GŁOS
J. W. JMCI PANA
MATEUSZA TOPOR
BUTRYMOWICZA
PODSTAROSTY I POSŁA POWIATU PINSKIEGO
NA SESSYI SEYMOWEY
DNIA 3. PAŹDZIERNIKA 1789. ROKU
\^{czy nie 5}/
MIANY.

Nayiaśnieyszy KROLU Panie Moy Miłościwy

Prześwietne Stany Skonfederowane Rzeczypospolitey

Gdy przechodził Etat Woyskowy, i gdy w tey Izbie była kwestya o formacyi Kawaleryi Narodowey na ten czas iako zasiadaiący w Deputacyi Etatowey i iako trzymaiący w niey Protokuł, czytałem N. S. S. to, co w Protokule teyże Deputacyi względem formacyi Kawaleryi Narodowey znaydowało się, czytałem w tedy opinią teyże Deputacyi, iaka była zadecydowaną względem Rotmistrzow teyże Kawaleryi: o ktorych gdy się znowu teraz odnawia kwestya, mam za obowiązek powtornie przeczytać i przypomnieć N. S. S. tęż opinią ktora iest w tych słowach.

Dnia 3. Marca 1789. Roku Sessya osma zaczęta iest od formacyi Brygady Kawaleryi Narodowey, w ktorey Deputacya przeszedłszy do Artykułu o Rotmistrzach teyże Kawaleryi lubo na fundamencie żądania i oświadczenia się niektorych Rotmistrzow, iż chcą weyść w aktualną i czynną służbę, chciała ich w tęż służbę wprowadzić naznaczaiąc im po 400 Zło: Pol: tylko na rok płacy, lecz gdy drudzy Rotmistrze w Senatorskich i Ministrowskich Urzędach będący, tego nie żądaią, bo do służby weyśćby 4000. nie mogli, gdyż z Rangą ich Urzędu, toby się nie zgadzało, ażeby szli pod Komendę Wice-Brygadyerow lub Maiorow; chcieć zaś tego ażeby Rotmistrze ktorzy są w wysokich teraz Urzędach i do służby wchodzić nie mogą, złożyli swoie Patenta dla dostania się tych Rang osobom tey kondycyi, ktorzyby w aktualną służbę weyść mogli, byłoby to naruszyć Prawo o fortragowaniu Officyerow i uwolnieniu Rotmistrzow od służby na tym Seymie zaszłe, odebrać też im fortragowanie i Rotmistrzowi służbę Rotmistrza czynić kazać, iest to z Rotmistrza zrobić Kapitana Chorągwi, a tym samym Rangę Kawaleryi Narodowey uniżyć, gdyby zaś iedni Rotmistrze służbę aktualną czynili, a drudzy od niey wolni byli, w iednych Chorągwiach byłoby mniey, w drugiey więcey Officyerow i ieszcze Rotmistrze wszedłszy teraz z boku, ktorzyby służbę czynili pretendowaliby zapewna Awans w całym Woysku, a tak działaby się krzywda Porucznikom i niższym w Brygadach Officyerom dawno służącym, gdyby zaś potym od Towarzysza dosługuiąc się i przez gradusy Officyerstwa przechodząc, doszedł który aż do Rotmistrzostwa, taki zapewna nie byłby w stanie uczynić dla Rzeczypospolitey tey posługi, iakiey teraz ona po Rotmistrzach Kawaleryi Narodowey żądała, to iest: iż każdy do pewnego terminu Chorągiew swoią zaciągnąć musiał; z tych więc wszystkich obszernie rozebranych i przeexaminowanych uwag, gdy Ranga teraźnieysza Rotmistrzow Kawaleryi Narodowey nie zgadza się z porządkiem służby Woyskowey, służba zaś wyciąga subordynacyi, a subordynacya iest sprężyną służby i duszą Awansu w Woysku, więc tego wszystkiego pogodzić razem inaczey nie podobna, iak tylko zostawuiąc Rotmistrzow ad honores, w tym stanie taksą teraz do decyzyi Stanow.

N. S. S. z tey opinii Deputacyi Etatowey, która kilka dni strawiła na rostrząsaniu kwestyi o Rotmistrzach nim się na tę decyzyą zgodziła, widać że przez wszystkie uwagi, Woyskową, Ekonomiczną i polityczną, nie należy wprowadzać Rotmistrzow Kawaleryi Narodowey, w aktualną, ustawiczną, i czynną służbę; dowodziły to obszerniey wielorakie Głosy na ten czas, gdy ta kwestya przez S. S. roztrząsana była, przymawiałem się i ia wtedy ukazuiąc N. S. że byłoby przeciwko regule Woyskowey, gdyby w iedney Chorągwi było więcey w drugiey mniey Officyerow, a bydźby koniecznie tak musiało, bo rzecz iest widoczna, że nie wszyscy Rotmistrze weyść mogliby do służby, tylko nie ktorzy. Byłoby przeciwko Ekonomiczney kalkulacyi naznaczać Rotmistrzom płacę i ieszcze nie 4000. Zło: iak ich było żądanie, ale przynaymniey 6000. dla każdego dać trzebaby, biorąc proporcyą z płacy Porucznikow, ktorzy biorą po 3.400. Zło: więc byłaby wielka disproporcya, ażeby Rotmistrz miał tylko 600. Zło: więcey od Porucznika, a powinność przy Chorągwi zawsze czynił, lecz nad tą Ekonomiczną kwestyą dziś nie rozszerzam się bo iuż napisaliśmy Prawo iż Rotmistrze maią bydź bezpłatni, zachodzę teraz do uwagi polityczney, gdy widzę że Rotmistrze chcą w Woysku Awans a tym samym chcą iść w aktualną i czynną służbę, w tey uwadze mam za obowiązek to N. S. przełożyć.

Kawalerya Narodowa która zacząwszy od Brygadyera aż do Szeregowego, składać się powinna z samey rodowitey Szlachty, iest u nas istotnie i iedynie (sama ona tylko) stanem Woyskowym, gdyż przednia Straż piechota i inne korpusy mieszczą u siebie Cudzoziemcow i Tatarow, a Zołnierze w tych korpusach są rożnego gatunku ludzie, naywięcey chłopi, więc te korpusy nie składaią u nas stanu Woyskowego; w samey tylko Kawaleryi Narodowey zawiera się on istotnie, w niey ia iedynie ten stan uważam, który iak od stanu Cywilnego upośledzonym bydź nie powinien, tak też stan Cywilny dostrzegać musi, ażeby w tym stanie Woyskowym wszelką dla siebie utrzymywał influencyą i żadney nie dopuszczał przewagi; widać bowiem że przezorna polityka Przodkow naszych, wynalazła ten sposob iż Rotmistrze Kawaleryi Narodowey są częscią Woyskowemi częścią Cywilnemi dla tego, ażeby balans miedzy stanem Woyskowym i Cywilnym był w rowności utrzymywany, gdyż Rotmistrze nie dependuiąc do posłuszeństwa Komendy Woyskowey, przez fortragowanie iednak Officyerow i zaciąg Towarzystwa, tyle maią w Chorągwiach swoich influencyi, iż w każdym przypadku gdzieby tylko Komenda Woyskowa zamyślała co przeciwko pożytkowi Rzecz pospolitey, to iest przeciwko stanowi Cywilnemu i przez Kawaleryą Narodową dopełnić to chciała, Rotmistrze nie obawiaiąc się Komendy Woyskowey iako do niey nie należąc, są zdolni zawsze zwrocić kroki teyże Kawaleryi i nieskutecznemi ie przez swoią uczynić influencyą; skoroby zaś Rotmistrze poszli w aktualną służbę i ściśle Komendzie Woyskowey zostali subordynowanemi, musieliby zawsze to czynić coby im taż roskazała Komenda, bo Zołnierz w ten czas dopiero czyni dosyć swoiemu powołaniu, kiedy tak ślepo iest swoiey Komendzie posłuszny iż nawet na Oyca swoiego powstaie, Brata rodzonego zabiia, kiedy mu ona dopełniać to każe, byłaby więc na ten czas wszędzie w Sądach, w Magistraturach, Seymikach i Seymach przewaga stanu Woyskowego nad Cywilnym, i iuż wtedy trzebaby tak wielkie chiba formować Woysko, gdyby z nas każdy, gdyby każdy Obywatel Szlachcic bogaty i ubogi, wielki, i mały był Woyskowy, bo tym sposobem wszyscybyśmy się wzaiemnie pilnowali i wzaiemnie bronili.

