GŁOS
J. W. JMCI PANA
MATEUSZA TOPORY
BUTRYMOWICZA
PODSTAROSTY I POSŁA POWIATU PINSKIEGO
NA SESSYI SEYMOWEY
DNIA 3. SEPTEMBRA 1789. ROKU
MIANY.

Gdy skutki zamiarow Rzeczypospolitey naszey teraz Seymuiącey, na tym się iedynie zasadzaią, ażeby Skarb Publiczny był powiększony, iuż to pomnożeniem do niego Przychodow, iuż umnieyszeniem z niego Wydatkow, nie powinniśmy więc żadney opuszczać okoliczności, ktoraby iednym albo drugim sposobem temuż Skarbowi Publicznemu przynosiła pożytek.

Urzędy Szeffow naszych w Woyskach Oboyga Narodow, są to Rangi chociaż wysokie, ale tak nieczynne, iż prawdziwie waham się z moim przekonaniem, niewidząc iakby było sprawiedliwiey, czy wtedy kiedyby Szeffowie nie mieli płacy, czy wtedy kiedyby za posiadanie tak wysokich Prerogatyw, Fortragowania tylu Officyerow i dawanie Imienia swoiego całemu Pułkowi czyli Regimentowi, sami ieszcze za to Skarbowi Publicznemu pewny płacili Dochod, gdyby zaś ciż Szeffowie niemaiąc żadney w Regimentach swoich powinności. Płacę i ieszcze tak znaczną ze Skarbu Publicznego odbierali i na potym iak dotąd, miałbym za naywiększą niesprawiedliwość, więcey powiem miałbym za istotne Skarbu Publicznego marnotrawstwo.

Ubolewam zaś nad tym, że mowiąc ogulnie o wszystkich JOO. JWW. Szeffach, mowić muszę w oguł o Ich nieczynności, chociaż z nich niektorzy przy Regimentach swoich siedząc one exercytuią, [s. 53v] i nie iuż z przepisow Woyskowych, iak bardziey z własney ochoty Szeffowskie przy Regimentach pełniąc obowiązki, od innych nieczynnych Szeffow być powinniby wyłączeni.

Ze zaś w Woyskach naszych Oboyga Narodow, wielorakie są Szeffostwa N. S. S. niech raczą wiadomości o nich posłuchać, ktorą tak Im przekładam.

Naypierwsze są Szeffostwa Buław Oboyga Narodow, drugie są Szeffostwa, dożywotnie rożnych osob, trzecie są Szeffostwa wieczyście Imionom nadane, nakoniec są Pułki ktore żadnych nie maią Szeffow.

Co do Szeffostw JWW. Hetmanow, nie mam co więcey powiedzieć iak to, iż JWW. Hetmani Koronni maiąc po dwa Pułki Pieszy i Konny, biorą w nich nie tylko qua Szeffowie po 15000. Zło: Pol: ale ieszcze qua Kapitani Chorągwi biorą po Zło: 3000. maią więc z każdego Pułku po Zło: Pol: 18000. Litewscy zaś Hetmani z Pułkow swoich ktorych są Szeffami żadney nie maią Płacy, a iey się dopominać maią Prawo, bo Konstytucya 1780. Ru. pod tytułem Woysko dysponuiąc powiększyć Płacę Pułkow Przedniey Straży Litt: w ktorych Hetmani są Szeffami, każe ażeby te Pułki co do Płacy Officyerow Towarzystwa i Pocztow we wszystkim z Koronnemi były porownane, i Prawo więc i Sprawiedliwość wyciągaią, ażeby gdy iedni są płatni, byli płatni i drudzy, albo co będzie Skarbowi Publicznemu pożyteczniey, gdy iedni nie biorą i drudzy nie brali.

Co do drugich Szeffostw, ktore rożne Osoby posiadaią i płacę biorą, to N. S. S. donieść mam za powinność, iż w Koronie wszystkie Pułki i Regimenta, Szeffow maią płatnych, w Litwie iednego tylko Pułku Pieszego piątego Szeff iest płatny, w Koronie zaś między Płacą Szeffow była ta dotąd dyferencya, iż w Regimentach Pieszych i Pułkach Dragonii, co teraz są na Przednią Straż przeformowane, brali Szeffowie po Zł: 15,000. w Pułkach zaś Przedniey Straży, brali tylko po Zł: 12,000. lecz Etaty teraz układane wszystkie, Kommissyi Woyskowey, JW. Hetmana W. Kor: i Deputacyi naszey, Płacę Szeffow Przedniey Straży do 15,000 Zło: Pol: podwyższaią, a to dla rowney wszystkich Szeffow Gaży: Szeff także Pułku Pieszego Lit: brał dotąd Zło: 12,000. teraz i ten ma podwyższoną do 15,000. Tu tedy N. S. uczynić trzeba także sprawiedliwość, albo wszyscy niech biorą, albo wszyscy niech nie biorą Płacy: bo te Przywileia i Prerogatywy, ktoremi Szeffowie dotąd zaszczycali się, a ktore przy powiększonych teraz tak znacznie Regimentach, maią sobie pomnożone, bo więcey daleko Officyerow nominować będą: warte są tego N. S. ażeby Szeffowie byli bez-płatni, ile gdy Szeffow politycznie biorąc, mam w Regimentach za toż samo, co w Kawaleryi Narodowey Rotmistrzow, chciałbym wiec ażeby Ciż JOO. JWW. Szeffowie będąc niepłatni i nienależąc do ślepego posłuszeństwa [s. 54] Kommissyi Woyskowey, a przez Fortragowanie Officyerow, maiąc w Korpusach swoich influencyą, zabespieczali Stanowi Cywilnemu w Woyskowym, ten balans przewagi, ktorego ten Stan zawsze pilnować powinien, a ktory sobie w Kawaler: Narodowey iuż zapewnił; odwołuiąc się więc do przekonania N. S. S. ieżeli Szeffowie w Regimentach i Pułkach nie toż samo być powinni co Rotmistrze w Kawaler: Narodowey, żądam ażeby takież dla nich zapadło Prawo, iakie dla Rotmistrzow na onegdayszey stanęło Sessyi.

Co do Szeffostw wieczyście Imionom nadanych, w Koronie iest ieden Regiment Imienia Potockich, w Litwie był Regiment Imienia Xiążąt Masalskich, gdy zaś to Imie Xiążąt Massalskich w Litwie, ktoreby mogło Szeffostwa posiadać iuż ustało, Szefem tego Regimentu iest teraz JPan Niesiełowski Woiewodzic Nowogrodzki ale tylko Szeffem dożywotnim, gdyby więc inni Szeffowie byli płatni i ten Szeff iako iuż dożywotni miałby Prawo oney dopominać się, a tak Skarb Publiczny co raz większą poniosłby szkodę, w Koronie zaś Imienia Potockich Regiment, ma teraz Szefa JW. JPana Lubelskiego godnego Kolegę naszego, ktorego cnotliwy charakter, nieinteressowany sposob myślenia i gorliwa chęć dobra Powszechnego, wcześnie nas upewniaią, że Płacy do Szeffostwa swoiego przywiązaney mieć nie zechce.

Naostatek są w Litwie dwa Pułki Przedniey Straży Generała Bielaka i Pułkownika Byszewskiego Adiutanta JKMci ktore chociaż nie maią Szefow, są iednak tak w dobrym porządku, są tak wyexercytowane iż prawdziwie patrząc na iedne i drugie, ledwie nie ośmieliłbym się powiedzieć, że Szeffostwa płatne do porządku w Pułkach przeszkadzaią, biorąc więc z tych dwoch Pułkow miarę, Urzędy Szefow w Woyskach naszych nie mam za koniecznie potrzebne, a przynaymniey dawać Im Płacy za to, że nominuią Officyerow, że Regimentom swoim nadaią Imiona, nie widzę konieczności i nie znayduię być żadnym Rzepltey pożytkiem.

Bo gdyby było u nas tak iak w Zagranicznych widziemy Woyskach, że Szefostwa Regimentow daią Generałom-Maiorom i Generałom-Leutenantom w Dywizyach Komenderuiącym, zgodziłbym się chętnie ażeby byli płatnemi, bo tym sposobem szczupła płaca tych Generałow byłaby powiększoną, ale kiedy uważam że ci Generałowie nie dostaią u nas tych Regimentow i maiąc Płacę nie wielką, gdyby poszli w Pole, musieliby brać Culag, czyli powiększenie Gaży, a Szefowie może w ten czas zostaliby w Domu, więc iuż wolę ieden dla Rzepltey expens niżeli podwoyny, wolę oszczędzić Płacę Szefow dla tego, ażeby było czym powiększyć Płacę Generałow Dywizyami Komenderuiących gdy poydą w Pole.

