Propozycya podana w Proiekcie Uniwersału JP. Marszałka Seym. wszyscy przekonani iesteśmy, że nie wiele pożytku dla Moskwy, ani szkody dla Kraiu przez wywozkę przynosi, bo krotki czas wyznaczywszy, nie bardzo znaczny mogł by bydź wywoz; ale Ia w moim prekonaniu upatruię bardzo znaczne dla Moskwy awantaże, a dla Nas szkody z dopuszczonego tego kroku. Oto Moskwa nie mogąc w teraznieyszym Seymie poprzeć swoich Interessow, stara się zamięszać Izbę, Nas omamić, iż niby nic nie zyskuie z Nas, a w rzeczy samey bardzo wiele. Chce ona z Rezolucyi Naszey czernić Nas przed Portą Ottomańską y Krolem Pruskim z niestatecznosci w przedsięwzięciach Naszych, chce okazać, iż to są Ludzie zmienni, dzis inaczey, a iutro inaczey myslący; Zatym Przyiazni zawierzenia, związku y wsparcia nie warci. Jż Intryga Moskiewska nie zwątlała bynaymniey, y owa dotąd w Polszcze, iż wiary nie dotrzymuiemy nikomu. Ieżeli my broniemy uszczerbku Maiątkow Naszych, to tym bardziey do dobrey opinij y honoru bronić powinniśmy. Stracić Reputacyą w Europie, iest więcey daleko niż stracić Prowincyą, niż częsci Kraiu, [s. 614v] bo to siłą odzyskane bydź może, a honor y sławę, raz utraconą, trudno odzyskać. Pytam się: za co Moskwa nie ma u Nas y mieć nie będzie wiary, bo złą opinią powzięlismy o niey. Zna ona to bardzo dobrze, iest iey Interessem Naszą Przyiazń pozyskać, żałuie nie przyzwoitych z Nami postępków, radaby się poprawić y dawney harmonij powrocic, ale nie dokaże tego, bo wiarę y dobrą opinią u Nas straciła. Ia nie chcę, aby tak z Polską bydź miało; traćmy Maiątek, traćmy życie, traćmy wszystko, ale zachowaymy sławne Imie Nasze w dobrey opinij między Narodami, ale dotrzymaymy stałosci niezmiennego nigdy Polaka. Upatruiąc więc ten zły skutek z pozwolenia wywozki do Obozow Moskiewskich wyniknąć mogący, żadną miarą na nią zgodzić się nie mogę; Jeżeli mi kto powie, czemu na tak krotki czas nie pozwolić, spytam nawzaiem, ieżeli mamy nie nadługo pozwalac, czemu dzis zaraz nie pozwolić. Animozya, z ktoreyeśmy na przeszłey Sessyi popadli w suppozycyą u niektorych Obywatelow, iż Nam zarzucano, iakobyśmy popierali Interessa Moskiewskie, iż wotuiący affirmative, ciągnęli za Moskalami, iest skutkiem także taiemney Intrygi, Ja nie sądzę, żeby wszyscy byli takimi.

Nie można pod to hasło zacnego ze wszech miar Koła Naszego Marszałka. Chcą odciągnąć go od Nas, y mowią że nie ma wiary y zaufania w Narodzie y u wspoł Kolegów, ma ią y mieć zawsze będzie. Nie tego Ja Zwierza chytrym nazywam, co w doł wpada, ale tego co doły kopie na drugich; Tym darować żadną miarą nie mogę, ktorzy takie Nam poddaią coraz [s. 615] Proiekta, abyśmy się rożnili. Ia powiadam, że nigdy Oyczyzna nie będzie szczęsliwą, ieżeli z takich choć kilku nie zrobiemy przykładu y praktyki kary. Ieżeli Nas strata Ludzi y dobytku, neutralność, bunty y powietrze nie poruszaią, tedy to zastanawiać powinno, aby ani na cwierć mili nie pozwalać za Granicę podwodom wyieżdzać, iż posunięte o cwierć mili Magazyny posuwaią ią o cwierć mili w głąb Kraiu Tureckiego, czynią mocnieyszą Moskwę do gnębienia Nas do przyspieszenia Traktatu Pokoiu, do targowania się z Turkiem o Nas mówiąc mu: weź nazad te Kraie odemnie, a pozwol mi nad Polską, tak iak ostatnich czasow panować, y mscić się wyrządzonych mi przykrosci, y myż na wyiazd podwod za Granicę, a przez to samo na pomykanie coraz daley Magazynow Moskiewskich w Kray Turecki pozwolem. Ia nigdy na to nie zgodzę się, y żaden pewnie dobry Polak, kochaiący swoią Oyczyznę na to nie zezwoli. Powinnismy brać Interess Turecki za Nasz własny, zginie on y my zginiemy. Choć by Nam Moskwa nie dała zaczepki, to sami \^z/w nią wdać się w woynę powinnismy; bo powinnismy pomagać Turkom, aby przemocy nad Nim Moskwa nie wzięła, a po Nim nad Nami. Polska traciła zawsze nad tym, że wczasie woien Sąsiedzkich nie wdawała się do nich y gnusnie spała. Na miłość więc Oyczyzny upraszam, iż ponieważ nie iestesmy ieszcze w sile deklarować Moskwie woynę, to przynaymniey abyśmy iey nie pomagali przeciw Turkowi. A przeto aby Moskwa nie złapała [s. 615v] okolicznosci do oczernienia Nas po całey Europie, do exponowania Osoby zacnego Posła Naszego przy Dworze Stambulskim. Żadną miarą ani na dzień jeden wywozu zboża za Granicę zgodzić się nie mogę. Jeżeli mi kto zarzuci trucie czasu, niech zato odpowiada ten, kto był pierwszym tey Materyi Autorem y dowodzcą. Nie przeciwię się puszczeniu zboża za Granicę należącego do Magazynow Rossyiskich, ale na puszczenie podwod Naszych żadną miarą nie pozwolę.