Słyszane tu były zdania iż w Rządzie Republikanckim nie należy czynić rozdziału między stanem Cywilnym i Woyskowym, owszem go łączyć potrzeba, zgodziłbym się bardzo chętnie na to, gdybyśmy byli w takich okolicznościach i w takim względem Sąsiad naszych położeniu, iak byli Przodkowie nasi, ktorzy w czasie potrzeby stawali się wszyscy Zołnierzami, a po zakończoney Woynie powracali do Domow i zostawali Cywilnemi, część tylko utrzymywała się na stopniu Zołnierzy i pilnowała granic; lecz my teraz przemocą Sąsiad naszych przymuszeni, kiedy trzymać musiemy znaczne zawsze na nogach Woysko, nie wiem czy iest bespiecznie dla Rzepltey, ażeby też Woysko całkiem było tak z Cywilnym stanem połączone, gdyby do wszelkich Obrad Magistratur i Jurydykcyi, bez zamiaru liczby Osob wchodziło i nalezało, byłoby na tenczas tęż Woysko razem i panem i sługą i stanowiącym Praw i Exekwuiącym one, ia zaś trzymam się słow godnego Ministra i cnotliwego [s. 497] zawsze Obywatela JW. Imci Pana Ogińskiego Hetmana W. W. X. ktory w początkach Seymu naszego na Sessyi Prowincyonalney Litew: powiedział iż on stan Cywilny ma za Pana, a Woysko ma za iego sługę . Te słowa głęboko mnie w pamięć wraziły się, bo nie miłością własną, lecz prawdziwym tchną Obywatelstwem; skoro więc kto iest sługą nie powinien Panować, bo inaczey samby sobie roskazywał i takie samby sobie wydawał roskazy, ktore iego pożytkowi, iego ambicyi, i iego szczegulnie zamiarowi byłyby dogodne, a w tenczas rozumiem że stan nasz Cywilny i wolność byłyby w niebespieczeństwie. Polityczna więc racya ukazuie nam potrzebę ażebyśmy w Woysku naszym osobliwie w Kawaleryi Narodowey zabespieczali sobie influencyą i niedopuszczali przewagi, lecz żebyśmy się łączyli z stanem Woyskowym przez Rotmistrzow Kawaleryi Narodowey, nie podaiąc ich ani wszystkich, ani części pod ślepe Komendy Woyskowey posłuszeństwo.

Słyszałem także że Rotmistrze żądaią mieć dla siebie zabespieczony Awans w Woysku i że teraz do wakuiących Rang Kawaleryi Narodowey przypuszczeni bydź powinni w nadgrodę poniesionych kosztow na wystawienie Kawaleryi. Gdybym widział że wszystkich Rotmistrzow umieszczeniem teraz w Woysku nadgrodzić można, możebym się zgodził na to, ażeby im ta łaska uczynioną była, lecz kiedy uważam że tylko kilku czyli kilkunastu Rotmistrzow i to (iak przewiduię) z maiętnieyszych familii pomieszczeni bydź mogą, a drudzy tak bez Awansu zostaną, więc widzę że sprawiedliwość wszystkim uczynioną nie będzie, owszem naywiększą niesprawiedliwość popełnioną uyrzałbym, bo bogatszy zostałby nadgrodzonym, a mniey maiętny Rotmistrz żadney do nadgrody nie miałby nadziei; może mnie kto powiedzieć że ten ktory się teraz nie umieści, w przyszłym czasie Awansować będzie, nayprzod odpowiadam iż Awans w Woysku mam za sprawiedliwy i regularny ten, kiedy iedney Rangi Officyerowie, rownie nie przeskakuiąc iednen drugiego Awansuią i rownie do Rang Woyskowych się podnoszą, teraz zaś gdy uważam że iedni Rotmistrze idą na Brygadyerow, drudzy na Vice-Brygadyerow, inni na Maiorow, iuż to mam za osobliwszy w całym świecie nie praktykuiący się Awans, iezeli tedy i w dalszym czasie tymże sposobem Awansować będą, naywiększe kłotnie, naywiększy ztąd w Woysku przewiduię nieporządek.

Choćby zaś powiedziano było, że Rotmistrze potym na Maiorow tylko Awansować będą, w tym odwołuię się do wszystkich Woyskowych i do całey Seymuiącey Izby, ieżeli można naznaczyć komu Awans nie powiedziawszy wprzod iak do tego stopnia z ktorego Awansować będzie przychodzić ma; była kwestya o Awansie JW. Generała Amploiowanego przy boku Nayiaśnieyszego Pana i zaraz naznaczyliśmy z kogo ten ma bydź wybierany, to iest z Generałow Maiorow i Pułkownikow, była kwestya o Awansach Adiutantow Nayiaśnieyszego Pana, Hetmańskich, i Kommissyi Woyskowey, ale zaraz powiedziano kto ma bydź za tych Adiutantow brany, to iest że maią bydź wybierani z Korpusow, tu zaś gdy Rotmistrze Kawaleryi Narodowey przychodzili i przychodzą z boku, otworzyć im Awans, iest to przeciąć zupełnie drogę do Awansu wszystkim Jazdy Narodowey Porucznikom Podporucznikom i Chorążym, a tak Seym nasz popełniłby naywiększą niesprawiedliwość i uczyniłby naywiększą tym Officyerom krzywdę.

W tym mieyscu mam za powinność rekomendować łasce W. K. M. P. M. M. i P. S. względom trzech Porucznikow w Brygadzie Litewskiey Pińskiey służących to iest: WJPP. Słomińskiego, Mitarnawskiego i Kraszewskiego iako Porucznikow naystarszych, ażeby w Awansie na Maiorow pokrzywdzeni nie byli, bo sprawiedliwe im oddaiąc świadectwo, winienem powiedzieć, że talentami i zasługami swoiemi warci są tego, żeby sprawiedliwość w Awansie uczynioną im była; teraz zwracam się do materyi, i uważam że nawet gdy teraz tylko do wakuiących Placow w Kawaleryi Narodowey Rotmistrze umieszczeni będą, uczynią krzywdę wielu Officyerom Rodakom, ktorzy z Zagranicznych służb powrociwszy i tamże w Kawaleryi służąc, tu w Kawaleryi umieszczeni bydź pragną, niektorych dawniey miałem okazyą rekomendować łaskawym W. K. M. P. M. i P. S. względom, dziś ieszcze o dwoch mam za obowiązek wspomnieć, iednym Imci Panem Dzimińskim, ktory ośm lat w Pruskim i ośm lat w Francuskim Woysku w Kawaleryi służąc, żąda bydź w Kawaleryi Narodowey umieszczony, a poddaiąc się pod nayściśleysze examina sądzi [s. 497v] się bydź wartym tego umieszczenia, iakoż widać z twarzy, młodości i zdrowia iego, że umieszczony bydź powinien. Drugim Imci Panem Białopiotrowiczu, ktorego Braci znasz W. K. M. P. N. M. iak są pożytecznemi w Kraiu Obywatelami, a o ktorym samym iakie mam z Litwy doniesienie te N. S. S. kommunikuie. Imc Pan Benedykt Białopiotrowicz wziąwszy edukacyą w Korpusie Kadetow, podczas pierwszey Woyny Tureckiey udał się na służbę do Woyska Moskiewskiego, gdzie odbywszy Kampanią i z Pułkiem powrociwszy na konsystencyą w niedługim czasie był komenderowanym w Kubańskie stepy i tam potyczki odbywaiąc przez lat sześć z Czerkasami, po kilkunastu leciach swoiey służby i dosłużeniu się Rangi Rotmistrzowskiey w regimencie Kawaleryi na odgłos powiększenia Woyska w swoim Kraiu, od Gor Kaukaskich przybył teraz aby Oyczyznie mogł poświęcić resztę wieku swoiego . Ci więc i drudzy rownie zdatni Kawalerowie umieszczeni zapewna nie zostaną, skoro Rotmistrze im zabiorą mieysca, a tak ci nieszczęśliwi Rodacy nasi albo w nieczynności wiek swoy trawić będą musieli, albo poszedłszy w Zagraniczne służby i ieszcze do Woysk Nieprzyiacielskich, przeciwko własney Oyczyznie walczyć będą, a Angielczyk Sydney iest nam przykładem, iak okrutnie Rodak walczy przeciwko Oyczyznie gdy od niey względu niema i gdy od nieyże iest pokrzywdzonym; nayprzyzwoiciey więc byłoby ażeby Rotmistrze nie zabieraiąc teraz mieysc w Kawaleryi Narodowey, otworzyli place do umieszczenia Rodakow naszych z Zagranicy przychodzących, bo ci gdy teraz nie zostaną uplacowani, iuż w żadnym innym czasie, z boku weyść nie będą mogli. Rotmistrze zaś Kawaleryi Narodowey gdy ktory według Prawa przy Chorągwi siedzieć będzie, i gdy służbę aktualną czynić zechce, zawsze będzie miał potym Prawo w każdym innym czasie dopominać się Awansu, chociaż zawsze według przekonania moiego iest interessem Rzepltey, ażeby Rotmistrze nie wchodzili w aktualną służbę i nie poddawali się pod ślepe Komendy Woyskowey posłuszeństwo.