Niech się N. S. S. zastanowią nad tym, że Płaca Szefow w Woyskach Oboyga Narodow nie iest to mały dla Rzepltey Artykuł, [s. 54v] tak iak są oni w tym Etacie położeni, ci ktorzy odbieraią Płacę wynoszą 350,000. Zło: Pol: a gdyby wszystkim Szefom (co sprawiedliwość koniecznie wyciąga, kiedy iedni są płatni dać drugim) gdyby mowię więc wszyscy płatni byli, wynosiłaby summa 525,000. Zło: Pol: za ktore to Pieniądze (mało co dołożywszy) Rzeplta może mieć Regiment Piechoty, lub Pułk Jazdy.

N. S. S. nie mogę zamilczeć tego, iaka dyferencya znayduie się w liczbie Głow, między Regimentem gdzie iest Szef płatny, a tym gdzie iey nie bierze; po Konstytucyi 1776. Ru. gdy Władza Hetmanow przechodziła w Departament Woyskowy, był nowy Etat układany Woysk Oboyga Narodow, do pisania więc Etatu Woyska Lit: byłem użyty od tych Osob, ktore pierwszy natenczas Departament Woyskowy składały, a napisawszy ten Etat, miałem honor być prezentowanym W. K. Mci P. M. M. przez JW. JPana Podskarbiego Nadwor: W. X. Lit: na mnie zawsze łaskawego Ministra, a na ten czas Strażnika Pol: Lit: w Departamencie zasiadaiącego, oddawszy więc W. K. Mci P. M. M. exemplarz ieden Etatu moią ręką napisanego, drugi exemplarz słowo w słowo sobie zostawiłem, z tego więc exemplarza widzę, iż Regimenta Piesze Litewskie maiąc każdy Płacy po 85,000. Zło: Pol: na rok, te ktore Szefow nie mieli płatnych, byli mocne po głow 220. ten zaś Regiment o ktorym wyżey wspomniałem, co ma Szefa płatnego był tylko mocny głow 171. miał zatym mniey głow 49. dla tego, że Szef iest w nim płatny i ieszcze Szef tylko 12,000. Zło: biorący, gdzie zaś Szef bierze 15,000. Zło: tam zapewna 80. Zołnierzy mniey być musi: Widzą zatym N. S. S. iż Płaca Szefow tak znacznie Skarbowi Publicznemu kosztuie, i tak znacznie Zołnierza do boiu umnieysza.

Moim więc zdaniem zostawiwszy JOO. i JWW. Szefow wszystkich ad honores z temi Prerogatywami iak Rotmistrzow Kawaleryi Narodowey, a nieczyniąc osobistey krzywdy tym, ktorzy Regimenta pokupowali ad ascensum vel decessum Onych, naznaczyć Płacę taką, iaką ktory dotąd odbierał; na dalszy zaś czas tę Płacę skassować; tym sposobem i sprawiedliwości się dogodzi, i Skarb Publiczny oszczędzony zostanie, i Woysko będzie pomnożone i Polityczna Influencya między Stanem Cywilnym a Woyskowym ubespieczoną zostanie, do czego ułożony Proiekt oddaię do Laski, o przeczytanie go proszę i ieżeliby nie było nań iednomyślney zgody, o Turnum dopraszać się będę.

W Drukarni P. DUFOUR Kons: Nadw: J. K. Mci, Dyrektora Drukar: Korp: Kad: mieszkaiącego w Rynku Miasta Starey Warszawy Nro: 58.

GŁOS
JASNIE WIELMOZNEGO
KRZYSZTOFA
KARWICKIEGO
SZEFFA PUŁKU KAWALERYI
POSŁA Z WDZTWA WOŁYNSKIEGO
Miany na Sessyi Seymowey Dnia \^3./[???] Wrzesnia Roku 1789.
MIANY.

NAYJASNIEYSZY KROLU PANIE MOY MIŁOSCIWY!

PRZESWIETNE SKONFEDEROWANE RZPLITEY STANY!

Gdy z kolei tak dawno oczekiwaney, przychodzą pod decyzyą Waszą Nayiaśnieysze STANY! Pułki Kawaleryi letkiey, z których iednego mam honor być Szeffem, bo w tym chlubnym dziele, chęć, sposobność, powołanie, i łaska Nayiaśnieyszego PANA, która mnie tu umieściła, przeznaczyła mi służyć moiey Oyczyznie, pozwolcie więc w tey materyi krótko moie przełożyć uwagi.

Niemowię za interesem Szeffów, o których tu wzmiankę słyszałem, bo to zupełnie zostawiam pod sprawiedliwą decyzyą Waszą Nayiaśnieysze STANY! lecz głos móy podnoszę, za dobrem Kraiu, gdy mówię w generalności za Woyskiem.

Podobało się wam Nayiaśnieysze Skonfederowane STANY wyrokiem Prawa przeistoczyć trzy Regimenta Dragonii na Pułki Kawaleryi, a w tych Chorągwie powiększyć do 135. koni, z tym samym warunkiem i obowiązkiem w zaciągu, chociaż daleko w znacznieyszey liczbie, i w trudnieyszych powodach, dla Szeffów, co i dla Rotmistrzów Kawaleryi Narodowey. Dopełniliśmy iednak z tąż samą gorliwością rozkaz nam dany, z znacznym kosztem i pracą, nie z boiaźni kary, lecz z chęcią iako Rodacy stawić liczne Poczty na obronę Oyczyzny, wraz staraiąc się, aby tąż samą Szlachtą okryte nasze zostały Pułki, co i Kawaleryi Narodowey.

Więc na tym zaraz mieyscu, z obowiązku i powinności moiey, dopraszam się Ciebie Nayiaśnieyszy PANIE i Was Prześwietne [s. 55v] skonfederowane Rzeplitey STANY! o odmianę tytułu, Pułk letki Kawaleryi Narodowey, wszak z teyże samey Szlachty Polskiey, złożone są te Korpusa. Słuszność więc sama wymaga, aby im ten zaszczyt odmówionym nie był, o co przez usta moie, niosą do Was Nayiaśnieysze STANY, też Pułki proźby swoie, inaczey zginie ochota w Towarzystwie, i ciężkość będzie dalszego zaciągu, bo dotąd karmili się tą nadzieią, iż w tym sprawiedliwym żądaniu zyszczą względy Nayiaśnieyszych STANOW.

A co większe, iż z tey różnicy honorów, między Towarzystwem Pułkowym a Kawaleryi Narodowey znaczne się dzieią inkonweniencye, i niechęć, którym koniecznie zapobiec należy, w czym naydokładniey zaświadczyć mnie może JW. Byszewski Kolega nasz, iako Szeff Pułku i Generał kommenderuiący Diwizyą, ile z tych powodów ma do siebie zaniesionych skarg. Naszą iest więc powinnością łączyć przyiaźnią Woysko, nie zas rzucać między nich nasienie niezgody.

Myśl przeformowania rozumiem że była, z tych powodów, aby zbliżyć do Geniuszu, i stroiu właściwego Polakom, całe Woysko, nie zaś aby im płacy pomnieyszać, bo i ta dawniey ledwo wystarczyć mogła. W tym zaś Etacie widzę tym trzem Regimentom, co do Officyerów umnieyszoną Gażę, nie znam grzechu, a karę dostrzegam. Nie dość że przeistoczone będąc na Pułki, Officyer całkiem utraca Mundury i Ekwipaż konny, który na nic się teraz nie zda, a znacznie kosztował, ale nad to, nowy całkiem sprawuiąc nie małego wymaga kosztu.

Zołnierz, który niesie w ofierze życie dla Kraiu, i uszczęśliwienie współ-Braci, nie szuka nadgrody w płacy mu naznaczoney, bo ta tak dostateczną bydź nie może, aby wyrownała zasługom, lub też na iedney ważyć się mogła szali z życiem, które w darach ludzkości, iest naypierwszym udziałem; ale iak Obywatel, spieszy w ten Szlachetny Poczet, chcąc sławy Narodu, chcąc stać się iego obrońcą, i rozszerzać Granice, wstępuiąc w ślady poprzedników swoich.

Lecz nie w iedney nas przeznaczenie szczęścia postawiło wszystkich kolei, abyśmy własnym obchodząc się maiątkiem, służyć mogli Oyczyznie. Do Was więc to należy Nayiaśnieysze STANY, abyśmy taką w woysku każdemu w szczególności oznaczyli płacę, żeby do uczciwego bez zbytków wystarczyć mu mogła życia.

