konstytucyi 1775. czyńmy rychło, zostawiaymy slady wzrostu Kraiu [s. 690] po Sobie, zagładzaymy w nie pamięci te nieszczęscie, ktore rok 1775 sprowadził na Polskę, staraymy się nakoniec uniknąć wstydu który Nam, nie tylko w Oczach tu przytomnych Arbitrow rumienić się każe, ale iuż nawet y za Granicą powątpiwać, y słysznie o Nas zaczęto; Zrobiemy w tenczas użytek Rzpltey, kiedy nie w Księgach ale w polu zobaczemy Woysko, wtedy to Serce WKMci u obumarłych prawie Obywatelów uraduiemy. Nie poczyta sobie tego Obywatel za karę, ale y owszem powie, że zysk odnoszę, gdy składam Podatek, bo niepodległość moia iest zabespieczona, nie przyidzie obcy mięszać moią spokoyność, smiele mówić będę, że iestem Panem moiey własnosci. Słyszałem tu, iż by Rząd Kraiowy dopuscił się niesprawiedliwosci, gdyby Skóry Włascicielowi zabierał, co nazwano konfiskatą. Tak nie przyzwoitego użyto w tym Terminu, niech się zastanowi Rzplta bo Ja nie przywykłem do tego, abym pisząc Prawo y Podatki stanowiąc, słyszał Nazwisko Konfiskaty Niech się mowię, zastanowi Rzplta nad tym, a wszakże Obywatel ofiarowawszy dziesiąty grosz z Intrat swoich, płaci go chętnie y nikt mu go nie konfiskuie. Ieżeli na to nie sarka, za coż sarkać by mieli na Podatek w Skorach Rzeznicy? Więc tu iuż iasno rzecz odkrywa się, że Rzplta mysląc o zabespieczeniu Granic Państwa swoiego, musi postawić zołnierza, a tego [s. 690v] Żołnierza podatek utrzymywać powinien, gdy przeto Stanowi podatek więc iuż tych wyrzutow cierpieć nie powinna, że Konfiskuie cudzą własność. Traktaty się tu nie łamią, bo między wszystkiemi, ktore poniżać Narod Polski mogą, nie masz przecie ieszcze tak haniebnego dla Rzpltey, aby Iey nie wolno było w własnym Kraiu postanowić podatek. Nareszcie Traktaty mocnego z słabszym są zawsze uciążliwe dla słabego, a tym samym przy wzroscie Rzpltey nic znaczyć nie mogą. Tym bardziey gdy nie dawno zrzucilismy z Siebie tę ochydę obcych Traktatow, to iest: Gwarancyą, takie to Traktaty gdy Nas uciążały, niech że do Nas więcey nie wracaią się. Zruciwszy więc raz z Siebie tę ochydę powinnismy szybkim krokiem do tego dążyć stopnia abyśmy okazali, iż y Nam Samym, y Sąsiadom pomocni bydź możemy. To przeto dowiodłszy y okazawszy rzecz oczywistą, że Podatek wewnętrzny w Granicach Rzpltey stanowiony nie ma y mieć nie może zadnego związku z Traktatami y ten ustanowić iest konieczną potrzebą, Zgodzić się na to nie mogę, abym odsylał ten Proiekt do Kommissyow do roztrząsnienia y układu Kommissyow Skarbowych, bo znam Powagę Rzpltey, ktorey w Magistraturze exekwuiącey tylko nigdy konsyderować nie mogę, a tu wstecz by wszystko obrócić należało, Rzplta zostałaby bez powagi y tylko samey Kommissyi zaszczycać by się nią przyszło, bo tak koniecznie wypada, że Rzplta okazała by się nie mocną, postanowić [s. 691] podatek, dopoki Kommissya Skarbowa approbować go nie będzie. A czyż to iest kiedy w swiecie do podobieństwa? aby sługa był kiedy większym od Pana, y obszernieyszą Władzę posiadał, a Pan przeciwnie miał Ją sobie okresloną y tylko wyroczni Sługi swoiego miał słuchać? Nie zaiste obala się zupełnie zepchnięcie tego Proiektu do Kommissyi Skarbowey, na ktore wtedy dopiero pozwolę, kiedy w Prawo zamieni się, y exekucya onego będzie potrzebna; Lękać się nie należy, aby skury butwieć miały, bo sam dość liczne w Kraiu mieysca, ktore na Magazyny Skorowe obrocić może Kommissya, są mowię y dość liczne Garbarnie, które natychmiast wyprawiać też Skory mogą, y Ia Sam nawet z iednym Obywatelem mówiłem, ktory upada na swoiey Fabryce, y powiada, że dlatego, że Skory z Kraiu wywożą, gdy zas chwalebny ten Proiekt przyidzie do skutku, Skarb Rzpltey mocno zasilonym będzie; Fabryki Kraiowe wzrastać będą, kupno Skóry łatwieysze y Cena tańsza, gdy w Kraiu wyrobiona będzie, zgoła nazwać się będziem mogli y bespiecznemi y bogatemi. W tym przeto zamiarze upraszam JW^o Marszałka Seym, aby bez zwłoki gdy iednomyslność na ten Proiekt nie nastąpi, decyzyi większosci poddać go raczył.

