Gdy Widziałem zesmy maiąc w przedsięwzięciu rozpoczęcie Etatu Woyskowego, zdali obowiązek na Kommissyą Woyskową układania onegoż y potym ieszcze Deputacyą [s. 755v] z pomiędzy Nas wyznaczyli, Mniemałem, że tym sposobem, ułatwiemy sobie pracy, skrociemy czas innym równie ważnym Materyom poswięcić się mogący do ktorych utoruiemy sobie drogę approbuiąc przez te dwie Magistratury dokładnie roztrząsnięte y uwagami wsparte Dzieło. Lecz z żalem przychodzi Mi patrzeć na takie postępowanie Nasze w Etacie, iak gdyby nie był przez Kommissyą Woyskową układany y iak naydokładniey przez Deputacyą trutynowany Z ktorego postępowania biorąc proporcyą trzy dni do dwóch wierszy wypadnie ze y za trzy Miesiące Etatu nie ukończemy. Rzecz prawdziwa, że wiedzie miłość y gorliwość JW^h Kolegow, aby umnieyszaiąc Expensy, oszczędzać Skarb, aby funduszu, na postawienie y utrzymanie Stutysięcznego Woyska starczyło ale iak zastanawiać się trzeba nad użytkiem Stutysięcznego Woyska, tak równie wypada zastanowić się nad stratą czasu. Nie wiemy co iest przed Nami, gdy pewni bydź powinnismy, że bardzo łatwo okolicznosci się zmieniaią. Iakże by to przykro Nam było patrzeć się na to gdy by w rozpędzonym Europy biegu iaka okoliczność wstrzymała skutek Układow Naszych, czy zastanowienie się Nasze nad Etatem, nadgrodziło by Nam te Stratę y upadek całey Nadziei [s. 756] o pomyslnosci Naszey? Nie zapominaymyż się teraz, pamiętaymy o tym, że to iuż nie raz strata czasu zrządziła dla Nas nędzę, Ucisk, zabor Kraiu y niewolą: Gdy iuż to Polakowi nieraz doswiadczać przychodziło, powinien pamiętać o Sobie, bo nie wczas po stracie załować, starać się y owszem powinien, aby zniszczył to przy słowie, że iest mądrzeyszym dopiero po szkodzie. Przyspieszaymy iak nayrychley koniec temu, co iest naypierwszym obiektem Naszym to iest widzieć 100^m , nie na papierze ale wistocie. Nie można mowić, że obca Potencya, ktorey przemoc zrzucilismy z Siebie nie patrzy z żalem na Nasze obroty y na tę straconą Influencyą, którą miała do Polski. Nie można powiedzieć, że nie mysli nad tym, iakby przez Intrygę odciągnąć Nas mogła od tey pomyslności do którey dążemy. Będzie ona ieszcze żyrowała, aby z Nami, tak, iak dawniey wolno iey było postępować Ia się tego lękam zawsze, bo na nią patrzę iak na Naywiększą Nieprzyiaciółkę Jstnosci Naszey, y niemasz zapewne żadnego Polaka, ktoryby tego nie czuł, ktory by iey zamysłów nie znał, y który by nakoniec nie przewidywał tego, że ona przybierać się nie omieszka y w Patryotyczną Sukienkę. Z tych powodow będąc za czasem, [s. 756v] na ktorym cała pomyslność Nasza zależy mniemam, że przystępuiąc do Etatu w te tylko okolicznosci wglądać powinnismy, Ktore Ani Kommissya ani Deputacya nie zadecydowała. Te mówię okolicznosci, które Dyaryusz czynnosci Deputacyi wyklassyfikuie decydować Nam tylko zostaie, a tym przerwie się scieszka do wycięczania czasu y tak dopiero postępować rychło będziemy w Układzie Etatu Stutysięcznego Woyska. Tym sposobem zagrodzą P^e Stany trafić do Nas mogącym Intrygom, y sprężyny któremi polityka władać by mogła osłabią. Kiedy zapalony gorliwością Narod dąży do tego iak nayrychleyszego momentu uyrzenia Stutysięcznego Woyska Nam należy czas oszczędzać abysmy chęciom całego Narodu odpowiedzieli. Tym to iedynym sposobem mniemam, że