Cóż ztąd za korzyść wyniknie? oto że Obywatel, który chętnie niosł dziesiątą część, i więcey intraty, na opłatę Zołnierza, zabeśpieczony będąc od przemocy Sąsiedzkiey, tak często w Kraiu naszym doświadczaney, resztą maiątku spokoynie używać będzie, wielbiąc i do potomności przenosząc Panowanie Twoie Miłościwy KROLU, [s. 56] i Seym ten pod przykładnym przewodnictwem waszym JW. i JO. Marszałkowie.

Inaczey, gdy uszczuplać będziem płacy Zołnierza utracą do służby ochotę, iedni oddalać się będą, drudzy choć poniewolnie, bo nie z chęci przymuszeni zostaną, naprzykrzyć się Obywatelowi, gdy go potrzeba przyciśnie, a Kommenda chociażby nayprzezornieysza zapobieżeć temu nie zdoła.

Z tych to ia powodów widząc aż nadto małą oznaczoną płacę Etatem Officyerom od Kawaleryi letkiey, bo zmnieyszoną, i porównaną z Officyerami od Piechoty, chociaż nierównie większych potrzeba wymaga u Kawaleryi wydatków, iak każdy świetle widzący, przekonać się może, bo prócz utrzymania własney Osoby, Ekwipaż konny, i furażowanie onych, znaczny koszt niesie. A z przykładu mam, zostaiąc teraz w obowiązku kompletowania Pułku iako Szeff, i Chorągwi Kawaleryi Narodowey iako Rotmistrz, że przy pomnożeniu licznie Woyska naszego, iako też z przyczyny wyprowadzenia za Granice, tak znacznie w Kraiu naszym podrożały Konie, że za zupełnie zdatnego, pod żołnierza, Woyskowy cało roczną swą gażę przymuszony iest za iednego zapłacić.

Dopraszam się więc Nayiaśnieysze Skonfederowane STANY sprawiedliwości Waszey, o powrocenie Officyerow Pułkowych do dawney płacy, iako też o zrównanie Towarzystwu Pułkowym gaży z Kawaleryą Narodową. Wszak iedney służą Oyczyźnie, równym podlegaią Obowiązkom, równie Szeregowego na dobrym Koniu i siebie utrzymywać musi.

Jaśnie WW. Deputowani, do uformowania tego Etatu, uznali sprawiedliwą, i nieuchronną potrzebę przydania Kassy Remontowey, Brygadom Kawaleryi Narodowey, na stracone Konie, w przypadku musztry lub powinności, iako też awansowania 72000. Zł: Pol. na skupienie, początkowe Koni do Unter-Sztabu pod-Unter Officyerow, i Trembaczy, czego w tymże Etacie dla Pułków Kawaleryi nie widzę, więc dodatek tak sprawiedliwy w proporcyą, i dla Pułków wyznaczyć słuszność sama wymaga.

Niewiem, iaką to myslą Deputacya opuściła płacę dla Namiestników Sztandarowych, i Paukiera, bo ieżeli tym widokiem, aby odiąć ten chlubny znak Pułkom, przy którym smiało niesie w Offierze życie Zołnierz, by go nie utracił, a uniesiony gorliwością aby okrył Chorągiew, często nieprzyiacioł zwycięża, iak swieży przykład, na ostatniey Potyczce lądowey między Szwedami, i Moskwą nas przekonywa, byłoby rzeczą, daruycie JJ. WW. Deputowani, nayniesprawiedliwszą, a rozumieiąc, iż to się stało omyłką, Was samych o poparcie mego wniosku upraszam.

Bo kiedyż to Regimenta, lub Pułki utracaią Sztandary, oto na ten czas, gdy ie dopuści nieprzyiacielowi sobie odiąć, i dopoty bez nich stawać musi, dopoki zwycięstwem na nieprzyiacielu nie odzyska.

Starać się być użytecznym, własney Oyczyźnie, w każdym sposobie, sakryfikować Zycie na Jey obronę, iest cechą dobrego i cnotliwego Obywatela; nadgradzać zaś zasługi i zachęcać do dalszych, iest Mocy prawodawczey udziałem, i wymiarem powinney sprawiedliwości, który aby był okazywany w skutku, dobro każdego Kraiu wyciąga.

Chęć w Wysługach dla Kraiu, i być mu użytecznym, iest w Nas wszystkich zarówna, sposobność zaś być dobrym Zołnierzem, iest wrodzona Polakowi, i do wyskonalenia się w tey sztuce nie długiego potrzebuie czasu. Lecz w tak długiey Kray nasz zostaiąc bezczynności, mało z nas kogo w praktyce usposobił. Ale iest wiele naszych Rodaków, którzy niemaiąc pory, mieysca i sposobności, w własnym nauczyć się Narodzie, szli w odlegleysze Państwa, ryskuiąc życie, uczyć się sztuki woiowania, aby byli w potrzebie zdatnemi służyć swoiey Oyczyźnie. Są zaś i tacy, którzy bezczynne nasze widząc Woysko, woleli w Stanie Cywilnym, i w zaciszu Domowym czekać, gdy ta nastąpi pora, i tych dziś nawet w Naszym Prawodactwa widziemy gronie. Z tych Ja więc powodów z mieysca moiego i za temi zdatnemi Polakami, iako też z mocy Jnstrukcyi Woiewodztwa mego, które mi zleciło, i z własnego przekonania, niosę proźby moie do Tronu Twego Nayiaśnieyszy PANIE za WW: Pułaskim Rotmistrzem Kawaleryi Narodowey i Sławuszeskim Woyskim Łuckim, Mężami ze wszech miar godnemi, i zdatnemi do służby Woyskowey Obywatelami, którzy iuż tyle głośnych, dla Kraiu dali dowodów przywiązania, więc iuż Jch samych zasługi mowią za niemi, łączę oraz proźby moie za wspoł Obywatelem Woiewodztwa Wołyńskiego a przytomnym tu W. Błendoskim R. K. N. aby na potrzebne ieszcze w Woysku naszym, a nayszczegolniey Brygadach Rangi, umieszczonemi zostali, a Was Nayiaśnieysze Skonfederowane STANY o poparcie mego wniosku upraszam.

"W tey czułości, w iakiey stanął Narod, i iaką Opatrzność naywyższa sporządziła, że się znalazł wolny Polak, który niedawno upodlony, wszelkich klęsk rodzaiem w gnusności, zguby swoiey wyglądał spokoynie.

Teraz dopiero zaczyna się cieszyć nadzieią, że Narod Polski do starodawney mocy, potęgi i sławy powraca, i że Polacy żyć Polakami będą. I to są znaki, są do tego powody, kiedy który Obywatel broni w rękę wziąść nie mocen, to na obronę kraiu, chętnie składa ofiarę.

Widziałem sam na Prowincyi, gdzie Obywatel Szlachcic szczupłey sytuacyi. Trzy, dwa, lub ieden korcy wysiewaiacy zboża, Prawem wolny od ofiary, ale sam się nie uwalnia, idzie, składa, i zapisuie się w protokuł ofiary, mowiąc: Iż przez miłość Oyczyzny i wolności, woli Oyczyznie pomoc, anizeli Prawu ulegnąć.

Wszakże siła każdego Narodu funduie się na dwoch zasadach, żeby mieć siłę [s. 60v] [s. 156] zewnętrzną w znaczeniu u postronnych, mieć siłę wewnętrzną, aby siebie obronić, lub przyiaźnemu sobie być pomocnym.

I ztąd to sławne w Historyach dzieie, w wiekach teraźnieyszych nieznane, gdzie miłość do Kraiu, i wolności opierała się mężnie i niezwyciężenie, choć niezliczonemu Woysku, i dla tego nie trzeba było w ow czas licznieyszych posiłkow, bo serca Obywatelskie naywiększą i niedobytą były przemocy twierdzą.

Wraca się do tego Narod, a wracaią się Obywatele z łona podległości wydarci, do onych przodkow męztwa wzbudzony Obywatel ze krwi onych mężnych przodkow idący. Idzie ieden z radością do Woyska, porzuca wolność w domu, idzie pod karność i posłuszeństwo, idzie poddać się pracy, a opuszcza spieszczone prożnowanie.