Nayszczegulniey Polityka Rządowa ma baczność, aby Skarb publiczny w rownosci Dochodów nie zostawał z wydatkami, bo naybogatszy, ubogim stanie się, gdy iedną poymować będzie ręką, a drugą wydawać. Przezorność każdemu zaradza, aby oznaczona Expens nie wyniszczała z ostatniego grosza. Przypadki albowiem codziennie między żyiącemi snuiące się nauczaią Nas poniewolnie tey ostrożnosci, aby w czasie ich nadeyscia zachowanym można opędzić potrzeby. Nie są y Państwa choć nayrządnieysze wysuniętemi od podobnych nadarzeń. Nie zaliczam gwałtownieyszych przypadków nieszczęść, które mocą Skarbu publicznego bywaią zaratowanemi, lecz ordynaryinieysze, gdyby nieurodzay, któregośmy doswiadczali wyższą przyniosł cenę zboża dla uniknienia iey podwyzszenia Rząd Kraiowy wczesnieyszym skupieniem może równość targów utrzymać nie straciwszy nic na tym. Powszechność Kraiowa użytkowałaby, a ludzkość dopełnioną by była: Ekonomika wewnętrzna wymaga czasem wydatku, ktoren sowiciey nadgradza się gdy w czasie potrzeby y mieyscu iest użytym. Dwudziesta część w kalkulacyach Ekonomiki Kraiowey z polityki Rządowey bywa do zachowania oznaczoną; która w nagleyszych Kraiu potrzebach tylko tkniętą zostaie. Skracam zniewalaiące powody do zostawiania częsci nad Expens w Skarbie publicznym; bo będąc w rocznym iuż ciągu wysługuiącym się P^m Stanom, umiem znać y czcić Jch przezorność, roztropność w zaradzeniach potrzebom Kraiowym, a przeto skromnieysze mych mysli wystawienie sądzę, dla siebie za powinne. Będąc w trakcie przedsięwziętych [s. 694v] Materyi Skarbowych do ktorych że zależą podane zapytania od Kommissyi Skarbowey do P^h Stanów. Zaczym od nich dzisieyszą otwieram Sessyą, wzywaiąc JP. Sekretarza do ich przeczytania.

DZIENNIK
Seymu Głównego Ordynaryinego Warszawskiego pod związkiem Konfederacyi Oboyga Narodów Roku 1789.
z ZLECENIA STANOW.
SESSYA CLXXIV.
Dnia 16. Października w Piątek.

Jmć Pan Marszałek Seymowy w zagaieniu oświadczył, iż zostaiąc w trakcie materyi Skarbowych, do których należą podane zapytania Kommissyi Skarbowey, od nich zaczyna dzisieyszą Sessyą, wezwaniem JP. Sekretarza do przeczytania Proiektu teyże Kommissyi, względem Tabaki.