Słyszałem naostatek że Rotmistrze domagaią się u Rzepltey względow i sprawiedliwości za to, że zaciągnieniem Kawaleryi pożyteczną Oyczyznie czynili posługę, prawda że Rzeplta na teraźnieyszym Seymie kazała Rotmistrzom Kawaleryi Narodowey zaciągać każdemu swoią Chorągiew do pewnego terminu i z ukontentowaniem widzi dopełniony ten swoy roskaz, ale też i to prawda, że zalecić to Rotmistrzom miała Rzeczpospolita Prawo, na fundamencie tych honorow i prerogatyw, które oni posiadaią i posiadali to iest: Rangi tak wysokiey, bo Generałom Maiorom rowney, noszenia Mundurow teyże Randze przyzwoitych Fortragowania Officyerow i zaciągania Towarzystwa, odbierania honorow wszelkich, gdy ktory Rotmistrz przyiechał na mieysce gdzie Chorągiew iego konsystowała &c . Lubo tedy na fundamencie tych Przywileiow Rotmistrzowskich, Rzeczpospolita mogła żądać po nich tey posługi, ile daiąc zaraz każdemu z góry połowe pieniędzy na całą Chorągiew, a supponuiąc że mu ich wystarczyć należało, gdy iednak tak nagłe zaciągnienie Towarzystwa, skupowanie razem koni i oporządzenie w iednym czasie całey Kawaleryi nie mogło bydź uskutecznione przez Rotmistrzow, tylko z dołożeniem ich własnych pieniędzy, przeto sprawiedliwość ukazuie że te im z abcugow powrocone bydź powinny, maią zaś sobie to zabespieczone, skoro Prawo pozwoliło każdemu wglądać w Gospodarstwo swoiey Chorągwi, i nawet nim zawsze zatrudniać się, ieżeliby ktory z nich tego żądał, maią więc wydatki swoie zapewnione maią wdzięczność od Rzepltey w Prawie zapisaną, i iakieyże ieszcze nadgrody i iakiey bonifikacyi żądać mogą?

Nakoniec niech S. S. decyduią w tey okoliczności iak się im zdawać będzie, ia powiedziałem to co z obowiązku przekonania moiego, co z mieysca na ktorym znayduię się, powiedzieć byłem powinien, nie żądam w reście nie więcey, iak tylko ażeby ta okoliczność zakończoną iuż została, a zakończoną zdaie mi się bydź może nayprędzey, naysprawiedliwiey i naylepiey tym sposobem, kiedy po nominacyi przez Nayiaśnieyszego Pana Brygadyerow nowych, ieszcze odesłana będzie do Kommissyi według moiego Proiektu, a podług wniosku JW. Marszałka Seymowego na onegdayszey Sessyi powiedzianego, niektorzy od Stanow Rekomendowanemi, osobliwie JW. Łęczycki, Gnieźnieński i Inflantski, na liście oddzielney do umieszczenia zapewnieni niech będą.

"Gdy przechodził Etat Woyskowy, i gdy w tey Izbie była kwestya o formacyi Kawaleryi Narodowey, na ten czas iako zasiadaiący w Deputacyi Etatowey, i [s. 501v] [s. 510] iako trzymaiący w niey Protokuł, czytałem Nayiaśnieysze Stany to, co w Protokule teyże Deputacyi względem formacyi Kawaleryi Narodowey znaydowało się, czytałem wtedy opinią teyże Deputacyi, iaka była zadecydowaną względem Rotmistrzow teyże Kawaleryi, o których, gdy się znowu teraz odnawia kwestya, mam a obowiązek powtornie przeczytać i przypomnieć Nayiaśnieyszym Stanom tęż opinią, która iest w tych słowach: =

Dnia 3 marca 1789. Sessya 8 zaczęta iest od Formacyi Brygady Kawaleryi Narodowey, w ktorey Deputacya przeszedłszy do Artykułu o Rotmistrzach teyże Kawaleryi, lubo na fundamencie żądania i oświadczenia się niektórych Rotmistrzow, że chcą weyść w aktualną i czynną służbę, chciała ich w tęż służbę wprowadzić, naznaczaiąc im po 4000 Złł. Polsk. tylko na rok płacy, lecz gdy drudzy Rotmistrze w Senatorskich i Ministerskich Urzędach będący, tego nie żądaią, bo do służby weyśćby nie mogli, gdyż z rangą ich Urzędu toby się nie zgadzało, ażeby szli pod Komendę Vice-Brygadyerow lub Majorow; chcieć zaś tego ażeby Rotmistrze którzy są w wysokich teraz [s. 502] [s. 511] Urzędach, i do służby wchodzić nie mogą, złożyli swoie Patenta, dla dostania tych Rang osobom tey kondycyi, którzyby w aktualną służbę weyść mogli, byłoby to naruszyć Prawo o fortragowaniu Officyerow, i uwolnieniu Rotmistrzow od służby na tym Seymie zaszłe, odebrać też im fortragowanie, i Rotmistrzowi służbę Rotmistrza czynić kazać, iest to z Rotmistrza zrobić Kapitana Chorągwi, a tym samym Rangę Kawaleryi Narodowey uniżyć, gdyby zaś iedni Rotmistrze służbę aktualną czynili, a drudzy od niey wolni byli, w iednych Chorągwiach byłoby mniey, a drugiey więcey Officyerow, i ieszcze Rotmistrze wszedłszy teraz z boku, którzyby służbę czynili, pretendowaliby zapewna awansu w całym woysku, a tak działaby się krzywda Porucznikom i niższym w Brygadach Officyerom dawno służącym; gdyby zaś potym od Towarzysza dosługuiącą się, i przez gradusy Officyerstwa przechodząc, doszedł który Towarzysz aż do Rotmistrzostwa, taki zapewna nie byłby w stanie uczynić dla Rzplitey tey posługi, iakiey teraz ona po Rotmistrzach Kawaleryi Narodowey żądała, to iest: iż każdy do pewnego terminu Chorągiew swoią zaciągnąć [s. 502v] [s. 512] musiał; z tych więc wszystkich obszernie rozebranych i przeexaminowanych uwag, gdy Ranga teraźnieysza Rotmistrzow Kawaleryi Narodowey nie zgadza się z porządkiem służby Woyskowey, służba zaś wyciąga subordynacyi, a subordynacya iest sprężyną służby, i duszą Awansu w Woysku, więc tego wszystkiego pogodzić razem inaczey nie podobna, iak tylko zostawuiąc Rotmistrzow ad honores w tym stanie są teraz do decyzyi Stanow. --

"Nayiaśnieysze Stany z tey opinii Deputacyi Etatowey, która kilka dni strawiła na rozstrząsaniu kwestyi o Rotmistrzach, nim się na tę decyzyą zgodziła, widać, że przez wszystkie uwagi, Woyskową, Ekonomiczną i Polityczną, nie należy wprowadzać Rotmistrzow Kawaleryi Narodowey w aktualną ustawiczną i czynną służbę; dowodziły to obszerniey wielorakie głosy na ten czas, gdy ta kwestya przez Stany roztrząsana była, przymawiałem się i ia wtedy, ukazuiąc Nayiaśnieyszym Stanom, że byłoby przeciwko regule Woyskowey, gdyby w iedney Chorągwi było więcey, w drugiey mniey Officyerow, a byćby koniecznie tak musiało, bo rzecz iest widoczna, że nie wszyscy Rotmistrze [s. 503] [s. 513] weyść mogliby do służby, tylko niektórzy. Byłoby przeciwko Ekonomiczney kalkulacyi naznaczać Rotmistrzom płacę i ieszcze nie 4,000. złotych, iak ich było żądanie, ale przynaymniey 6,000. dla każdego dać trzebaby, biorąc proporcyą z płacy Porucznikow, krórzy biorą po 3,400 złotych, wiec byłaby wielka disproporcya, ażeby Rotmistrz miał tylko 600. złotych więcey od Porucznika, a powinność przy Chorągwi zawsze czynił; lecz nad tą Ekonomiczną kwestyą dziś nie rozszerzam się, bo iuż napisaliśmy Prawo, iż Rotmistrze maią być bezpłatni, zchodzę teraz do uwagi polityczney, gdy widzę, że Rotmistrze chcą mieć w Woysku awans, a tym samym chcą iść w aktualną i czynną służbę, a w tey uwadze mam za obowiazek to Nayiaśnieyszym Stanom przełożyć. =