Biorą znowu osobni Obywatele Szlachta Officyerowie w służbie Woyskowey exystuiący, chęć przeniesienia się z Garnizonu do Woyska Polowego, aby swoiey nauki, w czasie potrzeby, dali doświadczenie, i mowią: Iż wolą dla miłości Oyczyzny, blizny i śmierć odnieść w polu, aniżeli ocalonemi widzieć się w Garnizonie . [s. 61] [s. 157] w tym właśnie sposobie myślenia tych godnych Officyerow; wystawiam sobie pamięć położoną życia Stefana Czarneckiego Woiewody Ruskiego, Hetmana Polnego Kor. sławnego woiownika, a mego Woiewodztwa Obywatela. Iż pewny wymawiaiąc mu: że z czupłego stanu Szlachcica, urosł w Senatora, rzekł: ia nie z soli, ani z roli, ale z tego co mnie boli, urosłem.

Ta to i rowna chęć do wzrostu, podniesiona w zacnych Officyerach, którzy nam Posłom oświadczaią żądania, prosząc się, iżbyśmy ich serca, ich dla Oyczyzny poświęconey posługi byli tłumaczami, i o tym ninieyszym żądaniu Stany ninieysze uwiadomili. Rowne oświadczenie czyniąc i godni Officyerowie Regimentow Gwardyi. Iż przez nabywczą w tychże Regimentach służby Woyskowey wiadomość, chcą dać doświadczenie, a lubo podług Paktow Konwentow, oddani byli in custodiam Corporis Regii, teraz zaś, aby przez awans po całym woysku, podług starszeństwa Patentow z Rangą, choć iednym stopniem wyższą, w polowych Regimentach byli umieszczeni dopraszaią się; daiąc ten z siebie dowod, iż wierność i przywiązanie będąc winni Narodowi, winni [s. 61v] [s. 158] będą dochować swey Oyczyznie i Królowi.

I dla tego w tey okoliczności przydatek do materyi o Gwardyach ciągniętey, dodaie, i o zlecenie do przeczytania J. Panu Sekretarzowi J. W. Marszałka upraszam."

"Ta zdawa mi się naypierwsza powinność nas seymuiących, ażeby z dobrem Rzeczypospolitey wypełniać współ-obywateli wolą, ażeby, co nam zlecili, co kazali mieć to za rzecz świętą i szanowną, za rzecz tę, w którey uchybiać, gdyby przychodziło, znać to za przestępstwo rozkazow współ-ziomkow naszych.

Ci to Panowie nasi, to iest ci, co się prawdziwie całym Narodem zwać powinni, przez wszystkie instrukcye zlecili nam powiększenie woyska w Gimeynach nie w Sztabach. Ustanowienie podatkow z obcych źrzódeł, rząd wewnętrzny, wolność kraiową i prawa utrzymuiący, wierność dla panuiącego.

Nad te prawidło postępowania nam przepisanego inaczey nigdy nie powiem, iak że go sama w umysłach obywatelskich wypracowała rostropność, sama potrzeba kraiu, mówią, że te ratunkowi Oyczyzny podała przepisy, te więc uważać, na tych moc prawodastwa gruntować, iak na filarze gmach cały wstrzymuiącym tyle nam należy, ile dobremi obywatelami nazwać się możemy.

Prześwietne Rzeczypospolitey Stany przez powiększenie Woyska w Gimeynach kray mieć chciał skarby oboyga Narodow oszczędzone, a rangi, które czynne tylko były do wzięcia pensyi, żeby teraz przez powiększenie woyska odprawowały te zyski z ubogiey wzięte Oyczyzny.

Seym 1775 roku ustanowiony 30 tysięcy woyska, ustanowił razem i Sztaby generalnie. Woyska dopóty nie było w komplecie, lecz Sztaby dokompletowane i tak regularne, że zaległych pensyi i szeląga nie masz, tylko ieszcze skarb winien pozostawał, i nie byłby się wypłacił, gdyby hoyność J. O. Xięcia Jmci Sapiehy tych pretensyi nie ofiarowała Rzeczypospolitey odstąpić.

Ganiemy Seym 1775 roku z każdego ustanowienia, gdy iednak widzę, żeśmy się Sztabamy i Modernunkami obciążyli, boię się tego, żeby ustanowione Sztaby wszystkiego Skarbu tak nie zabrały, że nie będzie czym płacić Gemeynom.

W moim celu Prz. Stany chcieć powiększenia Gwardyi, a własne przekonanie wspierałem na woli mych Obywateli.

I Gwardye, i całe woysko utrzymywane żołdem Rzplitey, sądzę że iey służy, a to, że są pod kommendą Króla naszego Gwardye, że są iak pod kommendą tego, który panuiąc Narodowi iak Ociec, niechce inaczey Woyska użyć, tylko na obronę kraiu.

Nie zastanawiały mię przykłady zapisane z Szwecyi, ani gorliwość o wolność naszę, żeby tłumiona nie była Gwardyą.

Przykład w Szwecyi, że tam Gwardya była przeciw kraiowi, przykład w Francyi dzisieyszy, że Gwardya była za Narodem; odpowiedzą sobie, a ia ani iednemu zbyt ufam, ani drugiego się lękam.

Co do gorliwości naszey, nietylko iey trzeba używać przeciw Gwardyi, która za rozkazem Rządu kraiowego i Rzeplitey Posłow tu niedopuszczała, temu Gwardya nie [s. 64v] [s. 164] winna, tylko ten, co rozkazował; a ieżeli to nas zrażało i zraża do Gwardyi, czemuż i to mowić nie mamy, i zapytać się; ieżeli kto z pomocą nieprzyiacioł Oyczyzny nie prześladował Braci naszych, i krwi rodackiey nie przelewał? mowmy prawdę każdemu, dopiero gorliwość nasza nazwie się święta, nazwie się prawdziwą; i tym będzie silnieyszą, że nietylko przeciw Gwardyom użyta, że są pod kommendą Króla, ale przeciw występności Praw Narodu.

Już zapadłym Prawem pokrzywdzone Gwardye, lubo wzruszać się niegodzi, bo Pakta Konwenta u nas tym szanownieysze, i tym bardziey przy nich obstaiemy, kiedy z nich uiąć co możemy Królowi, i dopiero wtedy nazywaią się Pakta Konwenta; lecz Prześwietne Stany, może się i oszczędności Skarbu dogodzić, i Paktów Konwentow nienaruszyć, i myśl Obywateli podana nam przez Instrukcye uzupełni się.

Gwardye co do liczby Gemeyna, niech będą zachowane, żeby ani mniey, ani więcey nie było. Niech każda Kompania składa 150 i dwa Gemeynow podług Etatu, więc 10 Chorągwi w Gwardyi Koronney zastąpią cały Regiment, zbywaiący [s. 65] [s. 165] Officyerowie do tych trzech Regimentow mogą być nadani, z zachowaniem dla nich awansu iednym stopniem.

Prześwietne Rzplitey Stany! po lat piętnaście, po 20 są drudzy Porucznikami, i nie maią żadney nadziei dosłużenia się wyższego awansu.

Praca ich codzienna prawie zimą i latem, ich aplikacya zostaią nietylko teraz przez nadgrody, ale iuż tracą nadzieie.

Ta młodź Szlachetna, która samą ambicyą uwiedziona służyć Oyczyznie i Królowi, nacisk zrobiła w Gwardyach; dziś całemu Woysku przez powiększenie Regimentow robiemy folgę, tych w tey naywiększey pracy i wysługach krzywdziemy; dziś ich karzemy, i iak niegodnych synow Oyczyzny odrzucamy od ufności i względow Rzeplitey. Do erekcyi nowych Regimentow podaię moy dodatek."

"Gdy skutki zamiarow Rzplitey naszey teraz Seymuiącey, na tym się iedynie zasadzaią, ażeby Skarb publiczny był powiększony, iuż to pomnożeniem do niego przychodow, iuż umnieyszeniem z niego wydatkow, nie powinniśmy więc żadney opuszczać okoliczności, któraby iednym albo drugim sposobem temuż Skarbowi publicznemu przynosiła pożytek.

Urzędy Szeffow naszych w Woyskach oboyga Narodow, są to rangi chociaż wysokie, ale tak nieczynne, iż prawdziwie waham się z moim przekonaniem, nie widząc iakby było sprawiedliwiey, czy wtedy, kiedyby Szeffowie żadney nie mieli płacy, czy tedy, kiedyby za posiadanie tak wysokich prerogatyw, Fortragowania tylu Officyerow, i dawania imienia swoiego całemu Pułkowi, czyli Regimentowi sami ieszcze za to Skarbowi publicznemu pewny płacili Dochod; gdyby zaś ciż Szeffowie nie maiąc żadney w Regimentach swoich powinności, płacę i ieszcze tak znaczną ze Skarbu publicznego odbierali, i na potym iak dotąd brali, miałbym za naywiększą niesprawiedliwość; więcey powiem, miałbym za istotne Skarbu publicznego marnotrawstwo.