Czytał JP. Sekretarz ten Proiekt = "Lubo Prawem 1786. Roku, po skończonym kontrakcie arendowania Tabaki dochodu iey Administracya Kommissyi Skarbowey polecona, i na to Summa 300,000. Zł. oznaczona gdy iednak takowa Summa na kupno Tytuniów, Remanentów i narzędziów, i inne potrzeby nie iest dostarczaiącą, zezwala się Kommissyi Skarbowey dochod Tabaki z większym iak teraz użytkiem urządzić. Z Osobami na Fabrykę Tabaki Summy ofiaruiącemi o Administracyą do lat trzech Kontrakty spisać, część im zysku proporcyonalną ofiarowanym Summom wyznaczyć, i zyskowne dla Skarbu układy poczynić, zalecaiąc aby Tytunie Kraiowe naypierwey kupowane, a dopiero w tych niedostatku z Zagranicy sprowadzane były." =

JP. Morski Podolski wyraził, iż to, co potrzebnego w tey materyi przy zdaniu Relacyi z examinu Kommissyi Skarbowey, (w którym pioro trzymał) ma Stanom donieść, to przy teraźnieyszym Proiekcie namienia. Ponieważ iest wszystkich Kraiów zwyczaiem, w tey części zakładać Fabryki, gdzie przeznaczone do nich Produkta zbior [s. 696] swoy nayobfotszy liczą, więc iako Obywatel Woiewodztwa Podolskiego, winien iest w tym mieyscu okazać potrzebę zalecenia Kommissyi Skarbowey, iżby w Woiewodztwie Podolskim Fabrykę Tabaki założyła, gdyż tam naywięcey zatrudniaią się Obywatele uprawą Tytuniów, których i pobliskie Woiewodztwa Kiiowskie, Bracławskie, i Wołyńskie dostarczać będą mogły, a ztąd dla Kraiu ta wyniknie korzyść, iż Pieniądze za Granicę nie wyidą, i ułatwi się Obywatelom pozbycie Produktu tego, którego rozmnożenie z przyczyny Monopolium i zrobionego Kontraktu, znacznie było zatamowane, z tych powodów żądał umieszczenia w przeczytanym Proiekcie stosownego dodatku.

JP. Rzewuski Podolski popieraiąc wniesienie Kollegi swego, żądał, iżby podług Prawa 1786. Kommissya Skarbowa w swoią Administracyą Tabakę odebrała, i tę z naywiększą Skarbu korzyścią urządziła, nie wchodząc z żadną Kompanią w nowe o Arendę Tabaki kontrakty, gdyż dotąd nie Skarb publiczny, lecz Osoby partykularne znaczne zbierały pożytki.

JP. Kublicki Inflantski podobnież stawał przy Prawie 1786. Roku, zalecaiącym Kommissyi Skarbowey użycia 300,000. Zł. na wczesne zakupienie Tytuniów, iżby po skończonym kontrakcie, sama na Skarb Rzeplitey obięła Administracyą Tabaki, i dla tego na dalsze arendowanie teyże przez Kompanią nie pozwalał.

Xże Marszałek Konfed: Lit: wyraził, iż z okoliczności tego Proiektu wspominaiąc Prawo 1786. Roku, ma sobie za zaszczyt, iż na tym Posłował Seymie, który tamę zyskom partykularnym położył, Skarb na tym nie zyskiwał, chociaż wielu Obywatelów fortun pozbawionych było, a odgłos powszechny przed rokiem 1786. niezmierne wystawiał zyski. Jeszcześmy nie zrobili \^/:mowił:// doświadczenia, czy z Administracyi Tabaki przez Kommissyą na Skarb Rzplitey trzymać się maiącey, mnieyszy użytek będzie niż z arendowania; sprobuymy więc, a ieżeli okaże się w tym dla Skarbu zmnieyszenie, łatwo następny Seym odmienić ten układ zdoła; Jeżeli idzie o dostarczaiący na tę Fabrykę Fundusz szukaymy dobrze źrzodeł, a nareszcie lepiey zmnieyszyć do kilku set Gemeynow, a założyć Fabrykę Tabaczną, [s. 697] bo ta kilkakroć Tysięcy pomnożyłaby dochodu; Radził przeto zwrócić tę materyą do Kommissyi Skarbowey, iżby ta ad mentem Constitutionis 1786. odmienny od teraźnieyszego, podała Proiekt.

JP. Stroynowski Wołyński popieraiąc powyższe wniesienia przydał, iż naywiększy dowod zysków Kompanii Tabaczney ztąd okazuie się, iż sama utrzymać się przy Kontrakcie na czas dalszy usilnie żąda.