Kawalerya Narodowa, która zacząwszy od Brygadyera aż do Szeregowego, składać się powinna z samey rodowitey Szlachty, iest u nas istotnie i iedynie sama ona tylko Stanem Woyskowym, gdyż Przednia Straż, Piechota i inne Korpusy mieszczą u siebie Cudzoziemcow i Tatarow, a Zołnierze w tych Korpusach są różnego gatunku ludzie, [s. 503v] [s. 514] naywięcey chłopi, więc te Korpusy nieskładaią u nas Stanu Woyskowego; w samey tedy Kawaleryi Narodowey zawiera się on istotnie, w niey ia iedynie ten Stan uważam, który iak od Stanu Cywilnego upośledzonym być nie powinien, tak też Stan Cywilny dostrzegać musi, ażeby w tym stanie Woyskowym wszelką dla siebie utrzymywał influencyą i żadney nie dopuszczał przewagi; widać bowiem, że przezorna Polityka Przodkow naszych, wynalazła ten sposob, iż Rotmistrze Kawaleryi Narodowey są częscią Woyskowemi, częścią Cywilnemi dla tego, ażeby balans miedzy stanem Woyskowym i Cywilnym był w równości utrzymywany, gdyż Rotmistrze nie dependuiąc od posłuszeństwa Kommendy Woyskowey, przez Fortragowanie iednak Officyerow i zaciąg Towarzystwa, tyle maią w Chorągwiach swoich influencyi, iż w każdym przypadku gdzieby tylko Komenda Woyskowa zamyślała, co przeciwko pożytkowi Rzeczypospolitey, to iest przeciwko Stanowi Cywilnemu i przez Kawaleryą Narodową dopełnić to chciała, Rotmistrze nieobawiaiąc się Kommendy Woyskowey, iako do niey nienależąc, są zdolni zawsze zwrócić kroki teyże Kawaleryi, i nieskutecznemi ie przez swoią [s. 504] [s. 515] uczynić influencyą; skoroby zaś Rotmistrze poszli w aktualną służbę i ściśle Komendzie Woyskowey zostali subordynowani, musieliby zawsze to czynić coby im taż rozkazała Komenda; bo Zołnierz w ten czas dopiero czyni dosyć swoiemu powołaniu, kiedy tak ślepo iest swoiey Komendzie posłuszny, iż nawet na oyca swoiego powstaie, brata rodzonego zabiia, kiedy mu ona dopełniać to każe, byłaby więc na ten czas wszędzie w Sądach, w Magistratach, Seymikach i Seymach przewaga Stanu Woyskowego nad Cywilnym, i iuż wtedy trzebaby tak wielkie chiba formować Woysko, gdyby z nas każdy, gdyby każdy Obywatel Szlachcic bogaty i ubogi, wielki i mały był Woyskowy, bo tym sposobem wszyscybyśmy wzaiemnie się pilnowali i wzaiemnie bronili.

Słyszane tu były zdania, iż w Rządzie Republikantskim nie należy czynić rozdziału między Stanem Cywilnym i Woyskowym, owszem go łączyć potrzeba; zgodziłbym się bardzo chętnie na to, gdybyśmy byli w takich okolicznościach, i w takim względem sąsiad naszych położeniu, iak byli przodkowie nasi, którzy w czasie potrzeby stawali się [s. 504v] [s. 516] wszyscy Zołnierzami, a po zakończoney Woynie, powracali do domow i zostawali Cywilnemi, część tylko utrzymywała się na stopniu Zołnierzy i pilnowała Granic. -- Lecz my teraz przemocą Sąsiad naszych przymuszeni, kiedy trzymać musiemy znaczne zawsze na nogach Woysko, niewiem, czy iest beśpiecznie dla Rzeczypospolitey, ażeby też Woysko całkiem było tak z Cywilnym Stanem połączone, gdyby do wszystkich Obrad Magistratur i Juryzdykcyi, bez zamiaru liczby osob wchodźiło i należało, byłoby na ten czas też Woysko razem i Panem i sługą i stanowiącym Praw i exekwuiącym one, ia zas trzymam się słów godnego Ministra i cnotliwego zawsze Obywatela J. W. Jmci Pana Ogińskiego Hetmana Wielkiego W. Xięstwa Litewskiego, który w początkach Seymu naszego na Sessyi Prowincyonalney Litewskiey powiedział: Iż on Stan Cywilny ma za Pana, a Woysko ma za iego Sługę . -- Te słowa głęboko mnie w pamięć wraziły się, bo nie miłością własną, lecz prawdziwym tchną obywatelstwem; skoro więc kto iest sługą, niepowinien panować, bo inaczey samby sobie rozkazywał i takie samby sobie wydawał roskazy, które iego pożytkowi, iego ambicyi, i iego szczegulnie [s. 505] [s. 517] zamiarom byłyby dogodne; a w ten czas rozumiem; że Stan nasz Cywilny i Wolność byłyby w niebeśpieczeństwie. -- Polityczna więc racya ukazuie nam potrzebę, ażebyśmy w Woysku naszym osobliwie w Kawaleryi Narodowey zabeśpieczali sobie Influencyą, i nie dopuszczali przewagi, i żebyśmy się łączyli z Stanem Woyskowym przez Rotmistrzow Kawaleryi Narodowey, nie poddaiąc ich, ani wszystkich, ani części pod ślepe Kommendy Woyskowey posłuszeństwo. --

Słyszałem także, że Rotmistrze żądaią mieć dla siebie zabeśpieczony Awans w Woysku, i że teraz do wakuiących Rang Kawaleryi Narodowey przypuszczeni bydź powinni; w nadgrodę poniesionych kosztow na wystawienie Kawaleryi. -- Gdybym widział, że wszystkich Rotmistrzow umieszczeniem teraz w Woysku, nadgrodzić można, możebym się zgodził na to, ażeby im ta sprawiedliwość uczynioną była; lecz kiedy uważam, że tylko kilku, czyli kilkunastu Rotmistrzow i to (iak przewiduią) z maiętnieyszych ieszcze familii pomieszczeni być mogą, a drudzy tak zostaną, więc widzę, że sprawiedliwość wszystkim uczynioną nie [s. 505v] [s. 518] będzie, owszem naywiększą niesprawiedliwość popełnioną uyrzałbym, bo bogatszy zostałby nadgrodzonym, a mniey maiętny Rotmistrz żadney do nadgrody nie miałby nadziei. Może mnie kto powiedzieć, że ten, który się teraz nie umieyści, w przyszłym czasie awansować będzie, nayprzód odpowiadam, iż Awans w Woysku mam za sprawiedliwy i regularny ten, kiedy iedney rangi Officyerowie równie nie przeskakuiąc ieden drugiego awansuią, i równie do Rang Woyskowych się podnoszą, teraz zaś gdy uważam że iedni Rotmistrze idą na Brygadyerow, drudzy na Vice-Brygadyerow, inni na Maiorow, iuż to mam za osobliwszy w całym świecie nie praktykuiący się Awans, ieżeli tedy i dalszym czasie tymże sposobem Awansować będą, naywiększe kłótnie, naywiększy ztąd w Woysku przewiduię nieporządek. --

Choćby zaś powiedziano było, że Rotmistrze potym na Maiorow tylko awansować będą, w tym odwołuię się do wszystkich Woyskowych i do całey Seymuiącey Izby, ieżeli można naznaczyć komu Awans, nie powiedziawszy wprzód, iak do tego stopnia, z którego awansować będzie, przychodzić [s. 506] [s. 519] ma. Była kwestya o Awansie J. W. Generała Amploiowanego przy boku Nayiaśnieyszego Pana, i zaraz naznaczyliśmy z kogo ten ma być wybierany. Była kwestya o Awansach Adjutantow Nayiaśnieyszego Pana, Hetmańskich i Kommissyi Woyskowey, ale zaraz powiedziano, kto ma być za tych Adjutantow brany, tu zaś gdy Rotmistrze Kawaleryi Narodowey przychodzili i przychodzą z boku, otworzyć im Awans, iest to przeciąć zupełnie drogę do Awansu wszystkim Jazdy Narodowey Porucznikom, Podporucznikom i Chorążym, a tak Seym nasz popełniłby naywiększą niesprawiedliwość, i uczyniłby naywiększą tym Officyerom krzywdę. --

W tym mieyscu mam za powinność Rekomendować łasce Waszey Królewskiey Mości Panu Memu Miłościwemu, i Prześwietnym Stanom względom, trzech Porucznikow w Brygadzie Litewskiey Pińskiey służących, to iest: WW. JJ. PP. Słomińskiego, Miturnańskiego, i Kraszewskiego, iako Porucznikow naystarszych, ażeby w Awansie na Maiorow pokrzywdzeni nie byli, bo sprawiedliwe im oddaiąc świadectwo, winienem powiedzieć, że talentami i zasługami swoiemi warci są [s. 506v] [s. 520] tego, ażeby sprawiedliwość w Awansie uczynioną im była; teraz zwracam się do materyi.

Nawet gdy teraz tylko do wakuiących Placow w Kawaleryi Narodowey, Rotmistrze umieszczeni będą, uczynią krzywdę wielu Officyerom Rodakom, którzy z zagranicznych służb powróciwszy, i tamże w Kawaleryi służąc, tu w Kawaleryi umieszczeni być pragną; niektórych dawniey miałem okazyą Rekomendować łaskawym Waszey Królewskiey Mości Panu naszemu Miłościwemu, i Prześwietnym Stanom względom, dziś ieszcze o dwóch mam za obowiązek wspomnieć, iednym Jmć Panem Dzimińskim który ośm lat w Pruskim, i ośm lat w Francuskim Woysku w Kawaleryi służąc, żąda być w Kawaleryi Narodowey umieszczonym, a poddaiąc się pod nayściśleysze Examina, sądzi się być wartym tego umieszczenia, iakoż widać z twarzy, młodości, i zdrowia iego, że umieszczony być powinien; drugim Jmć Panem Białopiotrowiczu, którego Braci znasz Wasza Królewska Mość Pan Nasz Miłościwy, iak są pożytecznemi w Kraiu Obywatelami, a o którym samym iakie mam z Litwy doniesienie, te Nayiaśnieyszym Stanom kommunikuie.