Ubolewam zaś nad tym, że mówiąc ogulnie o wszystkich JJ. OO JJ. WW. Szeffach, mówić muszę w oguł o ich nieczynności, chociaż z nich niektórzy przy Regimentach swoich siedzą, one Exercytuią, nie iuż z przepisow Woyskowych, iak bardziey zwłasney ochoty i aplikacyi, Szeffowskie przy Regimentach [s. 69] [s. 173] pełniąc obowiązki, od innych nieczynnych Szeffow być powinni wyłączeni.

Ze zaś w Woyskach naszych oboyga Narodow, wielorakie są Szeffowstwa, N. S. S. niech raczą wiadomości o nich posłuchac, które tak im przekładam.

Naypierwsze są Szeffowstwa Buław oboyga Narodow, Drugie są Szeffowstwa dożywotnie różnych osob, Trzecie są Szeffowstwa wieczyście Imieniom nadane, na koniec są Pułki które żadnych niemaią Szeffow.

Co do Szeffowstw JJ. WW. Hetmanow, niemam co więcey powiedzieć iak to, iż JJ. WW. Hetmani Koronni maiąc po dwa Pułki pieszy i konny, biorą w nich nietylko qua Szeffowie po 15000 Złł. ale ieszcze qua Kapitani Chorągwi biorą po Złł. 3000, maią więc z każdego Pułku po 18000 Złł. Polskich, Litewscy Hetmani z Pułkow swoich których są Szeffami, żadney niemaią płacy, a iey się dopominać maią prawo, bo Konstytucya 1780 Roku, pod tytułem.

Woysko dysponuiąc, powiększyć płacę Pułkow Przedniey Straży Litewskich, w których Hetmani są Szeffami, każe ażeby te Pułki co do płacy Officyerow, [s. 69v] [s. 174] Towarzystwa i pocztow, we wszystkim z Koronnemi były porownane, prawo więc i sprawiedliwość wyciągaią, ażeby gdy iedni są płatni, byli płatni i drudzy, albo co będzie Skarbowi publicznemu pożyteczniey, gdy iedni nie biorą i drudzy nie brali.

Co do drugich Szeffowstw, które różne osoby posiadaią i płacę biorą, to N. S. S. donieść mam za powinność, iż w Koronie wszystkie Pułki i Regimenta Szeffow maią płatnych, w Litwie iednego tylko Pułku pieszego piątego Szeff iest płatny, w Koronie zaś między płacą Szeffow była ta dotąd dyfferencya, iż w Regimentach pieszych, i Pułkach dragonii, co teraz są na przednią Straż przeformowane, brali Szeffowie po Złł. 15000, w Pułkach zaś przedniey Straży brali tylko po Złł. 12000. lecz Etaty teraz układane wszystkie, Kommissyi Woyskowey J. W. Hetmana W. Koronnego i Deputacyi naszey, płacę Szeffow przedniey Straży do 15000 Złł. Pol. podwyższaią, a to dla równey wszystkich Szeffow gaży. Szef także Pułku pieszego Litt. brał dotąd Złł. Polskich 12000, teraz i ten ma podwyższoną do 15000, tu tedy N. S. S. uczynić trzeba [s. 70] [s. 175] także sprawiedliwość, albo wszyscy niech biorą, albo wszyscy niech nie biorą, bo te przywileia i prerogatywy któremi Szeffowie dotąd zaszczycali się, a które przy powiększonych tak znacznie Regimentach maią sobie pomnożone, bo więcey daleko Officyerow nominować będą; warte są tego N. S. S. ażeby Szeffowie byli bez płatni, gdyż Szeffow politycznie biorąc; mam w Regimentach za toż samo, co w Kawaleryi Narodowey Rotmistrzow, chciałbym więc ażeby ciż JJ. OO. JJ. WW. Szeffowie będąc nie płatni i nienależąc do ślepego posłuszeństwa Kommissyi Woyskowey, a przez Fortragowanie Officyerow, maiąc w Korpusach swoich Influencyą, zabespieczali Stanowi Cywilnemu w Woyskowym ten balans przewagi, którego ten Stan zawsze pilnować powinien, a który sobie w Kawaleryi Narodowey iuż zapewnił; odwołuiąc się więc do przekonania N. S. S. ieżeli Szeffowie w Regimentach i Pułkach nie toż samo znaczą, co Rotmistrze w Kawaleryi Narodowey, żądam, ażeby takież dla nich zapadło prawo, iakie dla Rotmistrzow na onegdayszey staneło sessyi.

Co Szeffostw wieczyście Imionom nadanych w Koronie iest ieden Regiment Imienia Potockich, w Litwie był Regiment Imienia Xiążąt Masalskich, gdy zaś to Imie Xiążąt Masalskich w Litwie, któreby mogło Szeffowstwa posiadać iuż ustało, Szefem tego Regimentu iest teraz Jmć Pan Niesiołowski Woiewodzic Nowogrodzki, ale tylko Szeffem dożywotnim, gdyby więc inni Szeffowie byli płatni, i ten Szef iako iuż dożywotni miałby prawo oney dopominać się, a tak Skarb publiczny, coraz większą poniosłby szkodę, w Koronie zaś Imienia Potockich Regiment ma teraz Szeffa JW. Jmć Pana Lubelskiego godnego kolegę naszego, którego cnotliwy charakter, nieinteressowany sposob myślenia, i gorliwa chęć dobra powszechnego, wcześnie nas upewniaią, że płacy do Szeffowstwa swoiego przywiązaney mieć niezechce.

Naostatek są w Litwie dwa Pułki przedniey Straży Generała Bielaka, i Pułkownika Byszewskiego Adjutanta J. K. Mci, które chociaż nie maią Szeffow, są iednak tak w dobrym porządku, są tak wyexercytowane, iż prawdziwie patrząc na iedne i drugie, ledwie nieośmieliłbym się powiedzieć, [s. 71] [s. 177] że Szeffostwa płatne do porządku w Pułkach przeszkadzaią: biorąc więc z tych dwoch Pułkow miarę, Urzędy Szeffow w Woyskach naszych nie mam zakoniecznie potrzebne, a przynaymniey dawać im płacy za to, że nominuią Officyerow, że Regimentom swoim nadaią imiona, nie widzę konieczności, i nie znayduię być żadnym Rzplitey użytkiem.

Bo gdyby było u nas tak, iak w Zagranicznych widziemy Woyskach, że Szeffostwa Regimentow daią Generałom Majorom, i Generałom Leutenantom w Dywizyach kommenderuiącym, zgodziłbym się chętnie, ażeby byli płatnemi, bo tym sposobem szczupła płaca tych Generałow byłaby powiększoną, ale kiedy uważam, że ci Generałowie niedostaią u nas tych Regimentow, i maiąc płacę nie wielką, gdyby poszli w pole musieliby brać culag, czyli powiększenie gaży, a Szeffowie może w ten czas zostaliby w domu; więc iuż wolę ieden dla Rzplitey expens, niżeli podwoyny, wolę oszczędzić płacę Szeffow dla tego, ażeby było czym powiększyć płacę Generałow Dywizyami kommenderuiących gdy poydą w pole.

Niech się Nayiaśn. Stany zastanowią nad tym, że płaca Szeffow w Woysku oboyga Narodow, nie iest to mały dla Rzeplitey artykuł; tak iak są oni w tym Etacie położeni, co którzy odbieraią płacę wynoszącą 350,000 Zł. Pol. a gdyby wszystkim Szeffom (co sprawiedliwość koniecznie wyciąga, kiedy iedni są płatni dać drugim) gdyby mowię więc wszyscy płatni byli, wynosiłaby summa 525,000 Zł. za które to pieniądze, (mało co dołożywszy) Rzplita może mieć Regiment piechoty lub Pułk Jazdy.