Kara iakas Boska dotknęła Nasze obrady, gdy czynnemi przestały bydź wtedy, kiedy naywięcey skutku z znoszonych od WKMci trudow oczekiwać by powinny. Iuż dwa dni zaięły explikacye tak powodow Listu JP. Kasztelana iakoteż determinacyi Naszey y troskliwosci. Wczoray zdawała się iuż okazywać zgoda, dzis znowu od niey oddalamy się. Ia mowię trzeba końca tey Materyi, trzeba decyzyi. Mowiemy o sposobach utrzymywania obcego Żołnierza, a Nasze Woysko ze Krwi Szlacheckiey naywięcey złożone, z głodu umiera, tłumaczemy Prawa Narodów, a zapominamy o Prawach Natury, Ja nigdy nie przestanę powtarzać: Kończmy, bo zginiemy. Z kilkudniowych sporów Naszych, nic się nie zawiązało, myśmy tu mowili, a na [s. 616] Granicy czyniono, my utrzymywalismy aby podwod nie puszczać, a tam ie puszczano. Y tak my iesteśmy tylko vox clamantis in deserto . My deliberuiemy czy po 100. czy po 50. maią przechodzić podwody, a tam ie tysiącami puszczaią. Dziś tedy koniecznie ostatnią decyzyą Nam dać należy. Więc nayprzod co do tych Kolegów przychodzę, którzy się zgadzali na przepuszczenie podwod z proźbą, aby tę materyą chcieli ukończyć. Stanęła iuż decyzya, aby nie przepuszczać te transporta, ktore za Kontraktami oczekiwały na Granicy. To smutna wystawia mi się perspektywa, bo ci co na dniu onegdayszym byli przeciwney rezolucyi, wnosić wielorakie warunki, wszczynać spory, wprowadzac turna, a tym czasem czas ucieka; nie kończym Etatu. Septembrowa Rata nadchodzi, zostanie Woysko bez rozrządzenia y Sub Ordynacyi, a nawet bez płacy. Ztąd niezostaie mi, tylko dopraszać się pewnych z oboiey Stron mollifikacyi. Widziemy, iż tamta Strona skłania się do oznaczenia terminu, JW. Nowogrodzki, determinował dzień normalny do 1. Septembra, Ja kiedy na dniu onegdayszym wotowałem negative, byłem zdania, aby żadnych podwod nie puszczać, teraz gdy przeciwna wypadła z większości rezolucya, z dwoyga złego, obieram mnieysze. Wielbię głos patryotyczny JW. Kaliskiego, y nie tylko zdania Iego, ale każde słowo wysoce poważam. Ale należy mi weyść w cel troskliwości tego Męza; Idzie Nam o niebespieczeństwo [s. 616v] zaciągnienia powietrza, o obawę buntu ale naybardziey iść powinno o los Oyczyzny, aby Neutralnosci nie naruszyć, aby przez dowoz, nie dać pochopu do pomykania się coraz daley w Kray Turecki, Woyskom Rossyiskim a ztąd gotowey nad tym Sąsiadem Naszym przewagi. Ale trzeba uważać, iż woysko, iest to ciężka Machina, która ani łacno da się z mieysca ruszyć, ani daleko może postąpić. Nie obawiam się względem tego co powiem pomowki o parcyalność, głos moy każę wydrukować, wszędzie rozrzucę, a pewnie przysługuiący się Polakom nie omieszkaią go do Peterzburga przesłać. Ja niedbam o to, chcę tylko abysmy przyspieszali Nasze czynnosci. Mowię więc, iż do 1. 7bra, nie wiele Woysko Rossyiskie posunie się, a choc by na cwierć mili pomknęło się tym Oyczyzny nie zgubi. Procz tego dostatecznie iest zasilone temi transportami ktore JW. Kasztelan przepuscił. Więc upraszałbym o skłonienie się iednomyslne do terminu normalnego dnia 1. 7bra, a iesliby zgody nie było, niechay większość decyduie.