Jmć Pan Benedykt Białopiotrowicz, wziowszy Edukacyą w Korpusie Kadetow, pod czas pierwszey Woyny Tureckiey, udał się na służbę do Woyska Moskiewskiego, gdzie odbywszy Kampanią, i z Pułkiem powróciwszy na konsystencyą, w niedługim czasie był komenderowanym w Kubańskie stepy, i tam potyczki odbywaiąc przez lat sześć z Cerkasami, po kilkunastu leciech swoiey służby, i dosłużeniu się Rangi Rotmistrzowskiey w Regimencie Kawaleryi; na odgłos powiększenia Woyska w swoim Kraiu, od gur Kaukazkich przybył teraz, aby Oyczyznie mógł poświęcić resztę wieku swoiego. --

Ci więc i drudzy równie zdatni Kawalerowie, umieszczeni zapewna nie zostaną, skoro Rotmistrze im zabiorą mieysca, a tak ci nieszczęśliwi Rodacy nasi, albo w nieczynności wiek swóy trawić będą musieli, albo poszedłszy w zagraniczne służby i ieszcze do Woysk nieprzyiacielskich, przeciwko własney Oyczyznie walczyć będą; a Angielczyk Sydney iest nam przykładem, iak okrutnie Rodak walczy przeciwko Oyczyznie, gdy od niey względu niema, i gdy od nieyże iest pokrzywdzonym; nayprzyzwoiciey więc byłoby, ażeby JJ. OO. i JJ. WW. Rotmistrze [s. 507v] [s. 522] niezabieraiąc teraz mieysc w Kawaleryi Narodowey, otworzyli Place do umieszczenia Rodakow naszych z zagranicy przychodzących, bo ci gdy teraz nie zostaną uPlacowani, iuż w żadnym innym czasie zboku weyść nie będą mogli, Rotmistrze zaś Kawaleryi Narodowey gdy który według Prawa przy Chorągwi siedzieć będzie, i gdy służbę aktualną czynić zechce, zawsze będzie miał potym prawo w każdym inszym czasie dopominać się Awansu; chociaż zawsze według przekonania moiego iest interessem Rzeczypospolitey, ażeby Rotmistrze nie wchodzili w aktualną służbę, i nie poddawali się pod ślepe Komendy Woyskowey posłuszeństwo.

Słyszałem na ostatek, że Rotmistrze domagaią się u Rzeczypospolitey względow i sprawiedliwości zato, że zaciągnieniem Kawaleryi, pożyteczną Oyczyznie uczynili posługę. Prawda, że Rzeczpospolita na teraznieyszym Seymie kazała Rotmistrzom Kawaleryi Narodowey zaciągnąć każdemu swoią Chorągiew do pewnego terminu, i z ukontentowaniem widzi dopełniony ten swóy rozkaz; ale też i to prawda, że zalecić to Rotmistrzom miała Rzeczpospolita prawo, [s. 508] [s. 523] na fundamencie tych honorow i prerogatyw, które oni posiadali i posiadaią, to iest: Rangi tak wysokiey, bo Generałom-Maiorom równey; noszenia Mundurow teyże Randze przyzwoitych, Fortragowania Officyerow, i zaciągania Towarzystwa, odbierania honorow wszelkich, gdy który Rotmistrz przyiechał na mieysce, gdzie Chorągiew iego konsystowała . Lubo tedy na fundamencie tych przywileiow Rotmistrzowskich, Rzeczpospolita mogła żądać po nich tey posługi, ile daiąc każdemu zaraz zgóry połowe pieniędzy na całą Chorągiew, a supponuiąc, że mu ich wystarczyć należało, gdy iednak tak nagłe zaciąganie Towarzystwa, i kupowanie razem koni, i oporządzenie w iednym czasie całey Kawaleryi, nie mogło być uskutecznione przez Rotmistrzow, tylko zdołożeniem ich własnych pieniędzy; przeto sprawiedliwość ukazuie, że te im z abcugow powrócone być powinne, maią zaś sobie to zabespieczone, skoro prawo pozwoliło każdemu wglądać w Gospodarstwo swoiey Chorągwi, i nawet nim zawsze zatrudniać się, ieżeliby który z nich tego żądał; maią więc wydatki swoie zapewnione, maią wdzięczność od Rzeczy pospolitey w Prawie zapisaną, iakieyże ieszcze nadgrody, i iakiey bonifikacyi żądać mogą?

Nakoniec, niech Stany Seymuiące decyduią w tey okoliczności, iak się im zdawać będzie; ia powiedziałem to, co z obowiązku i przekonania moiego, co zmieysca na którym znayduię się powiedzieć byłem powinien; nie żądam wreszcie nic więcey, iak tylko ażeby ta okoliczność zakończoną iuż została, a zakończoną zdaie mi się być może nayprędzey, naysprawiedliwiey i naylepiey tym sposobem, kiedy po Nominacyi przez Nayiaśnieyszego Pana, Brygadyerow reszta odesłana będzie do Komissyi według moiego projektu, a podług wniosku J. W. Marszałka Seymowego na onegdayszey Sessyi powiedzianego, niektórzy od Stanow Rekomendowani, osobliwie JJ. WW. Łęczycki, Gnieznieński, i Inflantski, na Liście oddzielney do umieszczenia zapewnieni będą."

Treść głosu Jmci Pana Ankwicza Kasztelana Sandeckiego, mianego na przeszłey Sessyi: =

"Są wszędzie, są tym bardziey w tym Zgromadzeniu zdarzenia, tak mocno poruszaiące umysł człowieka, iż przy naywiększey chęci zostawania w milczeniu, trudno się oprzeć powodom, które mowić każą. Gdzie Król wolnemu panuiący Narodowi, całą chwałę zakłada sobie w podobaniu się onemuż, gdzie Narod uznaiąc dobroć, charakter, i Obywatelstwo swego Króla, Jego prosi, aby na wzor dobrego Oyca przecinał spory, i swe dawał wyroki, tam niepodobna, aby się dusza nie dała unieść nayżywszey radości, a pierwsze oney poruszenie, do wynurzenia tego, co serce czuie, prowadzi zwykle. -- Patrz dobry Królu (nie tak chcę powiedzieć, bo to Panie znasz swoy Narod), patrzcie Wy mowię wszyscy co w względem nas obcemi iesteście, iak umie Polak łączyć nayusilnieyszą o wolność troskliwość, z ufnością naymocnieyszą w Królu swoim, przekonaycie się, że Królów naszych moc i powaga nie drobnieie, kiedy sam przez się Narod staie się oney strożem. -- Nie wspoł-Ziomkow [s. 514] [s. 535] także, ale tych, co nie dzieląc losow naszych, władaćby tylko onemi pragnęli, radbym teraz widział oczy ku Tronowi obrocone, by tak poznali Króla naszego, iak my go poznać nauczyli się. -- Ukochanym zowie nas ludem, my mu Oyca dali nazwisko; Prawu posłusznym być umie, my w tym Prawie naygłębszego dla Tronu uszanowania, i nieskażytelney wierności kładziemy przepisy. On tu nie raz wyrzekł: że losy Oyczyzny, i swoie własne nam poddaie, my z Nim Oyczyznę ratować wzięli sobie za cel, a obronę Jego za świętą mamy powinność, iż obca przemoc stracić powinna wszelką nadzieię podsunięcia się z zemstą aż pod Tron, który okrywa tarcza powszechney całego ludu dla Króla swego miłość &c.

Opatrzyć trzeba niebawnie resztę potrzeb Woyska, tudzież ustanowić Kommissye Cywilno Woyskowe aż nadto potrzebne podług tych doniesień, które zewsząd przychodzą; radził: aby pozostaiącą trudność względem rozdania Szarz Brygadyerow, Vice-brygadyerow &c. tym załatwić sposobem, iakim się załatwił wybor Generałow Majorow, a w ten czas umysły dziś zaięte [s. 514v] [s. 536] bądź własnym, bądź swym (przyiacioł( interessem, iuż się całkiem wrocą ku powszechney usłudze, z rowną co o dawniey gorliwością &c.