przyspieszemy Dzieło Nasze, że dogodziemy powszechnemu żądaniu, że postawiemy twierdzę na Nogach, że zabieżemy Sessyom y doydziemy do tego upragnionego celu, ktorego cały Naród wygląda. Wyrok Stanów postanowił iednym głosem Stotysięcy Woyska. Wyrok ten nie tylko iest naypięknieyszym Dziełem Polaka, ale już staie się ozdobnym dla całey Europy. Wyrok ten okazuie, że Polacy stargali pęta: a tym sposobem wybiwszy się z pod przemocy, staną się [s. 757] Europy pomocą y decydować Iey Interessem będą mogli. W tym mieyscu N^e Stany, niech mi wolno będzie zboczyć od rozpoczętey Etatu Materyi, niech mi wolno będzie powiedzieć o tym, co mam z doswiadczenia, na co oczyma memi patrzałem. W Ustanowieniu Stutysięcznego Woyska z podziwieniem całey Europy postawilismy iuż na Nogach Kawaleryą Narodową, ale iak z podziwieniem y chlubą Naszą tak rychło powstała, tak rownie z podziwieniem y hańbą napaść iey przyidzie, ieżeli P^e Stany nie obmyslą srzodka, ktory by ią mogł utrzymać. Nikomu bydz nie może nie wiadomo że w Kawaleryi Narodowey tylko po 500 Złł^h dla Towarzysza iest wyznaczono, do ktorey to Kawaleryi rzadko ktory zaciągnął się maiętny Obywatel, ale tylko sama uboga Szlachta. Pytam się, czyli z tak szczupłey Gaży może się Towarzysz utrzymać y Ekwipować, będąc przymuszony w teraznieyszym czasie drogosci, opłacać Owies po Złł. 8. do czego go Ordynans Kommissyi Woyskowey przymusza, aby tak iak iest w targu opłacał. Mniemam że Stany własnego Dzieła obalać nie zechcą y żeby to Woysko było nie tylko na teraz, ale y napotym twierdzą. [s. 757v] Sądzę, że Obywatele Wyrok P^h Stanow w zamiarze utrzymania Kawaleryi Narodowey z ochotą przyimą. Bez Furazu y Magazynów Kawalerya Narodowa, albo upaść musi, albo stać się Obywatelstwu uciążliwą. Więc nie wypada inszy między tym złym srzodek iak żeby Obywatele nie w takiey Cenie, w iakiey Kommissye Powiatowe kładąc szacunek Zbożu na podatek Cenę ustanowiły, przedawali, aby zaś ieden nad drugiego Obywatel nie sądził się bydź bardziey uciążonym, niechże będzie zalecono Kommissyom Powiatowym, iżby Skład furażu ustanowiły, z którego by to Składu potrzebuiący Kawalerzysta Owsa, lub Siana za gotową zapłatą podług ustanowioney Ceny na Podatek, miał łatwość kupienia, bo inaczey, ieżeli będziemy chcieli utrzymać Kawaleryą, to będą Skargi od Obywatelow do Kommissyi Woyskowey; ta zalecać będzie Kommendom surowość, oskarzony o uciążliwość Kawalerzysta powie: zrewiduycież mnie, ieżeli się przy mnie z wziętey Gaży z Skarbu na żywność Konia, został pułzłotek? Mam że dawać zdychać Koniowi? Kogoż litość nie wzruszy na tę odpowiedź? Skorośmy więc postawili na nogach [s. 758] Kawaleryą, trzeba się starać, by ią utrzymać, trzeba zapobiedz, by z wstydem Naszym nie upadła. Więc rozrządzenie y Ustanowienie takowychże Składow przed ukończeniem ieszcze Etatu Kommissyom Powiatowym zalecić potrzeba, bo to iest pierwsze, niż Etat, ieżeli chcemy utrzymać Kawaleryą tym bardziey że w tym czasie Exercerunki następować będą, których iza znędzniałych y wygłodzonych Koniach odbyć by nie mogła. Wracaiąc się zaś do Materyi Etatowey upraszać mi zostaie JW^o Marszałka Seymowego, aby te tylko wprowadzał okoliczności, które Deputacya nie zadecydowała lub potrzebnemi obiasniła uwagami; Atak skrociemy czas ktory na niczym dotąd strawilismy.