Darmo czytać Uniwersał, gdy tak mocne odzywaią się na niego oppozycye, gdy dzis odzywa się głos kilkunastoletniego Ieńca Syna kilkudziesiątletniego Starca, ten y moię czułość przenika. Bynaymniey na wiek nie narzekam bo Krew wraża mi, żem Polak, a zatym ginąć winienem przy swobodach Kraiowych. Chceciesz N^e Stany wystawić sobie widok nay okropnieyszy z panowania nad Nami Potencyi Moskiewskiey; znaydziecie go w tym Kapitalnym Miescie, każcie tylko zebrać tych Ludzi, którym nogi y ręce poucinano, iż nie maią czym przyiąć Szeląga. Oto widok dla Polaka. Na ten patrząc pytam się kto chce służyć obcey Potencyi, żeby mu tak ręce ucięto. Pomiiam tylu innych, którzy stawali się igrzyskiem okrutnego [s. 617v] żołnierza, do których iak do żubrow strzelano, a zchybienie było przewłoką bolu nieszczęsliwego Człowieka. To sobie wystawiwszy, dopiero się decydować, czy się zasłaniać od takowego nieszczęscia, czy iść daley służyć Nieprzyiacielowi do Woyny dzisieyszey, iest to chciec iego mocy, chcąc moc iego stanowic, iest to siebie poddać w więzy nie woli y na gotowe nieszczęscia się narażać. Z tąd wypadnie, iż my pod tą mocą będziemy nazad ięczeli, mogąc się z niey nazad wydobyć. Dotąd z każdego kroku mego gotow byłem tłomaczyć się Narodowi, dzis zdanie moie przed całym Swiatem powtarzam, aby nigdy temu nie bydź na pomocy do wzrostu, ktory okazał iż iest zguby naszey przyczyną. Wystawmy sobie iak Nas po Gabinetach odmaluią, ten krok ieden będzie ostatniey podłości Narodu oznaką. Powiedzą o Nas, iak Polacy na gwałty wyrządzone sobie od Moskwy mogą narzekać, iak mogą mówić, że tyle przykrosci wytrzymali od Moskwy, kiedy po wyisciu Moskwy z Kraiu, po wywozce Magazynow tesknią bez Moskalow Polacy, wytrzymać bez nich nie mogą, oto sami się wloką za Moskalami, chcą żeby się nazad do nich wrocili, aby Jm ręce y nogi ucinali, aby wszelkie gatunki okrucieństwa y nieszczęść od nich doznali. Już to więc iest więcey iak pewna, że o Nas po Gabinetach mowa bydź musi. Trzeba więc okazać przed Swiatem iż Narod cierpiał bo czuie, a gdy czuie, powinien bydź nadal ostrożnym. Gdy to skutkiem okażemy obcym Potencyom, uznaią Nas za Narod, będą z Nami traktować, iak z Narodem inaczey zostanie się [s. 618] gotowa fortka Moskwie do Polski, za którą weydzie influencya, a za tą iarzmo nie woli. Ieżeli ta prawda nie utkwi w umyśle Polaka; ja mowię iż spotka Nas jarzmo nie woli y wszelkie nieszczęscia ale nie ten iest zamiar Seymu 1788. My dążemy do ustanowienia dawney Rzpltey, do przywrócenia Iednowładztwa Rzpltey do Swietnosci Tronu WKMci y Warunku Swobod Kraiowych do utrzymania Neutralnosci zupełney, ieżeli nikogo nie zaczepiać, to też nikomu nie pomagać. Nie chcę rozciągać się nad temi pozorami w handlu ktore w oczach całego Narodu odkryły, że tu cała rzecz szła o kilku partykularnych, którzy zysk swoy na Moskalach zasadzili. Ieżeli handel iest objektem Rzpltey, tedy ten y przed Kontraktami y po Kontraktach iest wolny. Pozor ten sam przez się upada. Nie chciał bym Ia wprowadzić y mowic o tey Materyi, wolał bym raczey mowić, że niczym innym zatrudniać się teraz nie powinnismy, tylko wzmocnieniem sił y utwierdzeniem existencyi Rzpltey. Lecz coż robić, kiedy pomimo mysli Naszey widziemy coraz wsuwane Proiekta, ktore od nayzbawiennieyszych odsuwaią Nas czynnosci. Sprzeciwienie się Nasze nazywaią truciem czasu. Iak że Ja mam się nie przeciwić kiedy widzę, że mi się szkodliwy wsuwa Proiekt. Iak że chcieć abym dla oszczędzenia czasu, wszystko złe przepuszczał? Zaczęlismy Etat ten kontynuowany bydź powinien, a tym czasem usunął się uboczny [s. 618v] Proiekt, Projekt partykularny, Proiekt żadną miarą tu mieysca nie maiący, a tak ieszcze trafnie wsunął się, że decyzya iego iest nieuchronna. I nie mowic że tu oto partykularny Interess w ciska się w obrady; o to iest w brew przeciwny uchwałom Rzpltey? Co nas naybardziey bić w oczy powinno, że gdy my się tu ucieramy, tam Kommendy pod Władzą samey tylko Kommissyi Woyskowey będące, a Komory celne pod Zwierzchnoscią Kommissyi Skarbowey przepuszczaią podwody y słuchaią tego, którego słuchać nie powinny. I toż to nie ma mnie zastanawiać? Wiem Ia doskonale, iż ten postępek nie mogę przypisywać, tylko pomyłce JP. Kasztelana, bo niechcę go winić, y w odpowiedzi trzeba mu wyrazić iż z Ewakuacyi są Stany kontente, ale z wdania się w rzecz obcą swemu Urzędowi y z zatrudnienia Obrad, bardzo zawiedzione y nie kontente, Kommissyi zas Woyskowey y Skarbowey zalecić, aby do podkommendnych swoich y Subalternow napisały reprymandę, iż poważyli się słuchać tych, ktorych Jm słuchać nie należało. Alboż Nam to raz ieszcze zdarzy się że podobne rozkazy od kogoś z boku wbrew Naszey determinacyi będą wydawane y pełnione? Ztąd upraszam o zalecenie Kommissyi Woyskowey y Skarbowey, aby swoich Subalternow w winnym posłuszeństwie wyrokom Stanow utrzymywały. Teraz przystępuię do ukończenia tey Materyi. Obracam głos moy do JWW^h Kaliskiego y Nurskiego; trzeba tandem koniec [s. 619] tym sporom uczynić. Upraszam więc Jch z mieysca mego, niech Na czas Normalny do 1. 7bra przystaną, niechay quantitas podwod będzie oznaczona, niech po 100. tylko podwod ma wolność wychodu, a za ich powrotem drugie 100. niech wychodzi. Bo procz tego, iako Xże Marszałek Konff. Litt. wyraził, my tu spory czyniemy, a tam podwody przechodzą, y pewnie Kuryerowie im donoszą, co się tu w Izbie dzieie, nagląc aby spieszyli się. Nie iest to ostatni ieszcze nas zatrudniaiący Proiekt, Ja boię się, aby za kilka dni znowusmy nie mieli co nowego. Przeto radziłbym te materyą ukończyć, do Etatu przystąpić, pryncypalnieysze Materye z niego wybrać y za dni kilka udecydować, naypierwey zas Magazyny dla Woyska. A tak gdy stanie Woysko, gdy będzie mieć przyzwoite opatrzenie, niechay iakie chcą wciskaią się Proiekta, snadniey będziemy mogli brać przedsię Nasze determinacye.