JP. Kossowski Podsk: Nadw: Kor: tłumaczył się Imieniem Kommissyi Skarbowey, iż ta znacznieyszy użytek w zakontraktowaniu znayduie, niż w własnym na Skarb Rzplitey trzymaniu, gdy do tego następuiący Kontrakt z większym awantażem, i zyskownieyszemi dla Skarbu warunkami zawrze, Nigdy ieszcze Kommissya Skarbowa nie administrowała na siebie Tabaki, potrzebaby starać się iey o Osoby wiadome, i maiące doświadczenie. Summa 300,000. wyznaczona na założenie Fabryki i manufaktur, iest niewystarczaiąca, zwłaszcza, gdy wszystkie do tego potrzeby albo nowe sprawiać, albo dawne od dzisieyszych Kontrahentów odkupywać przyidzie. Ta Summa i na pół roku [s. 697v] nie iest Funduszem pewnym, bo urządzenie Tabaki nie na tym zawisło żeby robić, ale żeby dobrze robić, im większy iest remanent Tytuniów i lepiey odleżały, tym łatwieysza z niego do zrobienia Tabaka, a ta kiedy ieszcze pół roku odleży się, staie się lepszą i pokupnieyszą; w pierwiastkowym urządzeniu Tabaki, łatwe iey było na Podolu kupno, przecież potym Kray nasz nie mogł dostarczyć, i musieliśmy z Zagranicy sprowadzać, a i ztamtąd nie zawsze, lub z ciężkością dostać można było. Nareszcie przypadek zdarzy, że część taka znaczna Magazynów może się spalić, a w tym byłaby szkoda Skarbu.

Nie można ieszcze zgadnąć iakie quantum dochodu z nowych Podatków wyniknie, a Prawo mieć chce, aby Skarb Woysko opłacił, musiałaby tedy Kommissya w potrzebie dyspensować się, chociaż z uszkodzeniem Fabryki Tabaczney ruszyć funduszu na nię przeznaczonego, a Woysko zaspokoić, gdyżby z niedostatku Tabaki tyle na Kray nie spłynęło nieszczęścia, ile z nieregularnego zapłacenia Zołnierza, radził zatym, iżby Stany za niepewnym nie ubiegaiąc się zyskiem, Proiekt ten dalszego [s. 698] zaarendowania Tabaki, z większym nad dawnieyszy kontrakt awantażem przyięły.

JP. Jezierski Kasztelan Łukow: wniosł, iż gdy antrepryza Tabaczna obowiązana była Tabaki Kraiowe przez innemi wykupić, a temu zadosyć nie uczyniła, owszem Moskiewskie bakuny zakupuiąc, stała się przyczyną zniszczenia Kraiowych Tytuniów plantacyi, o co Instrukcya nawet Woiewodztwa Podolskiego uskarżyć się Posłom swoim zleciła, więc aby ta okoliczność lub w Ziemstwie Warszawskim, lub w Kommissyi rozsądzoną była, iżby odkryć tego, kto był naywiększą okazyą szkody w Kraiowych Tytuniowych plantacyach.

JP. Rzewuski Podolski przyznawał sprawiedliwość wnioskowi JP. Kasztelana Łukowskiego, lecz życzył do dalszego czasu wstrzymać tę okoliczność. Co zaś tycze się Tabaki, mówił, iż ieżeli Summa 300,000. iest niewystarczaiącą, to łatwo zaradzić temu albo przez zaciągnienie długu zagranicą, który podług dobrey Ekonomiki, z samego źrzodła Tabaki mogłby bydź i z procentem zaspokoiony, i zostawić ieszcze cząstkę iakową w zysku, lub (coby chętniey [s. 698v] życzył) przez pożyczenie u własnych Bankierów awansuiąc im Procent proporcyonalny użytkowi Summy, a w Roku iednym fundusz ten mógłby do tego przyiść stanu, iżby w dalszych latach znalazł z własnych dochodów swego utrzymania pewność.

JP. Kossowski Podskarbi Nad: Kor: w powtórnym głosie żądał, iżby to wyraźnie na piśmie przez Marszałków Kommissyi Skarbowey zalecono było, że Stany chcąc mieć Administratowaną przez nią Tabakę, pozwalaią Jey, tyle użyć percepty, ile potrzeby urządzenia tego wymagać będą.

JP. Marszałek Seymowy uczynił zapytanie, iaką w tey okoliczności Stany uczynią determinacyą, lub czyli dadzą iakie zalecenie przytomnemu tu Prezesowi Kommissyi Skarbowey.

Na to zapytanie iednomyślna zaszła odpowiedź, iżby Kommissya Skarbowa podług Konstytucyi 1786. Roku podała Proiekt obięcia w swoią Administracyą Tabaki.