Potym rekommendował J K. Mci i Seymuiącym Stanom rożne osoby do Szarz wakuiących Woyskowych, a szczególniey JJ. Panow Biernackiego Kasztelana Sieradzkiego, Xawerego Brzostowskiego, Wawrzeckiego z służby Pruskiey wyszłego, Tadeusza Morskiego, Ożarowskich Kasztelanicow Woynickich, Kublickiego Posła Inflantskiego, Puławskiego Rotmistrza: Mowiąc zaś o JPanu Wielohurskim, rzekł: = Słyszałeś Nayiaśnieyszy Panie z ust wszystkich wielbione męstwo tego Kawalera, który towarzysząc Xięciu Jmci Jozefowi Poniatowskiemu, pokazał wraz z nim czym iest Polak, a zostawił do donamyślenia się, czym być tym bardziey potrafi, gdy za własną bić mu się przyidzie Oyczyznę. Przenieś W. K. Mość iak nayśpieszniey tego młodego Rycerza na łono własney Oyczyzny, dla iey obrony uzbroy tę waleczną rękę, a razem przyimiey naygłębsze dzięki, żeś iuż podobną oddał sprawiedliwość J. O. Xięciu Jmci Jozefowi Poniatowskiemu, o którą [s. 515] [s. 537] cały Narod prosił iak nayusilniey za nim &c. --

Chociaż nie umiałem oprzeć się chęci mowienia na wynurzenie tego co czuię patrząc na miły powrot nayzupełnieyszego między Królem i Narodem zaufania, ściśley iednak te żądze wstrzymałem, która mnie osobno z prywatnego mego interesu do mowienia pobudziła. Dozwolcie iuż Nayiaśnieysze Stany, bym pozwolonego użył głosu na polecenie naywyższym względom waszym trzech Mężow, z któremi łączy mnie krew z bliska, to iest JP. Woiewodzica Szembeka, JP. Adama Walewskiego, JPana Porucznika Karwickiego, których tu liczne zalecały głosy, i rachowały zasługi. Dla dwoch otwarta iest dzisiay do awansu droga; trzeci, a naypierwey odemnie wspomniany JP. Szembek, w wczorayszey nie umieszczony Generałow-Majorow nominacyi, potrzebuie szczegulniey być poleconym łasce i pamięci W. K. Mci P. M. Miłł. Ile kroć brałem pioro do zrobienia wiernego obrazu tey sytuacyi, w którą ślepych losow obrot wprawił JP. Szembeka, mowię szczerze, że go położyć nazad musiałem. Kto zna co iest fortuny odmiana, ten łzy [s. 515v] [s. 538] nieszczęśliwemu dać umie, ale roztrząsnąć nieszczęścia nie ma siły.

Kończę Miłościwy Panie; Ciebie Opatrzność wskazuie za pomoc dla tych, co iey przez swe urodzenie od kogo innego żądać nie mogą, co od Ciebie nawet tey pomocy inaczey żądać im się nie godzi, iak tylko oddaiąc się w zaiemnie na Twoie i Kraiu usługi." --

Głos J. W. Jmci Pana Michała Radziszewskiego Chorążego i Posła Powiatu Starodubowskiego, miany na przeszłey Sessyi.

"Tam ia rozumiem być wolności prawdziwą, tam szczęście i bezpieczeństwo zupełne każdego, gdzie każdy Obywatel staie się niewolnikiem prawa raz napisanego, gdzie myśleć o nadwerężeniu onego iest kryminałem.

Wyznam za tym Przeświętne Stany, (że poiąć nietrafie iakim sposobem obrady nasze stać się mogą miłe Narodowi, kiedy dla nas samych stały się iuż znudnemi i nieznośnemi. = Prawa przez nas ustanowione, mogąż wpaiać w serca Obywateli winny onym [s. 516] [s. 539] respekt; i chętną onych Exekucyą) trudno mi wierzyć, gdy przez nas samych iednego dnia napisane, drugiego, przydatkiem albo obiaśnieniem przyćmione, za kontradykowane, albo z gruntu obalone widziemy.

Uchwaliliśmy podatki, te iak są nierówne, iak dla iednych nadto ledkie, dla drugich Obywateli nadto uciemiężliwe, i że ledwo na połowe Woyska utrzymanie wystarczą, wkrótce tę prawdę czas okaże.

Ustanowiliśmy liczbę sto tysiącznego Woyska, z Rekrutowaliśmy onego do pięciudziesiąt tysięcy, a niedokączyliśmy przepisow Kommissyi Woyskowey, Kommissyi Cywilno-Woyskowey nieustanowiwszy; odbieramy płacze i zaskarżenia od Obywatelow na uciski, i morderstwa przez nowy Rekrut podziałane. Oto w stołecznym Mieście Prowincyi naszey Litewskiey w Wilnie, dom Juryzdykcyi Woiewodzińskiey, więcey tygodnia żołnierzem był otoczony, za Ordynensem kilkonasto-letniego Szeffa i Komendanta, oto za rozkazem tegoż Szeffa, Wielmożny Kuszelewski Prezydent Sądow Ziemskich Wiłkomirskich, publicznie na ulicy był [s. 516v] [s. 540] napastowanym i trzęsionym, oto z Pułku maiącego Konsystencyą w Nowogrodku, w Nowogrodzkim i Mińskim Woiewodztwach pod pretextem Rekrutowania, Kontrybucye wybieraią pieniężne, oto z Pułku Wgo Popłońskiego naiechawszy na dom WW. Przeciszewskich, ubito Szlachcica, i różne czyniono Exerbitancye po różnych Szlacheckich domach, oto w domu J.W. Bernowicza Posła Nowogrodzkiego, tak gorliwie o dobro publiczne pracuiącego, od warsztatu Sukiennego kilku zabrano rzemieślnikow; nieprzepuszczono nawet dobrom Króla Jmci Pruskiego, gdy z Miasta Iego Taurogow w Trockim leżącego, wzięto żyda i żywcem spalono.

Te to są skutki Naszey bezczynności. Prześwietne Stany! przysłuchaymy się iaki iest Głos powszechny Narodu o nas; tkliwie, i czule wyrzuca on nam, żeśmy Patryotyzm na wymowney dyspucie, i długich założyli Oracyach. Pyta nas, gdzie są cało-roczne Seymu naszego czynności, iakie dla Kraiu pomyślne skutki pomocy, i użytki z prac naszych.

Spiesznym zdaiemi się krokiem zbliżać do tey pory, gdzie może chcieć będziemy prawdziwie [s. 517] [s. 541] czynić dobrze dla Oyczyzny, ale nie będziemy mogli; odeszliymy po Fortragi do Kommissyi Woyskowey, dopełniemy prawo przez nas napisane, oszczędziemy czas, może iuż nadto krótki do czynienia naypotrzebnieyszych ustaw, szczęście i bezpieczeństwo Narodu utrzymuiących, a przystompmy raczey do ukończenia opisu prawideł dla Kommissyi Woyskowey, do wynalezienia źrzodeł Skarb publiczny pomnażaiących, do układu Rządu; niespodziewam się albowiem aby się kto taki znalazł, ktoby życzył sobie żyć w Kraiu bez Rządu, a trzymać liczne Woysko bez opisow i regularności."

Przymówienie się Tegoż dnia 2. Pazdziernika.

"Nie mówiłem za nikim, i przeciwko komużkolwiek mówić nie myślę, bom nie poto do tey tu Praw świątyni od moich współ-Braci wysłany, lecz widząc i tak wielkie pokrzywdzenie zasłużonych w Woysku, otworzyć usta moie przymuszony zostaie; trzeba nam albo Oficyerow tak długo zasłużonych, i wsztuce woienney doświadczonych, uznać za niezdatnych i oddalić, a Fortragować rekomendowanych; albo odrzuciuwszy [s. 517v] [s. 542] wszelką parcyalność, szukać na Komendy tych, których zasługi, praktyka, i sprawiedliwość rekomenduie.

Dosyć zda się pokrzywdzenia dla Oficyerow w aktualney służbie zostaiących, gdy połowa Rang nowo ustanowionych, onych omiia.

Iżalisz takie to ma być zachęcenie do Woyska? czyż taka sprawiedliwość była oczekiwaną wpoczątkach Seymu naszego? wszak żadna prywata nie miała wniść do tey tu świątyni, ieden tylko interes Oyczyzny, i iey szczęście wieczne ugruntowane miało nami rządzić.

Jeżeli Rotmistrzowie Kawaleryi Narodowey iść maią do Awansu, niechcemy znać tych Rotmistrzow, na których Barkach dawniey wspiera się Oyczyzna nasza, ta to Ranga upoważnionego Woyska, i dopiero tego dokazała, czego żaden Kray, żaden Monarcha niezdoła, że w czasie kilku Miesięcy Kawalerya cała stanęła na nogach. -- Czytamy w dawnych dziaiach, że kilka tysięcy Kawaleryi Polskiey, znosiło po kilkadziesiąt tysięcy nieprzyiacioł, bo tam byli zawsze [s. 518] [s. 543] Rotmistrze, którzy własnym kosztem powiększali siły Narodowe. Lecz ieśli dopuścim Rotmistrzow Kawaleryi Narodowey do Awansu, umnieyszy się zapewne powaga tych to poważnych Rang, a z czasem zniknie Entuzyazm maiętnych Obywateli. Jeżeli więc niema zgody aby Nayiaśnieyszy Pan Nominował połowe nie będących w służbie aktualney, do Rang nowo ustanowionych, a drugą połowe, aby Kommissya Woyskowa Fortragowała, znayduiących się w aktualney służbie, odeśliymy do Kommissyi Woyskowey, a wszystko ta niech Fortraguie podług prawa sobie przepisanego, a my przystompmy do ważnieyszych czynności."