Gorliwość moią winienem JP. Chełmskiemu, od ktorego, sprawuiącego nie raz funkcye Poselskie, nauczyłem się będąc Arbitrem stawać gorliwie przy Obronie Praw y Swobod Kraiowych: Teraz będąc Posłem, staram się iść za Iego zdaniem y przykładem; ale w tym mieyscu daruie mi, iż według przekonania mego idąc, nie skłonię się do Iego propozycyi. Widzę Ia, na co się zanosi: oto Intryga Moskiewska nazad [s. 619v] wciska się, y daleko silnieyszą niżeli była, stać się może. Chce Moskwa Nas domową woyną zatrudnić, ale w przod chleba Nam zabrać y Kray ogłodzić. Pozwoliwszy na czas normalny, coż wypadnie? o to do 29. 7bra fury w Domu nie będą, bo maiąc pozwoloną wywozkę do 1. 7bra, to będą do tego terminu za granicę wyieżdzać; A ponieważ Magazyny Moskiewskie o 30. Mil y więcey odległe bydź mogą y bezdroża zdarzą się, tedy iak mówiłem, ledwo na ostatnie dni Septembra staną nazad w Domu. Zas przez ten czas, ani będzie komu z Pola zebrać, ani roli na zasiew uprawić y tak pewny głod nastąpi. Ieżeli przez głod nie uda się sztuka Moskwie, to przez bunty Nas pewnie podbiie. Pewno od powracaiących fur dowiedział się JP. Kasztelan, iż Chłopstwo namawiane było do buntu, iż mu rozdane iakie Narzędzia, y przeto żąda od Rzpltey, aby pozwoliła furom przechodu; ale Ja, ani na ieden dzień wywozki nie pozwolę, bo mam Prawo po sobie. Niech moiey oppozycyi nie przypisuie nikt nieczynność Izby, nie byłem y nie iestem ani Autorem ani Promotorem tey obcey Materyi, a znowu dla ochrony czasu, nie chcę na nayszkodliwszy Proiekt pozwalać. Y w tym mieć będzie Moskwa Awantaż, bo albo uprzykrzy się Izbie ta Materya iż na nią zezwoli, albo przynaymniey czas Nam ztruie. Nareszcie zgodzę się na Uniwersał, ale pod tym warunkiem, aby od doyscia iego w tamte strony nie wolno było furom za Granicę wywozić.