Przymówił się JPan Butrymowicz Piński: Jż co się tycze żądanego pozwolenia [s. 699] użycia więcey nad 300,000. pieniędzy, to bez tego może się obeyść Kommissya, gdy z taką Ekonomiką postępować będzie, iak Kompania, to iest: poczyniwszy (z kim należeć będzie) umowy, nie wypłacać z gory gotowemi pieniędzmy, ale uczynić rozkład na raty, które z tey percepty późniey zaspokoione zostaną. Jeżeli idzie o naięcie Domów, to są na to Klasztory i Domy Poiezuickie, a naczynia od przeszłey Kompanii Tabaczney nabyte, nie tyle będą kosztowały co nowe; Nareście dla usunięcia wszelkich trudności niech wolność ma Kommissya Skarbowa użycia tyle pieniędzy, ile potrzeby urządzenia Tabaki wymagać będą, aby tylko pod iey administracyą była, gdyż tym sposobem ustaną te nieprzyzwoitości i extorsye, które przez Strażników Tabacznych Obywatelom były dotąd czynione.

JP. Bernowicz Nowogrodzki żądał: Jżby Kompania Tabaczna, która z Kommissyą Skar: Litew: zawarty miała Kontrakt, a punktów tego nie dopełniła, za niedotrzymanie Kontraktu przyzwoicie ukaraną została, z tego zaś ukarania może bydź dochód dla Skarbu Litewskiego obrócony na Fundusz Tabaczny, bo Kompania czyniąc umowę z Narodem [s. 699v] rzetelność w iey dotrzymaniu zachować była winna.

JPan Dziekoński Podskarbi Nad: Litt: tłomaczył się że była sprawa intentowana Antrepryzie o niedopełnienie Punktów Kontraktu, lecz z explikacyi w Kommissyi Litt: przez Nią uczynioney i przysięgą stwierdzoney, za niewinną uznana była.

JPan Stroynowski Wołyński w obszernym swoim głosie wyraził: Jż lubo ieszcze nie masz pewności, wiele uczynią nowe Podatki, biorąc iednak z nadesłanych niektórych Rapportów proporcyą niepodobna spodziewać się więcey iak 16. Millionów, do tych przyłączywszy dawne Podatki Koronne i Litewskie z 10. Millionów składaiące się uczyni wszystkiego 26. Millionów. W Etacie zaś Woyskowym 48. Millionów znayduie się Expensy, brakuie więc percepty (mało co nie połowa) 12. Milliony.

Tu nietrzeba przekonywać, o konieczney potrzebie utrzymywania istotnego 100,000. Woyska, bo dzisieysze okoliczności bardziey wystawienie onego naglą, iak te, które Nam przez Rokiem podyktowały Jego ustawę.

Grosz 10ty na Dobra Ziemskie ustanowiony zdaie się nie pozwalać dotknięcia dalszego Szlachty. Nie powinniśmy się stosować do Państw Monarchicznych, gdzie Podatek ten możeby się zdawał za letki, bo tam obowiązki Urzędu pełniący są płatni od Monarchy, Tu zaś w wolney Rzeczypospolitey wszystkie Urzędu darmo z Obywatelstwa sprawuią się, co z niemałym przychodzi kosztem, Nadto Szlachtę tu nie przyzwyczaioną do Podatku, w pierwszym wstępie tak nagle ściskać nie należy. Nie można więc iuż posunąć na Dobra Ziemskie, a tu trzeba koniecznego na 100,000. Woyska dochodu, zostaiące niektóre Artykuły, od Rzezi, Pogłownego ledwo do trzech Millionów dociągną. Obowiązani przeto iesteśmy szukać ieszcze źrzódeł dostarczaiących bez obarczenia Szlachty.

Te Ja w Proiekcie moim wyrażone Stanom N. odkryię które do 8. Millionów uczynić mogą dochodu; niektóre z nich czerpałem z dawnego Prawa 1673. Roku w tym mieyscu oddał do Laski Proiekt, który JPan Sekretarz czytał w następuiących Punktach --

1 mo . Od Pensyi Ministrowskich, i Jnnych wszystkich, grosz 10ty 2 do . Od zasług Służącym dawanych (których Kontraktaty w tym Roku przez Szlachtę w Kommissyi Powiatowey, a przez Mieszczan w Magistratach, złożone bydź powinny, a w niedostatku Kontraktów wyznanie uczynione) grosz 10ty. To zaś podanie dla pomnażaiącey się liczby służących, i ich pensyi corocznie powtarzane bydź ma.