Wniosek JW^o Marszałka Seymowego jako dąży do tego, co bydź powinno Naszym celem to iest prędkie uregulowanie Woyska, zapewne nie powinien bydź, tylko przyięty z uwielbieniem. Jeżeli troskliwość każe badać szczeguły tedy w tym porządek postępowania zachowany bydź powinien. Słyszę tu wzmianki o obowiązkach w tedy gdy czytam Proiekt Etatu. Wszakże gdy była rzecz o Kommissyi Woyskowey rzeklismy wprzod z wielu Osob ma bydź Kommissya, a dopiero iakie iey obowiązki. Nie ukończona Kommissya, nie ukonczone y iey Obowiązki, bo zapewne o liczbie Subalternow y Jch Obowiązkach nie będą się Stany zatrudniały, ale oddadzą [s. 759] Kommissyi Woyskowey. Co się dotycze Pisarzow Polnych, iakie były obowiązki Jch urzędowania od R^u 1590. Czytam pod \^tym/ Rokiem ustanowione Prawo /:tu czytał Konstytucyą 1590. w tresci że Pisarze Polni powinni bydź przytomni przy popisie Woyska:/ lecz dowiemy się naylepiey Obowiązkow z Roty Przysięgi, którą czytam /:tu czytał Przysięgę:/. Już tedy iasno się pokazuie że Inspekcya generalna była przy Pisarzu, ale podowczas daleko mnieysza liczba była Woyska. W Roku atoli 1717. kiedy Woysko zwinięte zostało y tylko do Dwunastu Tysięcy utrzymane, Warunek położono pierwszeństwa Inspekcyi Pisarzow w przytomnosci Strażnikow. Ieżeli się podobac będzie P^m Stanom, że decyduiąc teraz o Urzędzie y Pensyi Obowiązki na dal odłożemy, to wszystko przyidzie wyiasnione przy opisie powinnosci. Nie można tu mowic o Inspektorach, bo obowiązki Jch choc podobne do Pisarza, iednak oddzielne, y o tych niżey będzie mowa. Przyszła Materya o Pisarzu Polnym tę więc, tak przez wzgląd na Urząd do ktorego obowiązki są Prawem przepisane, iakoteż na Osobę decydować powinniśmy. Zasługi tym Urzędem zaszczyconego JW^o Podolskiego, iakoteż y Przodkow Iego ufać Nam każą że WKMc y P^ey Rzpltey Stany wymierzyć raczą Sprawiedliwość. Nie widząc tu przytomnego JW^o Generała Artyleryi Koron. [s. 759v] lecz w rowney z nim umieszczony będąc Randze, drzącym głosem zostaie mi się zapytać JW^h Kolegow Etat układaiących, iakim sposobem y porządkiem Sztab Generalny iest ułożony, czy Cywilnym czy Woyskowym? Jeżeli Cywilnym to Generałowie Artyleryi po Pisarzach położeni bydź powinni. Bo chociaż w Roku 1775. podobało się Nas Generałow Artyleryi między Urzędnikami Koronnemi umiescic iednak gdy dzis Rada zniesiona więc zdaie się podpadać pod Kwestyą czyli Generał Artyleryi za Cywilnego czy za Woyskowego brany bydź powinien. Jeżeli zas Woyskowym porządkiem Sztab Generalny iest ułożony, to w moim widoku, rozumiem bydź wyższym Urząd Generała Artyleryi, niżeli Straznikow y Oboznych Polnych. Więc radbym bydz uwiadomionym, czy Cywilnym czy Woyskowym sposobem układała Etat Deputacya.