Nayiaśnieysze Stany! nie mogę zamilczeć tego, iaka dyfferencya znayduie się w liczbie głow między Regimentem, gdzie iest Szeff płatny, a tym gdzie iey nie bierze; po Konstytucyi 1776 roku, gdy władza Hetmanow przechodziła w Departament Woyskowy, był nowy Etat układany Woysk oboyga Narodow, do opisania więc Etatu Woyska Litt. byłem użyty od tych Osob, które pierwszy na ten czas Departament Woyskowy składały, a napisawszy ten Etat, miałem honor być prezentowany W. K. Mci P. M. M. przez JW. Jmci Pana Podskarbiego Nadw. W. X. Litt. na mnie zawsze łaskawego Ministra, a na ten [s. 72] [s. 179] czas Strażnika Poln. Litt. w Departamencie zasiadaiącego, oddawszy więc W. K. Mci P. M. M. exemplarz 1 Etatu, moią ręką napisanego, drugi exemplarz słowo w słowo sobie zostawiłem; z tego więc exemplarza widzę, iż Regimenta piesze Litt. maiąc każdy płacy po 85.000 Zł. Pol. na rok, te które Szeffow nie mieli płatnych, byli mocne po głow 220, ten zaś Regiment, o którym wyżey wspomniałem, co ma Szeffa płatnego, był tylko mocny 171, miał zatym mniey głow 49. dla tego, że Szeff iest w nim płatny, i ieszcze Szeff tylko 12,000 Zł. biorący, gdzie zaś Szeff bierze 15,000 Zł. tam zapewne 80 Zołnierzy mniey być musi; widzą zatym Nayiaśn. Stany, iż płaca Szeffa tak znacznie Skarbowi publicznemu kosztuie, i tak znacznie Zołnierzy do boiu umnieysza.

Moim więc zdaniem zostawiwszy JOO. i JWW. Szeffow wszystkich ad honores z temi prerogatywami, iak Rotmistrzow Kawaleryi Nar. a nie czyniąc osobistey krzywdy tym, którzy Regimenta pokupowali ascensum vel decessum onych naznaczyć płacę taką, iaką który dotąd odbierał; tym sposobem i sprawiedliwości się dogodzi, i Skarb publiczny oszczędzony zostanie, i [s. 72v] [s. 180] Woysko będzie pomnożone, i polityczna Influencya między stanem Cywilnym a Woyskowym ubeśpieczoną zostanie.

Do czego ułożony Proiekt oddaię do Laski, o przeczytanie go proszę, i ieżeliby nie było nań iednomyślney zgody, o Turnum dopraszać się będę."

"Już odgłos współ-ziomkow po Woiewodztwach żalący się na nas dochodzi, iuż publiczność utyskuie, że nadto hoyni i szczodrzy z skarbu publicznego iesteśmy. Wyznaczamy znaczne płace, i coraz licznieysze pomnażamy wydatki, niezważaiąc bynaymniey, ani oglądaiąc się, czyli wystarczą podatki na powiększenie liczby Giemeynow.

Naywiększe staranie nasze zasadzamy, abyśmy Generałow, Brygadyerow, Szeffow, Pułkownikow, zgoła samych Officyerow pomnożyli, i do rang ich znaczne poprzywiązywali gaże, a o Giemeynach wcale zapominamy. Raczcie Prześwietne Skonfederowane Rzeczypospolitey Stany zastanowić się i rozwiązać troskliwość publiczną. Czym ci liczni, Kommendanci kommenderować będą? Gdy Giemeynow nie będzie.

Boday nieskończy się aukcya woyska na samym Sztabie i wyższych Officyerach, iak na Giemeynow funduszu zabraknie. Pytam się was przeto Prześwietne Skonfederowane Rzeczypospolitey Stany, czyli ci waleczni przyśli Kommendanci zabeśpieczyć i obronić Oyczyznę naszą bez Giemeynow zdołaią.

Nie sądzę, aby woysko z rodaków i obywateli złożone, na tym iedynie uszczęśliwienie swe zasadzać miało, aby obarczać i gnębić podatkami nieznosnemi obywateli. Wszak iedna matka nas rodzi, iedney Oyczyzny iesteśmy dzieci, winniśmy przeto, pomierną kontentować się płacą: a dla miłości Oyczyzny usługi nasze poświęcać: bo okazalibyśmy dowod iawny, iż bardziey prywatnego szukaliśmy zysku, iak publiczney pomyślności. Wszak nieuwodziłem się miłością Kawaleryi Narodowey, w którey zostaię służbie, nie upierałem się, aby podwyższoną mieli nad dziesięć tysięcy Brygadyerowie gażę, bo nie życzę i nie radzę nigdy, aby woysko stało się obywatelom ciężarem takowym, pod którymby się ięcząc Narod, niezdołał wypłacać podatki.

Jakażby na nas od pozostałych współ-braci naszych niechęć i nienawiść spłyneła, żeśmy [s. 75] [s. 185] mogli sprzeciwić się i oprzeć a milczeli. Czyżby rozpacz! nie stała się podnietą zemsty, może, że za trudy, prace, koszta życiem na Seymikach relacyinych przypłacićby nam przyszło, bo ucisk sposob życia odbieraiący obywatelowi przywiodłby do rozpaczy i zemsty Narod wolny.

Był tu wniosek przy ustanawiaiącey się płacy dla Brygadyerow Kawaleryi Narodowey, którym, że nie można wyznaczać wyższey płacy nad dziesięć tysięcy, bo gdyby mieli do dwunastu tysięcy podniesioną gażę, oznaczałoby się, że maią rangę Generał-Majorow; z tych samych pobudek tchnięty; żądam umnieyszenia płacy Szefom, a porównania z gażą Brygadyerow, bo maiąc tysięcy piętnaście gaży swey Szefowie, oznaczaliby wyższą rangę nad Generał-Majorow, którym tylko dwanaście tysięcy żołdu oznaczono, naczym i skarb publiczny zyska, gdy umnieyszy się wydatku.

Na wniesienie J. W. tłumaczę się tak, że Prawo 1775 ustanowiło radę, a Prawo 1788 zniosło ią; kiedy Prawo 1788 mogło znieść radę, a czemuż i porównać nie może Szefow płacy z Brygadyerami Kawaleryi Narodowey, [s. 75v] [s. 186] iak prędko nie iest występkiem znieść niepodobaiącą się radę, tak nie będzie grzechem porównać Szeffow płacę z płacą Brygadyerow."

TEGOŻ
Dnia 3. Września 1789. Roku.

NAYIASNIEYSZE STANY!

Nic się widzę na świecie, prócz grzeczności, nie daie, i tak na przeszłey Sessyi zwolniłeś Nayiaśnieyszy Królu chęć swoią powiększenia Gwardyi, a tym sobie umocniłeś w Narodzie zaufanie, i odebrałeś od Posłow tyle pochwał, że do tych coby przydać, nic się Senatorom niezostało, mnie tylko z resztą ludu pozostaie patrzyć na szalę, którą ślepa sprawiedliwość wyważa wszystkich Monarchow czyny, a według tych, taki ia Ci daię szacunek, iak waga pokazuie. Pochwała każda na iednym końcu Miasta się zaczyna, na drugim [s. 79] [s. 275] iey Echo ginie, zaś szacunek gdy go zdarzenie nie przerwie, na zawsze się zostaie.

Dobroć twoią Królu któż zaprzeczy? chyba do kłamstwa udać się musi, ale za dobrocią mała chodzi pochwała, a za czynnością według waloru nadgroda i szacunek następuie, zaś szacunek w sercach i w dzieiach na wieki zostaie, więc niedosyć każdemu Królowi być dobrym, ale koniecznie użytecznym, gdy za prace ma to wszystko sobie dane, co iego dostoieństwu należy.

Teraz pora, teraz czas Królu czynienia dobrze swoiemu Królestwu i własney Oyczynie, gdy na początku Panowania nie mogłeś, a możebyśmy cię słuchali, gdyby nas uciemiężenie obce tak doskonale iak teraz praktycznie do iedności nie wiązało. Ocieray teraz łzy ludu swego, które tyrania obca, i nieprawość domowa wycisnęła. Ucz nas życia, iako Ociec, [s. 79v] [s. 276] kiedy kocha dzieci, gdyśmy żyli dotąd po swoiemu, a politycznie nie umieli, Prawo natury wszystkim Monarchom czynić dobrze ludowi swemu rozkazuie, a cokolwiek ztąd ubywa mu szczęśliwości ich występkowi przypisuie.

Wiemy, że co dziennie pracuiesz, ale naybardziey czuway na tych którzy cię z podchlebstwem otaczaią, gromada ich usiłuie aby Ci twoią wolą wydarła, a swoią nadała, aby te na swóy pożytek, a twoią niesławę, Narodu zgubę, swoie wyrobki obracała. Głoszą przed Tobą co iest podchlebnego, taią co iest złego. Sam to przez rozum i praktykę znać musisz, siła razy w całym Panowaniu przez ich rady chybiona polityka. Taki ieżeli iest Monarcha sądząc, że sam rozkazuie, nie zna że iest niewolnikiem.