3 tio . Wszystkie Grzywny, Luity i Przezyski Sądowe wyższych i niższych Subselliów, po odtrąceniu Expensy Jzby Sądowey na Skarb obrócone będą, a z tych kalkulować się Instygator Sądowy Kommissyi Skarb: powinien.

4 to Osoby w Kancellaryach mieszczące się, z dochodów swoich zapłacą grosz 10ty podług rachynków przychodów swoich, dwarazy w Rok do Kommissyi Skarbowych odsyłać się powinnych.

5 to . Podług ułożonego Schematu ludności, Mieszczanie i wszyscy Rolnicy Męzkiey płci od lat 15. po groszy 15. Kobiety [s. 701] zaś bez różnicy i Męszczyzni od lat 15 młodsi po groszy 10. płacić będą.

6 to . Woysko począwszy od Hetmana aż do Gemeyna z Laffy swoiey grosz 10ty. równie i wszelkie summy na potrzeby Woyska oznaczone grosz 10ty na Podatek odtrącone będą.

JPan Skorzewski Kaliski podał do tego Proiektu swóy dodatek, aby Donatywy wszystkie i Starostwa Dekretami Assessorskiemi w Dziedziczne od 1768. Roku zamienione połowę Prowentu opłacały.

Ten Dodatek za zezwoleniem JP. Wołyńskiego został w powyżey czytanym Proiekcie umieszczony, i cały Proiekt poszedł w Deliberacyą.

JP. Rzewuski Podolski, przypomniawszy oddaną dawniey do roztrząśnienia Kommissyi Skarbowey Materyą Dóbr Lennych żądał, iżby Explikacya w tey mierze od Kommissyi Skar: nastąpiła.

JP. Mar: Seymowy odpowiedział, iż niespodziewał się wniesienia tey Materyi, [s. 701v] z którey nie widzi dla Skarbu użytków, nie przyniósł z sobą Dzieła przez Kommissyą Skarbową oddanego. Zagaił po tym czytanie Proiektów Kommis: Skar: względem Starostw Kłobuckiego i Brzeznickiego, Paulinom Częstochowskim służących przez Kommissyą Skar: podług Prawa na tym Seymie zapadłego zlustrowanych.

Czytał JP. Sekretarz te Proiekta; w których było zapytanie Kommissyi Skarbowey w niektórych okolicznościach z powodu uczynionego przez XX. Paulinów przeciwko Lustratorom zażalenia wynikaiących, tudzież zdanie teyże Kommissyi na niektóre Punkta, a niektórych po rezolucyą do Stanów odesłanie. Summa Intraty z tych Starostw wyciągniętey wynosi 73,149. Złł: z którey wytrąca się Summa 10,001. Złł: groszy 26. i pół, a zostaie czystey Intraty 63.147. Zł: gr: 13. i pół.

Proszono o rozdrukowanie tych Proiektów i odłożono Je do Deliberacyi.

JP. Suchorzewski Kaliski uczyniwszy doniesienie, o Offiarowanym przez Cech Młynarski Pyzdrski dubeltowym Podymnym na zawsze, z proźbą, aby ich Czeladz wyięta była [s. 702] od Werbunku, podał Proiekt aby i inni wszyscy Młynarze takowe dubeltowe Podymne opłacać obowiązani byli, uwalniaiąc ich Czeladz od rekrutu.

JP. Morski Podolski przychylał się do tego Proiektu, lecz w inny sposób, to iest: ażeby od Kamienia płacili ponieważ Podymne nie będąc równym Podatkiem i uciążaiącym Wwdztwa Ruskie, zdubeltowane teraz, uczyniłoby krzywdę Młynarzom tamtych Woiewodztw:

JP. Marszałek Seym: oświadczył, iż ten Proiekt idzie w deliberacyą.

JP. Suchodolski Chełmski wyraziwszy, iż należy wdzięczność w Xięgach Prawa tym Młynarzom Wielko-Polskim zapisać, żądał, aby gdy te wszystkie dzisieysze Proiekta poszły w deliberacyą, podniesiony był od Laski ieden z dawnieyszych Proiektów, któryby naywięcey Fundusz dla Woyska pomnożył, a między temi uważał nayszczegolniey dwa Proiekta, to iest: względem opłaty od Rzezi, lub oddawania Skór.