GŁOS
Jaśnie Wielmożnego Jmci Pana
LESZCZYNSKIEGO
POSŁA INOWROCŁAWSKIEGO
Na Sessyi Dnia 5. Pazdziernika
MIANY.

"Ratunek Oyczyzny naszey, stawszy się wspólnego dziełem niedał nikomu przewidzić, aby gdzie szczęście Narodu celem, tam nie czynność nasza, była pomyślności zawadą: a gdzie chęć równa, zagrzać każdego powinna, szukać skutku odzyskania wiekiem przytartey nadziei, tam w tworcach naydroższey szczegulności znaydować tamę i zgubę oyczyzny naszey.

Tak to iest, Prz: Stany! rospacz nie śmiałe rozdzierami usta; a cel, na który patrzę, iako na kres wygotowaney zguby, i nieszczęścia, iuż też każdego przeświadczyć powinien, i dać to poznać, że się sami odpychamy od brzegu, gdzie koniec, [s. 520v] [s. 2] gdzie spoczynek, gdzie nadzieia, gdzie skutek prac naszych założony, od przeznaczenia trwonnie od nas odrzucanego.

Hasłem naszego Seymowania, było dobro Publiczne. Hasłem teraz staie się nie czynność. Gorliwość od początku wołała na nas wystawuiąc nam w zeszłey wiośnie przepaść i nieszczęście naybliższe: taż sama teraz w zbliżąiącey się więcey a więcey zgubnie zwolniła chęci nasze.

Te to są skutki Seymowania bez granic. Takie zawsze opieszałey pracy owoce. Ta oyczyzna, od nas usty naszemi ukochana, znaydzie w dzieiach nas Seymuiących wiele oświadczenia; w skutku zaś, boday zguba nie stała się iey korzyścią.

Prześw: Stany! Aktem Konfederacyi naszey mamy odrzucone prywatne okoliczności, w teraźnieyszym Seymie uchyliliśmy Magistraturę, prawa tłómaczącą. W teraźnieyszym Seymowaniu i prawa piszemy, i te sami sobie tłómaczemy. Dosyć że odrzucona prywata, tak się z nami oswoiła, że ią mamy za dobro publiczne; bo dla tey, czas cały, [s. 521] [s. 3] maiątki nasze, i ratunek naypilnieyszy oyczyźnie poświęcamy.

J. K. Mość iuż się przyzwyczaił ustępować z Prerogatyw swoich, co chce Narod, to iest, co chcą okoliczności, w wolą i postać Narodu przyodziane.

Targ między Królem i Narodem, tyle zabiera czasu, że do uszczęśliwienia oyczyzny naszey, trzeba lat kilkunastu; do zguby, ieden moment skończoney woyny pomiędzy sąsiaduiącemi, może nam zupełnie dopomoc.

Gdy się zastanawiam nad tym dobrem, co z tego wynika, że J. K. Mość, wymuszeniu stawa się powolnym; zdawa mi się, że się zastanawiam nad niczem. Gdy zaś uważam rzeczy, czas marnie truiące; rozumiem, że to iest sposob, obcym narzędziem tak doskonale utworzony, że mimo wszelkich przeszkod, tą iedynie polityką możemy bydź zgubieni.

Prześw: Stany! ieżeli dziś niewidziemy żadnego przed sobą nieszczęścia; spóyrzyimy na to, co się działo: lękaymy się prawdziwie tey świętey [s. 521v] [s. 4] ratowania się opuszczać pory: oddalaymy prywatne naszych prerogatyw zasady: ufaymy KRÓLOWI: niech KRÓL wzaiemną w nas ufność pokłada:

Wola Narodu i ufność w tych, w kim ią zakładamy, im więcey od nas komu okazana, tym wiecey zobowiąże Nayiaśń: PANA że Narod chce cały; bo iest ten Narod, nad którego KRÓL nie tylko Kraiem panuie, ale i szczęśliwością.

Mogliśmy tylko powiedzieć nasze chęci, że tych chcemy mieć Generałami, tych Kommendantami, tych Pod Komendnemi; wiem, iż J. K. Mość to, czym Narod przez 25. lat panowania swego przeświadczał, nie śmiałby w tym iednym momencie aukcyi woyska, uymować sprawiedliwości, i odrzucać tych, za któremi kray sam by mówił.

Prywata interessowanych do woyska przemocą i gwałtem wcisnęła się w Obrady nasze, i stawa się, widzę, prawem, co miało bydź przeciw prawu.

N. Panie! powolność W. K. Mości, którą zawsze okazuiesz, dogadza iednym, [s. 522] [s. 5] ale się sprzeciwia drugim. Porządek Seymowania ma prawo Narodu, podług którego tor wszystkiego zachowanym bydź powinien. W. K. Mość co masz prawem od Narodu nadane, to winno bydź zachowane, tego tknąć się nie godzi; bo czy Seymy dawne, czy na Seymach Przodkowie nasi co czynili. Czynili iak ci, co niemi rostropność i dobro Kraiu rządziły?

Ufność teraz w powolności W. K. Mci, czy za prawem, czy przeciw prawu, zawsze czyni wstępy i tentowania do W. K. Mci. Nad tym czas upływa; Obradow skutki potrzebne, końca nie maią, i sama prywata zaczyna rządzić nami.

N. PANIE! Rok się iuż skończył naszego Seymowania: nieśliśmy chętnie maiątki nasze na wysługi dobru Publicznemu; z nieczynności doświadczaney, chęć iuż ginie dłużey dosiadywania, ale razem i sposobność, niepodobna każdemu zapomnieć o swoiey sytuacyi; i dla tego, żeby rekommendacyami komuś dogadzać, tracić czas na nieczynności, i maiątek własny ruynować.

Z mego mieysca proszę W. K. M. co należy do prerogatyw Twoich Mił: KRÓLU, gdy ich uięcia wypadać będzie interes, wolą Narodu mówiącym choć bez Plenipotencyi, powiedz W. K. Mość iednym słowem: czy ustępuiesz? lub nie? i niech to stawa się wyrokiem, tak mocnym, żeby nim, ani zachwiać można, ani przygiąć nie było podobieństwa. Przez to, dasz W. K. Mość większy dowod dla kraiu; bo czas marnie nie będzie schodzić; bo interessowany nie będzie szukał sposobow za sobą; bo zasłużony pewien w zasługach zostanie nadgrody.

Czas, czas mówię naydroższy marnie nie będzie schodził, i my, im prędzey doczekamy się skończenia żniwa naszego, tym śpieszniey oddamy owoc pracy naszey, Tobie N. PANIE; oddamy mówię w te ręce, w których Rząd, Kraiowi naymilszy.

Prze: Rzplitey Stany! miłą iest wolność nasza, i nayszacownieyszym Kraiu naszego darem: gdy iey naywiększym iestem przyiacielem; gdy dla tey, iak Polak, powinienem [s. 523] [s. 7] życie nieść na ofiarę; przez miłość iednak tey oyczyzny, którey los, szczęście, i konfederacyą obserwować należy, chciałbym tę wolność naszę mieć ograniczoną; chciałbym iey prawa mieć zachowane.

Wolność, zle czynić; wolność, czas zwłóczyć: wolność, w nayświętszey porze ratunku, odpychać się gwałtem od wydobycia się z przepaści; taka wolność, odrodkom kraiu naszego oddana bydź powinna. Tubym rad widział ukaranie takich sposobow, które albo zmyślona gorliwość dyktuie, albo upor wymyśla.

Prze: Stany! iuż na nas sarka Publiczność, iuż Kray z nieczynności naszey w rospaczy; iuż nadzieia, która nam koronę chwały niosła od Narodu, ta teraz, boday nie niesie zemsty i ukarania.

Wołaią na nas przykłady w Francyi, gdzie i krócey zaczęto, i prędzey skończono, i wielu ukarano. Przypłacali niektórzy życiem, i ieszcze po śmierci gębę im sianem zatykano.

Nie czekaymy takich przykładów, żeby Kray się zburzył, i to, co nam oddano do udziałania, za nieczynność [s. 523v] [s. 8] naszę żeby nas rospaczą nie sięgał, i gęby nasze sianem nie zatykał. Nie wysłał nas Kray, żeby tu mowami czas zwłóczyć, żeby na nieufności trawić godziny, żeby między Prerogatywy Tronu i Narodu wciskać prywatę.

Rzekł nam Kray o Woysko, o Podatek, o Rząd, o wierność dla Panuiącego, dla tego rzekł: żeby nieoddzielać nigdy KRÓLA od Narodu; żeby razem te siły złączone, wsparciem i pomocą iedna drugiey były.

Przełożył nam tu JW. Bernowicz Kolega nasz swoie Uwagi, i wystawił Babilonią. Chwalony od każdego przykładnie, od nikogo nieusłuchany; bo i na tey Sessyi czas marnie upłynął.