Ależ Królu znasz swoie do wolności stosowane przeznaczenie, znasz Króla powinności, a naywięcey znasz twóy rozum, [s. 80] [s. 277] więc nietrzeba twoiey doskonałości wiele się tłumaczyć, dość że za Twoim przewodnictwem byłby Narod mocny, i z Tobą szczęśliwy.

Już się na przeszłey Sessyi iawnie pokazało, że za swoim idziesz przekonaniem, gdy twoi nadworni Ministrowie, do Twoiey ciągnąc niespokoyności, Gwardyą gwałcącą, Seym 76. Roku, która Narod przeciw sobie rozrzewniła, powiększyć chcieli, Ty Panie pogardziwszy ich radą a bardziey zdradą komplet swoich Gwardyi, do praw dawnych stosować raczyłeś, a ztąd dwa razy na tym zyskałeś, raz że Narodu chęci dla siebie powiększyłeś, drugi raz, że sercu swemu sprawiłeś ukontentowanie; bo twoia naywiększa rozkosz naprawiać los utrapionych, iakim była w mniemaniu, Gwardya Polska do Szweckiey praktyką zbliżona.

Miia boiaźń Gwardyi, gdy Wasza Królewska Mość na przydatek JW. Suchodolskiego [s. 80v] [s. 278] Posła Chełmskiego pozwoliłeś, aby Kawalerya Narodowa Seymom asystowała, i gwałtu broniła, drugi JW. Suchorzewskiego Posła Kaliskiego gdy przyiąć raczysz, aby Gwardya z rodowitey Szlachty była zrekrutowana, a teraznieysza na polowe Regimenta za karę obrucona, a tak zginie zupełnie obawa Narodu.

Racz wysłuchać Nayiaśnieyszy Panie skargę moią, którą do Tronu zanoszę, i do Was Nayiaśnieysze Stany, wszak niemasz na świecie tak okrutney władzy, aby uciśnionemu stękac, skarżyć, i sprawiedliwość oddać zbroniła, gdy ta tylko zaręcza wolności i Towarzystwu trwałość i bezpieczeństwo, zaś sprawiedliwość zamknięta, pozwala przemożnemu ludziom szkodzić, a nieszczęśliwych cierpieć uciski przymusza.

Skarga moia iest różna od tey która była o Seym 1776. Roku, na Gwardyą [s. 81] [s. 279] uczyniona, skarga moia wraz i publiczna Miasta Warszawy i Wsiow iey bliskich Szlacheckich, na Pułkownika Gwardyi konney, który nasłał do domu mego 160. żołnierzy na wyciśnienie 7. tysięcy iakiegoś kieszonkowego podatku, pytam go tu przytomnego, za iakim prawem, ordynansem, prawem nieprzekonanemu gwałt uczynił? i Crimen status popełnił, gdy święte prawa wolności i o podatkowaniu połamał, czego Król bez obrazy swoiey przysięgi przy Paktach Konwentach czynić nie może. Na tęż Gwardyą Sądu u Departamentu Woyskowego nie znalazłem? owszem odpowiedziano mi, że Departament tey sprawy sądzić nie może. Chciałem pozwać do Laski Koronney, tam mi sam JW. Marszałek Koronny odpowiedział, że sądzić tey sprawy nie każe, iednak wymówił Dekret ultimae instancie zapłać i sprawę zakończysz, gdzież w takowym postępku bądź denegatae justiciae czyli Criminis status szukać sprawiedliwości, ieżeli nie w Nayiaśnieyszych Stanach?

Przyłączą się do tey sprawy ci, którzy arbitralnie, bo nie z gruntu otaksowawszy kieszenie, podatek po nieprzyiacielsku domysłem naznaczyli, i Gwardyą Milion ośmkroć sto tysięcy Złotych z Miasta wycisneli, od trzech tysięcy Possessorow, iako świadczą ich własne dokumenta w ręku moich, a ieszcze więcey niż dwa razy tyle na komornikow naznaczyli, bo ich przeszło 30. tysięcy w Mieście się znayduie, ale obawa tego Seymu, po skończonym wybieranie tego podatku zostawiła. Niewspomniałem tu ieszcze co za Młodzieiowskiego Kanclerza, co za Kwaterniczey Kommissyi Grafa Brühla z tego Miasta wydarto.

Zabiegać złemu należy, aby ta władza czyli iey podobna po całey nierozszerzyła się Polszcze. A gdybyć Król bez Stanow naznaczył podatek, nie byłżeby tym samym absolutny, aże partykularni to uczynili, niepopełniliż występku Criminis status ? Jestże występek Xięcia Ponińskiego choć w zadaniu równy absolutnemu [s. 82] [s. 281] podatkowaniu, aby niemiał być także sądzony?

Dobry Królu, ieżeli myślisz, że tu niektórzy są między nami źli, a może i ia sam taki, ci Tobie więcey są użyteczni, niż podchlebni, bo iakżeby się Twoie cnoty wyświeciły, gdyby opponuiącey partyi takiey, iak teraz, nie było; wszak w całym Panowaniu wszystkie nieprawości nasze odłogiem leżały; któżby tu, ieżeli nie ci, miecz Gwardyi na wolność zaostrzony ztępić odważył się?

Ale nie dobry Król, dobry Polak, aż nadto dobry Narod gdy sercem, nie mocą przekonany, tak Mu Europa przyznaie. Dobry Narod, Prawa, Rząd, Swobody zepsute naprawiać usiłuie. Podatki ku Twoiey Panie i swoiey obronie dla Woyska na siebie nałożył. Wychowaniu twemu nic odiąć nie chce, raczey przyczynić chce tyle, ile w sercu twoim znaydzie waloru. Mark Aureliusz sprawiedliwością i sercem, [s. 82v] [s. 282] tyle sobie ile chciał zniewalał Narodow; powierzchownością trudno oszukać lud cały, gdy sprawiedliwość budzi się w sercu każdego. Pan świata może rozkazać abym zginoł, nie może przymusić abym go kochał.

w WARSZAWIE,

w Drukarni Uprzywileiowaney Michała Grölla, Księgarza Nadwornego J. K. Mci.

Mowa Nro. 45.

GŁOS
JAŚNIE WIELMOŻNEGO
MICHAŁA
ODROWĄŻA STRASZA,
PODSĘDKA ZIEMSKIEGO RADOMSKIEGO,
POSŁA WOIEWODZTWA SANDOMIRSKIEGO,
y SĘDZIEGO SEYMOWEGO,
Na Seymowey Sessyi Dnia 3. Września 1789 Roku.
MIANY.

NAYIASNIEYSZY KROLU, PANIE MOY MIŁOSCIWY!

PRZESWIETNE SKONFEDEROWANE RZPLITEY STANY!

W tey czułości, w iakiey stanął Narod, i iaką Opatrzność naywyższa sporządziła, że się znalazł wolny Polak, który niedawno upodlony, wszelkich klęsk rodzaiem w gnusności, zguby swoiey wyglądał spokoynie.

Teraz dopiero zaczyna się cieszyć nadzieią, że Narod Polski do starodawney mocy, potęgi i sławy powraca, i że Polacy żyć Polakami będą - i to są znaki, są do tego powody, kiedy który Obywatel broni w rękę wziąść nie mocen, to na obronę kraiu, chętnie składa ofiarę.

Widziałem sam na Prowincyi, gdzie Obywatel Szlachcic szczupłey sytuacyi. Trzy, dwa, lub ieden korcy wysiewaiący zboża, Prawem wolny od ofiary, ale sam się nie uwalnia, idzie, składa, i zapisuie się w protokuł ofiary, mowiąc: Iż przez miłość Oyczyzny i wolności, woli Oyczyznie pomoc, anizeli Prawu ulegnąć.

Wszakże siła każdego Narodu funduie się na dwoch zasadach, żeby mieć siłę zewnętrzną w znaczeniu u postronnych, mieć siłę wewnętrzną, aby siebie obronić, lub przyiaźnemu sobie być pomocnym.

I ztąd to sławne w Historyach dzieie, w wiekach teraźnieyszych nieznane, gdzie miłość do Kraiu, i wolności opierała się mężnie i niezwyciężenie, [s. 84v] choć niezliczonemu Woysku, i dla tego nie trzeba było w ow czas licznieyszych posiłkow, bo serca Obywatelskie naywiększą i niedobytą były przemocy twierdzą.

Wraca się do tego Narod, a wracaią się Obywatele z łona podległości wydarci do onych przodkow męztwa wzbudzony Obywatel ze krwi onych mężnych przodkow idący. Idzie ieden z radością do Woyska, porzuca wolność w domu, idzie pod karność i posłuszeństwo, idzie poddać się pracy, a opuszcza spieszczone prożnowanie.