W tymże głosie swoim namienił, iż wypadnie potrzeba Kommissyi Koekwacyiney, ponieważ w wielu mieyscach iedno tylko ziarno na Intratę rachowano.

JP. Madaliński Gnieżnieński ubolewaiąc nad stratą czasu w Seymowaniu, że ieszcze nic dokończonego niemasz, coby stale szczęśliwość Rzeplitey gruntować mogło, upraszał o podniesienie swoiego Proiektu pod dniem 20. Marca podanego względem Podatku w Skurach który że się (iak mówił) niedokładnym być wielu zdawał, podał Proiekt w teyże samey myśli poprawy.

JP. Sekretarz czytał nayprzód dawnieyszy Orginalny Proiekt, iż wszystkie Skory z każdego rodzaiu Bydła na sprzedaż bitego do Skarbu oddawane bydź maią, z bydła zaś zabitego na swoie potrzebę oddane do Skarbu Skury, podług taxy w trzech częściach zapłacone będą, a tych urządzeniem Kom: Skarbowa zatrudni się. Od każdego zaś wieprza zabitego Złł: 2.

Czytał potym poprawę tego Proiektu, w którey wyłączone są skury z bydła na własną potrzebę bitego, urządzenie i odbierane z [s. 703] zabitego na przedaż bydła Skór, Kommissyi Skar: oddane. Wywożenie tychże in Crudo za granice wzbronione i opłata od każdego Wieprza 2. Złł: oznaczona.

JP. Jerzmanowski Łęczycki uczyniwszy doniesienie iż Panowie Kampioni i Paschalis Warszawscy Obywatele pod Jmieniem pożyczonym Szlacheckim pokupili Dobra, i postąpili sobie przeciwko Prawu żądał, aby Summa waloru tych Dobr przez Instygatorów Kommissyi Skarbowey dochodzona była, i w połowie na Skarb Rplitey obrócona.

JP. Jezierski Kasztelan Łukowski odpowiedział: Iż te Dobra nie pod Imieniem Szlacheckim ale pod Jmieniem Mieszczanina Krakowskiego kupione, i lubo to wszystko za równe ma oszukanie, wszelako przyznać musi, iż ci obydwa są Ludzie bardzo rządni. Paschalis założył 50 Warsztatów Fabryk, iedne w Warszawie a drugie w Zielonce w Dobrach swoich, gdzie do 300. żywi się Sierot, do czego i P. Campioniego zachęcić można, aby równe założył Fabryki, a tak tym Ludziom Kraiowi pożytecznym nie krzywdę czynić, lecz protekcyą dać należy.

JP. Jerzmanowski Łęczycki oświadczył, Jż pochwala litość P. Paschalisa w żywieniu ubogich Sierot, lecz gani w nim przestępstwo Prawa.

Rzekł na to JPan Suchodolski Chełm: Lękaymy się, żebyśmy sami nie przestąpili napisanego przez siebie Prawa, gdy nie wynalazszy dostarczaiących Funduszów, Ustawę stotysięcznego Woyska czczą zrobiemy, i tylko na Papierze zostanie się, prosił zatym o decyzyą czytanych Proiektów.

JP. Czacki Czerniec: stanął z oppozycyą przeciwko Proiektowi Podatku w Skorach, i dowodził, że ten \^{iest własnie Konfiszkatą, że}/ zmnieyszy handel łoiów wnoszący do Kraiu Milliony, będzie potrzebował drugiego Woyska na Strażników, iżby każdey dopilnowali skury, żeby była dobrze z bydlęcia zdiętą, bo Rzeznik wiedząc, że musi ią oddać do Skarbu ostrożności w opracowaniu nie zachowa, zakaz wyprowadzania Skor in Crudo , narusza Traktaty, Jeżeli mamy Garbarzów dosyć, toć nie zechce nikt próżnie tracić na furmana, na Cło Kraiowe i zagraniczne, wywożąc ich do wyprawy, lecz ochroni tych kosztów dawszy ie tu wyprawić, [s. 704] ieżeli zaś Garbarzów mało, coż z tego zakazu za pożytek wyniknie, oto będą leżeć, i psuć się. Na koniec ten Podatek stanie się uciążliwym ubogiey klassie Ludzi, i przeszkadzać będzie industryi.