Nay: PANIE! Rekommendacya prawem się zrobiwszy, wszystko nam ruynuie; nie mamy innego sposobu, tylko albo odesłać do Kommissyi, albo iuż zaczniy W. K. Mć nominować"

"Ratunek Oyczyzny naszey, stawszy się wspólnego zaufania dziełem, niedał nikomu przewidzić, aby gdzie szczęście Narodu celem, tam nie czynność [s. 526v] [s. 6] nasza, była pomyślności zawadą: a gdzie chęć równa, zagrzać każdego powinna, szukać skutku odzyskania wiekiem przytartey nadziei, tam w tworcach naydroższey szczegulności znaydować tamę i zgubę oyczyzny naszey.

Tak to iest, Prz: Stany! rospacz nie śmiałe rozdzierami usta; a cel, na który patrzę, iako na kres wygotowaney zguby, i nieszczęścia, iuż też każdego przeświadczyć powinien, i dać to poznać, że się sami odpychamy od brzegu, gdzie koniec, gdzie spoczynek, gdzie nadzieia, gdzie skutek prac naszych założony, od przeznaczenia trwonnie od nas odrzucanego.

Hasłem naszego Seymowania, było dobro Publiczne. Hasłem teraz staie się nie czynność. Gorliwość od początku wołała na nas wystawuiąc nam w zeszłey wiośnie przepaść i nieszczęście naybliższe; taż sama teraz w zbliżąiącey się więcey a więcey zgubie zwolniła chęci nasze.

Te to są skutki Seymowania bez granic. Takie zawsze opieszałey pracy owoce. Ta oyczyzna, od nas usty naszemi ukochana, znaydzie w dzieiach nas Seymuiących wiele oświadczenia; w skutku zaś, boday zguba nie stała się iey korzyścią.

Prześw: Stany! Aktem Konfederacyi naszey mamy odrzucone prywatne okoliczności, w teraźnieyszym Seymie uchyliliśmy Magistraturę, prawa tłómaczącą. W teraźnieyszym Seymowaniu i prawa piszemy, i te sami sobie tłómaczemy. Dosyć że odrzucona prywata, tak się z nami oswoiła, że ią mamy za dobro publiczne; bo dla tey, czas cały, maiątki nasze, i ratunek naypilnieyszy oyczyźnie poświęcamy.

J. K. Mość iuż się przyzwyczaił ustępować z Prerogatyw swoich, co chce Narod, to iest, co chcą okoliczności, w wolą i postać Narodu przyodziane.

Targ między Królem i Narodem, tyle zabiera czasu, że do uszczęśliwienia [s. 527v] [s. 8] oyczyzny naszey, trzeba lat kilkunastu; do zguby, ieden moment skończoney woyny pomiędzy sąsiaduiącemi, może nam zupełnie dopomoc.

Gdy się zastanawiam nad tym dobrem, co z tego wynika, że J. K. Mość, wymuszeniu stawa się powolnym; zdawa mi się, że się zastanawiam nad niczem. Gdy zaś uważam rzeczy, czas marnie truiące; rozumiem, że to iest sposob, obcym narzędziem tak doskonale utworzony, że mimo wszelkich przeszkod, tą iedynie polityką możemy bydź zgubieni.

Prześw: Stany! ieżeli dziś niewidziemy żadnego przed sobą nieszczęścia; spóyrzyimy na to, co się działo: lękaymy się prawdziwie tey świętey ratowania się opuszczać pory: oddalaymy prywatne naszych prerogatyw zasady: ufaymy KRÓLOWI: niech KRÓL wzaiemną w nas ufność pokłada:

Wola Narodu i ufność w tych, w kim ią zakładamy, im więcey od nas komu okazana, tym więcey zobowiąże Nayiaśń: PANA że Narod chce cały; bo iest ten Narod, nad którego KRÓL nie tylko Kraiem panuie, ale i szczęśliwością.

Mogliśmy tylko powiedzieć nasze chęci, że tych chcemy mieć Generałami, tych Kommendantami, tych Pod Kommendnemi; wiem, iż J. K. Mość to, czym Narod przez 25. lat panowania swego przeświadczał, nie śmiałby w tym iednym momencie aukcyi woyska, uymować sprawiedliwości, i odrzucać tych, za któremi kray sam by mówił.

Prywata interessowanych do woyska przemocą i gwałtem wcisnęła się w Obrady nasze, i stawa się, widzę, prawem, co miało bydź przeciw prawu.

N. Panie! powolność W. K. Mości, którą zawsze okazuiesz, dogadza iednym, ale się sprzeciwia drugim. Porządek Seymowania ma prawo [s. 528v] [s. 10] Narodu, podług którego tor wszystkiego zachowanym bydź powinien. W. K. Mość co masz prawem od Narodu nadane, to winno bydź zachowane, tego tknąć się nie godzi: bo czy Seymy dawne, czy na Seymach Przodkowie nasi co czynili, iak ci, co niemi rostropność i dobro Kraiu rządziły?

Ufność teraz w powolności W. K. Mci, czy za prawem, czy przeciw prawu, zawsze czyni wstępy i tentowania do W. K. Mci. Nad tym czas upływa; Obradow skutki potrzebne, końca nie maią, i sama prywata zaczyna rządzić nami.

N. PANIE! Rok się iuż skończył naszego Seymowania: nieśliśmy chętnie maiątki nasze na wysługi dobru Publicznemu; z nieczynności doświadczaney, chęć iuż ginie dłużey dosiadywania, ale razem i sposobność, niepodobna każdemu zapomnieć o swoiey sytuacyi; i dla tego, żeby rekommendacyami komuś dogadzać, [s. 529] [s. 11] tracić czas na nieczynności, i maiątek własny ruynować.

Z mego mieysca proszę W. K. M. co należy do prerogatyw Twoich Mił: KRÓLU, gdy ich uięcia wypadać będzie interess, wolą Narodu mówiącym choć bez Plenipotencyi, powiedz W. K. Mość iednym słowem: czy ustępuiesz? lub nie? i niech to stawa się wyrokiem, tak mocnym, żeby nim, ani zachwiać można, ani przygiąć nie było podobieństwa. Przez to, dasz W. K. Mość większy dowod dla kraiu; bo czas marnie nie będzie schodzić; bo interessowany nie będzie szukał sposobow za sobą; bo zasłużony pewien w zasługach zostanie nadgrody.

Czas, czas mówię naydroższy marnie nie będzie schodził, i my, im prędzey doczekamy się skończenia żniwa naszego, tym śpieszniey oddamy owoc pracy naszey, Tobie N. PANIE; oddamy mówię w te ręce, w których Rząd, Kraiowi naymilszy.

Prze: Rzplitey Stany! miłą iest wolność nasza, i nayszacownieyszym Kraiu naszego darem: gdy iey naywiększym iestem przyiacielem; gdy dla tey, iak Polak, powinienem życie nieść na ofiarę; przez miłość iednak tey oyczyzny, którey los, szczęście, i konsyderacyą obserwować należy, chciałbym tę wolność naszę mieć ograniczoną; chciałbym iey prawa mieć zachowane.

Wolność, zle czynić; wolność, czas zwłóczyć; wolność, w nayświętszey porze ratunku, odpychać się gwałtem od wydobycia się z przepaści; taka wolność, odrodkom kraiu naszego oddana bydź powinna. Tubym rad widział ukaranie takich sposobow, które albo zmyślona gorliwość dyktuie, albo upor wymyśla.

Prze: Stany! iuż na nas sarka Publiczność; iuż Kray z nieczynności naszey w rospaczy; iuż nadzieia, która nam koronę chwały niosła od Narodu, [s. 530] [s. 13] ta teraz, boday nie niesie zemsty i ukarania.

Wołaią na nas przykłady w Francyi, gdzie i krócey zaczęto, i prędzey skończono, i wielu ukarano. Przypłacali niektórzy życiem, i ieszcze po śmierci gębę im sianem zatykano.

Nie czekaymy takich przykładów, żeby Kray się zburzył, i to, co nam oddano do udziałania, za nieczynność naszę żeby nas rospaczą nie sięgał, i gęby nasze sianem nie zatykał. Nie wysłał nas Kray, żeby tu mowami czas zwłóczyć, żeby na nieufności trawić godziny, żeby między Prerogatywy Tronu i Narodu wciskać prywatę.

Rzekł nam Kray o Woysko, o Podatek, o Rząd, o wierność dla Panuiącego, dla tego rzekł: żeby nieoddzielać nigdy KRÓLA od Narodu; żeby razem te siły złączone, wsparciem i pomocą iedna drugiey były.

Przełożył nam tu JW. Bernowicz Kolega nasz swoie Uwagi, i wystawił [s. 530v] [s. 14] Babilonią. Chwalony od każdego przykładnie, od nikogo nieusłuchany; bo i na tey Sessyi czas marnie upłynął.

Nay: PANIE! Rekommendacya prawem się zrobiwszy, wszystko nam ruynuie; nie mamy innego sposobu, tylko albo odesłać do Kommissyi, albo iuż zaczniy W. K. Mć nominować."