Biorą znowu osobni Obywatele Szlachta Officyerowie w służbie Woyskowey exystuiący, chęć przeniesienia się z Garnizonu do Woyska Polowego, aby swoiey nauki, w czasie potrzeby, dali doświadczenie, i mowią: Iż wolą dla miłości Oyczyzny, blizny i śmierć odnieść w polu, aniżeli ocalonemi widzieć się w Garnizonie . W tym właśnie sposobie myślenia tych godnych Officyerow; wystawiam sobie pamięć położoną życia Stefana Czarneckiego Woiewody Ruskiego, Hetmana Polnego Kor. sławnego woiownika, a mego Woiewodztwa Obywatela. Iż pewny wymawiaiąc mu, że z sczupłego stanu Szlachcica, urosł w Senatora, rzekł: ia nie z soli, ani z roli, ale z tego co mnie boli, urosłem.

Ta to i rowna chęć do wzrostu, podniesiona w zacnych Officyerach, którzy nam Posłom oświadczaią żądania, prosząc się, iżbyśmy ich serca, ich dla Oyczyzny poświęconey posługi byli tłumaczami, i o tym ninieyszym żądaniu Stany ninieysze uwiadomili. Rowne oświadczenie czyniąc i godni Officyerowie Regimentow Gwardyi. Iż przez nabywczą w tychże Regimentach służby Woyskowey wiadomość, chcą dać doświadczenie, a lubo podług Paktow Konwentow, oddani byli in custodiam Corporis Regii, teraz zaś, aby przez awans po całym woysku, podług starszeństwa Patentow z Rangą, choć iednym stopniem wyższą, w polowych Regimentach byli umieszczeni dopraszaią się; daiąc ten z siebie dowod, iż wierność i przywiązanie będąc winni Narodowi, winni będą dochować i swemu Królowi.

I dla tego w tey okoliczności przydatek do materyi o Gwardyach ciągniętey, dodaie, i o zlecenie do przeczytania J. Panu Sekretarzowi J. W. Marszałka upraszam.

w WARSZAWIE

w Drukarni Uprzywileiowaney Michała Grölla, Księgarza Nadw. J. K. Mci.

GŁOS
J. W. JMCI PANA
MATEUSZA TOPORY
BUTRYMOWICZA
PODSTAROSTY I POSŁA POWIATU PINSKIEGO
NA SESSYI SEYMOWEY
DNIA 3. SEPTEMBRA 1789. ROKU
MIANY.

NAYIASNIEYSZY KROLU PANIE MOY MIŁOSCIWY

Prześwietne Skonfederowane Rzeczypospolitey Stany.

Na onegdayszey Sessyi przekładałem N. S. S. pobudkę ktora mnie powodowała na powiększenie Gwardyow w Deputacyi, gdy o tym w niey była kwestya, to iest: iż naywiększym moim było do tego przekonaniem, uczynić sprawiedliwość iuż to samym tak świetnym Korpusom, iakiemi są Gwardye, iuż naybardziey Officyerom Subalternom w tych Korpusach służącym.

Własnych bowiem oczu naszych świadectwo, przekonywa nas że Officyerowie w tych Korpusach będący po dwadzieścia kilka lat, do trzydziestu służąc, nie są ieszcze iak tylko albo Porucznikami albo Kapitanami, gdy w Polowych Korpusach po tyle lat drudzy służąc, są iuż Sztabs-Officyerami, niektorzy nawet do Rang Generałow-Maiorow dochodzą; chciałem więc przez powiększenie Gwardyow, ile gdy te powiększenie było bardziey porownaniem obydwoch Pieszych Gwardyow, chciałem mowię ażeby przeniesieniem Kompanii z Gwardyi Pieszey Koronney do Gwardyi Pieszey Litewskiey, Awans dla Jmść Officyerow Subalternow był przyśpieszony, i dla tego to, Proiekt onegdayszy względem Gwardyow pierwszy, był przekonaniu moiemu upodobańszy, bo nie tylko wszystkie 4. Gwardye powracał nie iako pod Rząd Kommissyi Woyskowey, dwie tylko niby wykomenderowane zostawuiąc do rozkazow N. P. ale nawet Officyerom Subalternom w tych Korpusach przyśpieszał Awans.

Lecz gdy ten Proiekt dla tego, iż się zdawał cokolwiek przeciwić Paktom Konwentom, nie zyskał iednomyślney Stanow Seymuiących zgody, a Proiekt drugi zostawuiący Gwardye in Statu , iak są [s. 86v] teraz, przeszedł zgodnie, i tym sposobem do Awansu dla Officyerow Subalternow w Gwardyach, żadna nie ukazuie się perspektywa; należy więc Im uczynić tę sprawiedliwość, na ktorą Oni talentami swoiemi i tak dawną w Woysku Rzepltey służbą, zasługiwać zdaią się. Trzeba więc N. S. S. postanowić, ażeby teraz przy pomnożonych Korpusach i Kompaniach, Officyerowie Subalterni z Gwardyow, awansowali z Officyerami Polowych Pułkow, według starszeństwa Patentow swoich; Wszakże to są Wspoł-Bracia i Wspoł-Obywatele nasi, dla czegoż maią być nieszczęśliwsi że służą w Gwardyach, od tych ktorzy służą w Polowych Pułkach.

Ja rozumiem że nawet Polowe Pułki szkodować na tym nie będą, bo dostaną Officyerow do służby usposobionych i we wszelkich Manewrach wyexercytowanych, ktorzy rozniosłszy swoie talenta po całym Woysku, innym za przykład służyć mogą.

Powie mnie kto że i w Polowych Regimentach są Officyerowie zdatni, ktorzy w własnych Korpusach exercytowali się i do służby usposabiali, w czym chociaż nie powinienem iako Cywilny wiele rezonować, powiem tylko to, co od wielu Woyskowych słyszałem, że Regimenta nasze Piesze, tak były w Kompletach swoich szczupłe, iż nie można z niemi było robić wszystkich Ewolucyi i Manewrow, chyba kilka Regimentow złączywszy w iedno, co iednak w naszym Kraiu nigdy nie bywało, Regiment zaś Pieszey Gwardyi Koronney tysiąc kilkaset głow w sobie maiący, był zawsze sposobnym czynić wszelkie Exercerunki sam ieden, a będąc ieszcze na ustawiczney powinności i pod okiem N. P. exercytuiąc się, rownie iak i drugie Gwardye, mogł się lepiey usposobić do służby iak Polowe Regimenta. Rozumiem więc że umieszczenie Officyerow Subalternow z Gwardyow w Polowe Regimenta, będzie całemu pożyteczne Woysku; słyszałem takoż że Gwardya Piesza Litewska stoiąc tu w Warszawie i nie tylko rowną odbywaiąc powinność iak Gwardya Piesza Koronna, ale nawet równym wydatkom ulegaiąc, mniey iest płatna od Koronney, więc o porownanie płacy dla niey N. S. proszę i te dwie sprawiedliwości Im przekładaiąc, nim głos moy zakończę, winienem powiedzieć to, co przekonanie moie powiedzieć mnie koniecznie przymusza, to iest: iż na onegdayszey Sessyi podane od Tronu J. K. Mci P. M. M. obydwa względem Gwardyow Proiekta i pierwszy który iednomyślności nie zyskał, i drugi który zgodnie przeszedł, niemniey w Głosie N. P. słyszane łaskawe słowa: iż J. K. Mość P. N. M. zgadza się na to, ażeby w czasie Seymow warte u Izby Seymowey trzymała Kawalerya Narodowa; to więc wszystko nie dowodzi nam iak tylko dobroć Serca Pańskiego dla nas, łaskawą Jego w Narodzie ufność i nayłaskawsze Pańskie przychylenie się do tego, co Narod być dla siebie pożytecznym, co Narod być dla siebie pewnym upatruie.

Naygłębsze więc u Tronu W. K. Mci składaiąc za to podziękowanie, przekonany iestem iż w miarę tych Jego łaskawości dowodow, powinny powracać, pomnażać się i wzrastać przywiązanie i uszanowanie nasze do Tronu Pańskiego, ktore we wszystkich okolicznościach okazywać iak być powinno wszystkich nas powinnością, tak moią iest aktualnie.

w Drukarni P. DUFOUR Kons: Nadw: J. K. Mci, Dyrektora Drukar: Korp: Kad: mieszkaiącego w Rynku Miasta Starey Warszawy Nro: 58.