Cokolwiek dąży do oszczędzenia czasu, cokolwiek do przedsięwzięcia y ukończenia Etatu sprawiedliwą sciąga uwagę, to rozumiem w mieyscu, to rozumiem powinnoscią moią abym przełożył: [s. 761v] W Ciągu Etatu przychodzi mysl do Obowiązkow Prawem przepisanych czynić dodatki; czym mięsza się Etat Skraca się czas y trudni ukończenie. Ja rozumiem Etat bydź opisem Osob y płacy, lecz różny od tego w nazwisku y rzeczy regulamen rozumiem bydź Obowiązkow y powinnosci. Iedno y drugie, iako różne od Siebie w swoim mieyscu y oddzielnie decydowane bydź powinno. Kiedy przeto iest mowa o Urzędnikach Cywilno Woyskowych iasna wypada Konsekwencya, iż każdemu tak, iak Mnie zdawać się powinno, że Pisarz Polny tak Koronny iako Litewski, w rzeczach Woyskowych, podpada pod Regulamen Woyskowy, w Rzeczach zas Cywilnych pod Wyrok Rzpltey. Uwagi tu przełożone względem Urzędu Pisarza Polnego, zdawałoby mi się zachować w Szanowney pamięci, a Skoro się iuż P^e Stany zapewniły, że Urząd ten nie iest prożny, decydować należy o Pensyi, a po ukończeniu Etatu przystąpić do opisu Obowiązkow.

Taka iest zwykła koley rzeczy, że okoliczność ważnieysza, każdego bardziey zastanawia; poki Woysko nasze było pro forma, póty zasługa nie prowadziła do Awansu, lecz gdy dzis Woysko ma bydź aktualne y regularne, nikt nie będzie smiał sunąc kroku, procz tego, którego zasługa wyprobowaną zostanie mowic chcę w służbie Woyskowey. Słyszałem tu, że Król Pruski, czasem Pułkownika do Inspekcyi wysyła, lecz odwołać mi się zostaie [s. 763] do wiadomości, że y tam są Generał Inspektorowie, w którey Randze są mi znani tak od Kawaleryi, iako Infanteryi; W Woysku także Francuzkim, równie są Inspektorowie, nie można więc powiedzieć, że to iest nowa Ranga Generał Inspektorów. Nadmienić mi tu tylko zostaie, że Krol JMc Pruski, wtedy posyła na Inspekcyą z Gwardyi swoiey Subalternów, kiedy który Regiment grubo co przewini, aby Karę przez to Samo oznaczył, że młodszemu iest dana Władza Inspektowania Starszego. Ucząc się w tym Rzemiosle prawideł y przykładów, powinnoscią moią rozumiałem to powiedziec. Teraz zaś co się dotycze słusznosci, sprawiedliwosci y całosci Prawa, silnieyszy nie równie czuię na sobie obowiązek bronienia każdego Własności. Prawo Seymu Grodzienskiego 1784. pozwoliło przedaży Szarz y Urzędów, czyli zaś to Prawo dobre iest, lub złe, nie iest mieysce o tym mowienia, bo dosyc że iest Prawem, bo dosyc że gruntuie słuszność, bo dosyć że utwierdza Wiarę publiczną, Kto na mocy tego Prawa nabywał Rangi, gruntował Wiarę swoię na dobroci Iego, więc w Randze tey [s. 763v] zostać się powinien, bo odiąć mieią y koniec na nim uczynić, było by krzywdą, byłoby dopełnieniem bezprawia. Przykład taki zatrważał by każdego, Swiętość Prawa Seymu dzisieyszego równie pod oboiętność podpadałaby, y zdawałoby się, że nic swiętego, nic nie iest pewnego, nic gruntownego, lecz wszystko oboiętne, y odmianie podległe. Znam to dobrze, że Pisarza Polnego Inspektowanie iest obowiązkiem, ale w proporcyi liczby Woyska, która dotąd Polszcze była nieznaną, procz Strażnikow y Oboźnych do pomocy będą potrzebni y koniecznie potrzebni Generał Inspektorowie. Więc iak odbierać Jm Rangę byłoby nie sprawiedliwością, tak Kassować Jch Urząd, byłoby bezprawiem.