Już tu dowiodł JW. Kaliski, iż pod Frankwurtem z przyczyny Moskwy zginęło Naszych 6000. podwod. Cesarz [s. 624v] stracił 1000. fur, my także nie małą już w czasie tey Woyny, tak w Ludziach iakoteż w dobytku, z przyczyny dowozek transportow Moskalom, klęskę ponieslismy. Procz tego widoku, iż takiemi dowozkami ułatwiamy Moskwie prowadzenie woyny z Turkiem y nad tym ieszcze N^m Stanom zastanowić się nalezy, iż Moskwa nie może patrzyć oboiętnym okiem na stratę panowania swego nad Polską, iż deklarowaną iest Nieprzyiaciołką Naszą, z tąd niechybnie w każdey podaney okazyi mscić się nad Nami zechce. Kto w widoku ucisku od Moskwy ewakuie ią z Kraiu, ten nie może potym za nią wlec się za Granicę podwodką. Trzeba powtarzam ieszcze raz pamiętac Nam o tym, że gdy Moskwa będzie miała sposobność prowadzenia Woyny, tedy zapewne od Granicy Naszey wypędzi Turka, odpędziwszy go, sama przy niey zostanie, y Nam przykrosci wyrządzać będzie. Przeto samym dobrowolnie nie trzeba podawać się w łapkę. Wymawiać się mogą Obywatele, iż Jm Prawo nie zabroniło dodawania żywnosci Moskalom, Prawda, iż im nie położę wyraźnego Prawa, ale Jm połozę, to o czym dawno wiedzieć muszą y wiedzą, iż my od początku tego Seymu wybiiamy się z pod dependencyi Moskiewskiey, iż exystencyą Kraiową zasadzamy na exystencyi Turka, że od dwóch mocnych Sąsiadow, chcemy mieć scianę z [s. 625] Turczyna. Gdy tak iest, staramy się o utrzymanie exystencyi Turka, a ci co poczynili z Moskalami podrady, radzi by widzieć zgnębionego Turczyna. Znać to takowy Obywatel sam przez się powinien chybaby uznawał, iż lepiey iest w obcych ięczeć kaydanach, niż uzywać swobod Kraiowych w wolnym Narodzie. Nie myslę, aby Wnukow y Prawnukow swoich, w wolnym raczey, niz Despotycznym Rządzie pragnął zostawić. Chyba, żeby sam ieden chciał nad wolnemi Wspołziomkami panować, a czego własną siłą nie dokaże, to obcą influencyą pozyskał. A ieżeli obcych Potencyi niewolą brzydzę się to tym bardziey kaydan niewoli; od wolnego Obywatela, na wolnych Wspołziomkow wkładanych znieść nie mogę. Y w tym to zamiarze uważam iakieżkolwiek wyrządzane obcey Potencyi przysługi. Sobie samym służyć powinnismy, na to pamiętać, aby przynaymniey tegoroczne zboża w Kraiu zostawić. Mamyż my sami sobie wczesnie głod gotować? Nad tym N^e Stany zastanowić się zechcą, iż ieżeli Moskal ma bydź karmiony chlebem naszym, to w przód mieć go powinien Ziomek y własny Żołnierz. Uchwalilismy 100/m Woyska te chleba, te zapasow Magazynowych koniecznie potrzebuią. Już tu Xże Marszałek Konff. Litt: doniosł, że gdy my tu spory czyniemy, gdy piersi zrywamy stawaiąc przy dobru Kraiu całego, tam prowadzą [s. 625v] dla Moskalow zboża y z Nas ieszcze smieią się, a może nowe czynią podrady. Koniecznie więc tedy zapobiezeć temu należy, a inaczey nie można iak przez okreslenie liczby podwod. W czym o iednomyslność lub turnum upraszam.

Dał by Bog, aby Swiętość Prawa scisle u Nas zachowaną zawsze była. Na piątkowey Sessyi stawałem przy Prawie wyrażonym w Instrukcyi JW. Kasztelanowi, broniłem Jego swiętosci, ale obronić nie mogłem. Wypadł wyrok [s. 627] w P^h Stanach względnie Magazynow szczegulny. Ieżeli wolno było na piątkowey Sessyi, czynic poprzedniego Prawa tłumaczenie y zgoła to Prawo przewrocić dla zysku partykularnych y prywaty. Zaco dzis nie ma bydź nam poprawić wyższą Naszą decyzyą dla bespieczenstwa Rzpltey y Dobra całego Kraiu? Słyszałem tu wniesienia iz przez okreslenie liczby podwod uczynilibysmy przeszkodę dopełnienia Kontraktów. Odpowiadam, iż przez oznaczenie dnia normalnego iuż połozylismy trudność zadosyć uczynieniu Kontraktow. A pytam się ieżeli Podradnik Moskiewski nie uskuteczni w tym czasie Kontraktow, czy Rzplta zostanie mu w odpowiedzi? Ale ten iest Nas los nieszczęsliwy, iz trzy czy cztery osoby decyduią Prawem: iż zniewaga Prawa dla kilku Osob Nas zastanawia, a dla ogolnosci Kraiu niezastanowiła. Przy prawie iest zgoda, w prywacie to tylko spory tam swiętość cierpi Prawa, tam skazie musi ulegać. Trwożyłem się gdy Prawo tłomaczone było względnie puszczania podwod za Granicę o utratę dobytku y Ludzi, wzniecenie buntu, ogłodzenie Kraiu, teraz tymbardziey lękam się, gdy gwałtownie podwody pędzone zostaną. Lepiey by było, abysmy byli zgoła niewiedzieli o tych Podradnikach Moskiewskich, aniżeli gdy teraz takie inkonweniencye z ich przyczyny mamy popełnic. Po wyznaczeniu dnia normalnego [s. 627v] nie mogę odstąpić od okryslenia liczby podwod, bo podradnicy gotowi razem ruszyć kilkanascie tysięcy podwod, a tak całe zgubić Poddanstwo. Z tych powodow upraszam o Turnum.