JP. Jezierski Kasztelan Łukowski rzekł: Przychylam się do reflexyi JP. Czerniech: prawdę iednak mowiąc, wolę ia na skorę Wielbłąda położyć ciężar niż na swoią.

JP. Suchorzewski Kaliski utrzymuiąc Proiekt JP. Gnieźn: i nie tak go uciążliwym sądząc iak Proiekt opłaty pieniężney od rzezi, wyraził: iż industrya, która niewilka iest w zarznięciu bydlęcia przeszkody nie poniesie, bo Rzeźnik dawszy skorę do Skarbu, w uproporcyonowaney mięsa cenie poszuka za nie nadgrody; ubogiey klassy, iako to Chłopów nie uciąży, bo ci mięsa nie iadaią, a Rzemieślnik choć małą cząstkę kupi, to w rękodziełach swoich wynaydzie za to profit; Zakaz wywozu Skor in crudo , nie naruszy Traktatów, gdy wolność zostanie wywozu Skór wyprawnych, bo Traktat żaden zabronić Rzplitey nie może urządzenia wewnętrzney Ekonomii, którą dawniey nie rządząc się, Skóry też same [s. 704v] co po dziesięć Zł: za Granice przedawała, kupowała po trzy i po cztery Czerw: Zł: Przytoczył dawne Prawa zakazuiące wywozu Skor in crudo , iako to: 1538. 1550. 1620 i 1647. Czego przestrzegac Starostowie obowiązani byli, lecz ich nie pilność wprowadziła to abusum . Rzemieślnicy ściągać się do naszego Kraiu będą, i po większą ludność i konsumpcyą, gdy znaydą u nas robotę.

Te i inne przełożywszy racye, upraszał J. K. Mci, iżby raczył dopoty przedłużyć Sessyą, dopoki ten Proiekt decyzyi nie weźmie. Wielu z Posłów łączyło z JP. Kaliskim proźby swoie.

JP. Marszałek oświadczył, iż w podobney myśli iest u Laski Proiekt względem opłaty od rzezi, a zatym sądził potrzebą, i ten w tym mieyscu przeczytać.

JP. Suchodolski Chełmski stoiąc przy pierwszym Proiekcie, i żądaiąc onego decyzyi, okazywał bydź niepotrzebne czytanie powtornego Proiektu.

JP. Swiętosławski Wołyński podał propozycyą taką: Czyli oddanie Skor do Skarbu [s. 705] od rzezi na handel, ma następować? lub nie?

JP. Dłuski Lubelski, wystawiwszy łatwieysze wybieranie podatku w opłacie od rzezi, iak w Skorach, dla załatwienia kwestyi żądał propozycyi takiey: Czyli Proiektu względem Skor, czyli Proiektu względem opłaty od rzezi, następować ma decyzya.

JP. Sekretarz przeczytał Proiekt względem opłaty od rzezi = "We wszystkich Miastach i Wsiach od Bydlęcia na przedaż zabitego Zł. 8. od Cielęcia Zł. 2. w Mieście Warszawie trzecią częścią wyżey, to iest: od Bydlęcia Zł: 12. od Cielęcia Zł. 3. Zydzi zaś od Bydlęcia Zł. 16. od Cielęcia Zł. 4. płacić do Skarbu maią." =

Gdy wielorakie między temi dwoma Proiektami powstały spory, iednych chcących decyzyi Proiektu względem podatku w Skorach: drugich względem opłaty pieniężney od rzezi, uformowana nakoniec została od Laski Propozycya taka: Czyli Skory od Rzeźników maią bydź oddawane na Skarb in natura? Czyli Pieniądze od rzezi?

Po przeczytaniu tey Propozycyi od Tronu przez JX. Refer: Gorzeńskiego, zaczął się Turnus . W czasie którego różne pro & contra dawane były przez JPP. Senatorów, Ministrów, i Posłów Zdania.

Gdy skończył się Turnus , ogłoszona była większość, iż Skory in Natura od Rzeźników na Skarb oddawane bydź maią, to iest: że maią bydź oddawane in Natura , było wotów 44. Ze maią bydź dawane Pieniądze od Rzezi, było wotów 36. Posłów nieprzytomnych 119.

Sessya solwowana została na następuiący Poniedziałek.