Mniemałem, że decyzya Uniwersału Kategoryami isc będzie, aż tu ią z nagła widzę wstrzymaną. Wyznaię, żem zawinił, iż Prawo raz zapadłe a to ieszcze iednomyslnie pusciłem ad turnum, popełniłem grzech wielki ale zato drugiego popełniać nie chcę. Jak u nas rzeczy idą to każdy zimną Krwią łacno prymować moze. O to nayprzod utworzylismy Kommissarza, lękalismy się iakowey ztąd dla Rzpltey inkonweniencyi. Byłem przeciwnego zdania, alem do iednomyslnosci przystąpił. Stanął Kommissarz do uskutecznienia Ewakuacyi Woyska Zagranicznego, a teraz używa się, do uskutecznienia Kontraktów z Moskwą zawartych. Czytam Jnstrukcyą /czytał/ Z tey Instrukcyi nie poymuię iak zapytanie JP. Kasztelana wypadło y Prawo Nasze zwaliło. Było wyrażone Prawo w Instrukcyi, aby zadne podwody Polskie za granicę w puszczane nie były. Na coż więc pyta się JP. Kasztelan maiąc wyrazne przed oczyma Prawo iz zadne podwody? A ieżeli Prawa nie było, pocoż Kommendy przytrzymywały podwody? daley obaczmy zawrot rzeczy /:czytał punkt Listu JP. Kasztelana:/ Czyni JP. Kasztelan Reflexye iedne po drugiey, wykłada Prawo. W tym [s. 628] mieyscu prosił bym o czytanie Rezolucyi Rady, ieżeli by ta słowo w słowo z Listem JP. Kasztelana nie zgodziła się: ieżeli ktora inaczey explikowała Prawo, więc w JP^u Kasztelanie nie upatruię tylko kontynuacyą zniesioney od Nas Rady. Pyta się czy puszczać? y puszcza. Wątpi, iak Prawo ma brać y sam ie tłumaczy, zasięga rezolucyi, a przed iey otrzymaniem, sam ią sobie daie. Trudno by było to wszystko ogarnąc, ale nie można wątpić iż tak iest, bo iest czarne na białym. Stawałem przy Prawie ustanowionym, pusciłem ie ad Turnum, bom sądził że nie będzie zwalone. Ale pytam się za co teraz turnus dany bydz nie moze, czy mozna aby dla Prawa zapadłego, nie wolno było do exekucyi iego ostroznosci dodawać? J iaka między moim wniesieniem, a Prawem iest kontradykcya? Prawo rzekło: iść maią za Granicę podwody za Kontraktami y Ja mowię niech idą, ale Prawo nie rzekło w iakiey liczbie isc maią, to Ja dodaię y proszę o turnum czy 100. podwod ma wychodzić, czy mniey, czy więcey?

Smutne doswiadczenie zwykło czasem pracuiących odrażać lecz uzbroionych stałoscią nie przemaga, a tym wielkość Duszy daie się poznawać; Gdy przeciwność nawet niezdoływa zwracac od przedsięwziętego Zamiaru. W tym to wyrazie hołd winnego niosę Wam P^e Stany powazenia: Gdy kilkodniową trudą znużeni, choć z żalem widząc Ie daremnemi, nie poymuiecie wstrętu od punktualnego na Sessye stawienia się, poswięcaiąc się pracom, w równey ku dobru publicznemu gorliwosci; Uwielbiam ią naypowinniey, a mocą przykładnosci Waszey zasilany pragnę mey Oyczyznie y Wam P^e Stany me szczere dopełniać posługi. Chciałem na dniu wczorayszym w Proiekcie ułozyć Uniwersał tu w Izbie Konferencyonalney, do czego wezwałem niektorych Kolegow, lecz iedni, niedoczekawszy drugich, a nadiechali niezastawszy pierwszych, pora pozna bo w mroku zapadaiącym rozwolniła Nas od przedsięwziętego zamiaru. Niezasmielony w prawdzie ufnoscią utrafienia myslom Seymuiących odwazyłem się ułożyć u Siebie Proiekt dosiągaiąc nie zapewn\^ioną/oscią pamięcią wnioskow do niego czynionych. Daruią mi Pe Stany, ieżeli niedokładnym go dostrzeżecie; na chęci że nie zabrakło zaręczam, a nieudolnosci raczcie przebaczyć.

STANISŁAW NAŁĘCZ MAŁACHOWSKI REFERENDARZ WIELKI, SEYMOWY Y KONFEDERACYI KORONNEY

KAZIMIERZ NESTOR XIĄZE SAPIEHA GENERAŁ ARTYLLERYI Y KONFEDERACYI WIELKIEGO XIĘSTWA LITEWSKIEGO.

MARSZAŁKOWIE

Wszem w obec y każdemu z osobna, komu o tym wiedzieć należy, wiadomo czyniemy. Jeżeli upewnienie pomyślności każdego Obywatela iest troskliwości Rządu celem, ieżeli ogólne Kraiu Dobro iest w skład troskliwy Naywyższey Władzy od Narodu poruczonym, to Ofiara czasowego zysku ubezpieczeniu Kraiu winnym iest od cnotliwego Obywatela długiem, to srzodki użyte do odwrócenia klęsk, szacunek prawych Polakow, ustawom w tym Szlachetnym zamiarze wypadłym, zniewalać powinny.

J. K. Mość y Prześw: Skonfederowane Rzpltey Stany z Naywyższey o Dobro Narodu pieczy z ważnych przyczyn, Nam Marszałkom Wolę swoią ogłosić zleciły.

1mo. Kontrakty wszelkie dotąd utworzone dostawienia zboża do Magazynow Rossyiskich na Wołoszczyznę zachowanemi zostaną, byle skutkowanemi w ciągu Miesiąca teraźnieyszego Augusta, do dnia pierwszego 7bra Roku bieżącego exclusive były.

2do. Lubo handlu wolnego ścieśniać nie iest nigdy Rzpltey zamiarem, atoli tylko do Granic Wołoskich, Tatarskich y Multańskich Traktatem Karłowickim opisanych dostawiać zboż w czasie woyny teraźnieyszey pograniczney, wolno będzie Obywatelom Kraiowym, którzy takową Ceną, o iaką się umowią komużkolwiek przedać będą mocni. Fury zaś po sól idące z różnemi produktami w liczbie naywięcey stu na Miesiąc przepuszczane być maią za Paszportem Komor Pogranicznych.

3tio. Po upłynionym zaś normalnym ostatniego dnia Miesiąca teraźnieyszego Augusta czasie, do skutkowania zawartych Kontraktow oznaczonym, żadne Kontrakty do Magazynow Rossyiskich na Wołoszczyznę dostawiania zawierane y dopełniane bydź nie mogą, y dla tego ani Officyaliści Skarbowi, ani Kommendy Woyskowe podwody Polskie za Dniestr y za granicę wyżey wyrażoną idące, do Magazynow Rossyiskich nie puszczą.

4to. Aby zaś Prześw: Rzpltey Skonfederowane Stany uprawnionemi być mogły, iż Kray w ludności swoiey uszkodzonym nie zostanie; zalecamy Prześwietnym Kommissyom Woiewodztwa Podolskiego y Bracławskiego do uproiektowania Magazynow dla Woyska Kraiowego nayprzód wybranym, a potym do baczenia na Bespieczeństwo Obywatelow wyrokami Seymowemi upoważnionym, ażeby od JPana Generała Bocka, iako od Xcia Imci Potemkina Feld Marszałka Woysk Rossyiskich umocnionego, Rewers, w Jmieniu Xcia Potemkina, nie zas w Osobie samey JP. Generała Bocka czyniący się, odebrały, ciż w iakiey wielości to iest liczbę sta fur nie przechodzącey. Ludzie y sprzężaie do wywozu zboż na Wołoszczyznę wyidą, w tey samey wielości do Granicy zazad dostawionemi zostaną. Dla obliczenia zaś wychodzących Ludzi y dobytku, Officyaliści Skarbowi wraz z Kommendami Woyskowemi wychodzących zapiszą, przychodzących liczbę z tamtemi porownaią, a ieżeli co Ludzi y dobytku nie dostawać będzie, dość uczynienia Rewersowi Prześw: Kommissyę dopomną się, y Nam Marszałkom doniosą.

5to. Rozkazały iuż Prześw: Rzpltey Stany Kommissyi Skarbowey, ażeby albo Kwarantanny stawiała, albo o ich ustanowienie z Dziedzicami Układy czyniła; gdyby więc były oznaki powietrza, na ten czas Granica zamkniętą zostanie y zwykłe przepisy względem Kwarantann zachowanemi będą.

Który to Uniwersał, aby Prześw: Kommissyow y Obywatelow Woiewodztw Kiiowskiego, Podolskiego, y Bracławskiego doszedł wiadomości wydrukowawszy rozesłać, y do każdego Grodu wspomnionych Woiewodztw wniesionym mieć chcemy. Dan w Warszawie dnia dwunastego, Miesiąca Sierpnia Roku Pańskiego Tysiąc Siedmset Osiemdziesiąt Dziewiątego.

Uniwersał Obwieszczaiący zakaz przechodu podwodom Polskim przez Granice Wołoską, Tatarską, y Multańską, Traktatem Karłowickim opisane, od dnia pierwszego Września Roku bieżącego.

Zgodno z Oryginałem.

JW. Bernowicz Nowog.

Dnia \¹¹/12 Augusta.

Wciągu toczącey się materyj trojaką, z troskliwości Ducha gorliwego wynikającą, uważam bojazn. Pierwszą, abysmy przez wywoz zboza za Granicę, nieogołocili kraju z zapasow na magazyny dla własnego Woyska potrzebnych; Drugą, abysmy niesprowadzili zarazy powietrza za granicą często grassującey; Trzecią; y abysmy przykładem dawniey praktykowanym nie stracili za granicą podwod y ludzi.

Podany projekt od JW. Marszałka Seymowego /:ktorego wielkie sentymenta uwielbiać, powinnoscią; nasladowac nayszczerszą iest moią żądzą:/ ze wszystkim, tym troskliwosciom jedynie zaradzic może. Pozwolą Nay. Stany przełożyć w tey mierze myśli moie.

Na uwadze niesciesniania wolności handlu, zapadło już na Sessyj zaonegdayszey Prawo, abysię poczynionym w przeszłości kontraktom zadosyć stało w dostarczeniu zakontraktowanego zboża, na mieysca tymiż kontraktami zamierzone.

Przez szacunek więc prawa, przez wzgląd na słuszność ziszczenia kontraktow, niemożemy w tym momencie zabraniać wywozu zboża: boby ten srzodek skutkował przeciwko Swiętosci Prawa, y Kontraktow.

Lecz na uskutecznienie Kontraktow zamierzywszy czas jak mnie się zdaje do 1 7bra, trafiemy tym [s. 638v] samym do zamiarow gorliwości Naszey, a to w tym składzie. Czas krótki bo trzyniedzielny, czas, najgorętszą zbierania plonu w polu spadającego zaprzątniony potrzebą, zapewnic Nas może, że się wysilić niepodobna na wywoz chocby gotowych wielkich zapasow zboża dawnego. Dzien zas 1 7bra zaręcza Nam, że się produkt tegoroczny wszystek zostanie w kraju, chocby /:co niepodobna:/ dawne w tym czasie wywiezione zostały. A tak y Prawo zapadłe przez nakaz nayprędszey Kontraktom satysfakcyj uskuteczniemy, y w bojazni Naszey nieogołocenia Kraju ze zboża, ocaleni będziemy.

Tez same krótkiego czasu zamierzenie, pozbawic nas powinno drugiey bojazni, niewciągnienia w Kray Nasz Powietrza. Gdy bowiem dotąd o szerzącey się niesłyszemy zarazie, nadzieja w Opatrzności, że się y w tym ile coraz zimnieyszym czasie może niezdarzyć, w niepewności zaś, z samey bojazni naznaczac Kwarantannę dla powracających podwod, w moim przekonaniu jest niepotrzebnym oderwaniem rąk pracowitych od Uprawy roli, nayistotnieyszey Kraju potrzeby.

Na ochronę Naszą w trzeciey bojaźni żebysmy ludzi za Granicą nie stracili, nic słusznieyszego nad [s. 639] wniesienie, żeby w tey mierze kawentował Sam Xże Potemkin. Lecz Ja dwie w tym moje znayduje uwagi: pierwszą: nim wiadomość o tym do Xcia Potemkina doydzie, y nim respons od Jego nadesłanym być może, czas trzech niedziel na uskutecznienie kontraktow determinujący się, przewlecze się za dzien 1 7bra; a tak przewleczony, dac może sposobność do nieużytecznego dla nas wywozu produktow tegorocznych.

Drugą: gdyby JPan Bok Pułk: Woysk Ross: pewność powrotu ludzi naszych z Zagranicy ewinkował swoim tylko własnym Jmieniem: sądziłbym to za bezpieczeństwo mniey pewne, jako od człowieka, osiadłości w Kraju Naszym niemającego.

Lecz Jmc Pan Bok komenderowany od Xcia Potemkina do traktowania z Komissyą od Stanow wyznaczoną, wątpic niepodobna, żeby niebył zupełnie umocowany: a z tąd jako Pełnomocnik, gdy w Ramieniu Pryncypała swego czynic będzie; Rewers od Jego dany, w przypadku czyjeykolwiek szkody, ukaże y zapewni drogę Ewikcyj do Dobr Xcia Potemkina.

Bierzmy się przeto za przewodnictwem godnego [s. 639v] Styru do zakończenia tey tak przeciągle czas trawiącey materyj, z Uwagą zawsze na ową o przyszłości przestrogę: Qvae gerimus, Pauca, quae gerenda sunt, Maxima.

JW. Wybranowski Lubel. dn. 11. Aug. 89. w Materyi Uniwersału zakazuiącego wywozu Zboża za Granicę Moskalom

Nacisk głosow Patryotycznych dosc swiatle, czule, przenikliwie, nieszczęsliwość Kraiową wystawuiących kształtne ukrytego egoizmu reflexye, iedwabnemi słowy z zmięszaną nadzieją, zyskania popularnosci okryslone zbiiaiących, już iuż na zdrowiu, piersiach, zuprzykrzeniem własnym sobie gadania y usiłowania upadaiących, Serce y nadzieję przełamania tracących, moim partykularnym zamilczonym dotąd dzwigam podniesieniem głosu y wyłuszczeniem mey woli y mysli, co utaic miałbym sobie za grzech nie odpuszczony przed Bogiem y Swiatem.

W Materyi tak Nas długo męczącey przysłuchiwałem się dotąd y uczyłem się: o dobrym nader Kraiu tu kilkakrotnie wzmiankowanym z pozwolenia Wywozu za Zboż Moskwie wynikaiącym. Czemu na te dobro mówic y uczynic reflexyą przymuszony iestem z ową prekaucyą: Cavenda sunt bona, ne eveniant mala. Pierwsze dobro słyszałem Neutralność intymowaną Stanom; aby zważana była ktorey Neutralnosci od Moskwy przez 24. Lat Nam zrządzaney skutki dość iawne. W zaborze Kraju, w naiezdzie y rabowaniu onegoż, w Narzucie Rady, w nasłaniu Rzeznika Gontę dawniey swiezo teraz Missyonarzow podobnych na rowną tamtey gwałtowność w knowaniu zdrady zteraznieyszych umów, Kontraktów, aby uszkodzić w Ludziach, w Bydłach, a tym się zastawic, iak dawniey Nieprzyiacielowi w wykupieniu żywnosci, aby Kray ogołocic, do głodu przywieść. Drugie dobro słyszane, Handel. Jest to dobro pod pokrywką baraniey skory albo Maski piękney obrzydłą larwę pokrywaiącey. Nayiasnieysze Stany, zapobiegłszy dniem normalnym ostatniemu wywozowi Zboż, waruymy się tego dobra, niedopuszczaymy się, ne eveniant mala , głod przez oczywisty ztamtąd donoszony nieurodzay, powietrze przez fóry, Strata Ludzi y Bydła przez wystawienie na pierwszy Ogień, przez sposobnieyszą do buntów namowę.

Uniknąc, inaczey nie możemy iak determinacyą ilosci fór z kondycyami zapisania liczby Ludzi, zaręczenia onych powrotu, przez Samego Xcia Jmci Potemkina, wysiedzenia Kwarantanny od Kommissyi [s. 640v] Skarbowey wyznaczoney, ilość zas for nie może być większa nad 100. przejazdu, których a nie więcey maią dopilnować Komor Nadgranicznych Pisarze y Kommenda tamże Konsystuiąca.

Tym usilniey tę Materyą popieram im chlubniey dla Siebie bydź widzę iednomyślność Zdan JOX: Jabłonowskiego Posła Wołyńskiego, JW. Przecławskiego Posła Słonimskiego y innych teyże woli będących. Co ieżeli unanimite dozwolonymi nie będzie, upraszam JW. Marszałka o Propozycyą: Czyli fór w liczbie 100. ma przewieść Zboża Zakontraktowane, czyli wwiększey liczbie?