Co wieki szanowały, co z ozdobą było Polaka, co zachęcało gorliwość każdego w usłudze Oyczyzny co martwym popiołem, zimnemi głosami przykrytym niesmiertelną iednało sławę, a wszanowney pamięci Przodkow przypominało powinnosci Nadwnukow, to wzruszać, to obalać nie było moią myslą y zamiarem. Otworzyłem tylko zdanie moie, co w dzisieyszym składzie rzeczy mogłem lepszego dla Rzpltey upatrywać. Przełożyłem, że Władza Hetmanów zniesiona, że Urząd Jch został się bezczynnym, lecz w tym przełożeniu tak dalece osoby dzis Urzęduiące szanowałem, iz Jch dożywotniemi mieć chciałem, bo nigdy osobistość mną nierządzi. Znam JW. Hetmana Oginskiego wielbię osobiscie Cnoty tego Męża bo pewien iestem, że więcey stracic umiał dla Oyczyzny, niż zyskał na Pensyi Hetmanskiey. W moim widoku pięknie to będzie dla Powagi dzisieyszych Hetmanów [s. 764v] jż na nich Urząd ten sławą okryty skończy się, pięknie rownie będzie dla Polski, że natych Mężach, ktorych zasługa, Cnota y gorliwość ku Oyczyznie były, że tak powiem hasłem y żywiołem, dopiero ustało Urzędowanie. Niemasz zapewne nikogo, ktory by bardziey szanował Cnotę y przymioty, iak Ja JW^o Oginskiego, ktory umiał stanąc w obronie Oyczyzny, który umiał utrzymać Powagę Hetmanów. Ieżeli wolność Polaka nie tylko na tym gruntuie się, że nad Karkiem swoim niezna Despoty, że słucha Prawa ktore Sam sobie pisze, ale nawet wolność głosu otwarcie bez obawy mysli swoiey iest iego zaszczytem, tedy rozumiem y spodziewać mi się należy, że darował byś mi WKMc. gdy bym zwracaiąc głos moy do niego powiedział co o Krolach, aby Jm na przyszłość okreslić granice, aby uiąc Prerogatyw, aby przewagę Narodu uczynić, wiem żebys mi WKMc tego za złe nie miał, bo pewien iestem żebys tego nie tłomaczył do Osoby swoiey, ale do Następców, którym by przyszło ten Tron osiadać. Tak równie w składzie dzisieyszym nie mówi się o Osobach, ale o Urzędzie tym bardziey nikt sobie za Krzywdę tego [s. 765] poczytywać nie powinien, kiedy wezmie w przykładzie okoliczność toczącą się o Xciu Poninskim; Nikt wtedy nie mowił o Urzędzie, ale o Osobie, bo płamił występek nie Urząd, ale osobę; Spodziewam się przeto, że mnie nikt o nadużycie głosu wolnego strofować nie może, że mowiąc nie o Osobach ale Urzędzie Hetmanow powiedziałem co mi się zdawało, aby z smiercią Jch ten Urząd skończył się.

Gdy mnie tylko samo moie własne prowadzi przekonanie gdy o parcyalność nie mogę bydź posądzonym, rozumiem, że mi iest wolno mowić za Generał Inspektorami. Dwoiaka wszczęła się Kwestya, [s. 767] pierwsza: że Prawo dawnieysze rzekło, iż Generał Inspektorowie nie maią bydź dożywotniemi, druga: czyli iest z nich użyteczność dla Rzpltey. Co do pierwszego, Prawo 1766. mam za wyrok nie odzowny dla Generał Inspektorow, bo nie pod gwałtem stanowione było Prawem mowię tym warowane było dożywocie dla Aktualnych w owczas Generałow; Lecz w roku 1776. porownanie z Urzędnikami Koronnemi nastąpiło; A przeto y Generał Inspektorowie dożywotniemi uczynieni, nadto w R^u 1786. na Seymie wolnym potwierdzony Regulamen a więc y Artykuł o Generałach Inspektorach. Ia tu tylko uwagę moię dodac powinienem ieżeli Generał Inspektor cnotliwy umieiący rzemiosło swoie będzie obranym Kommissya Woyskowa zawsze go będzie pilnować, bo iak on Kommissyi, tak iego Kommissya lękać się musi. Lecz ieżeli Kommissya będzie wybierała, to zawsze wyznaczy takiego Officyera, ktory iey się podobać będzie, ieżeli dobra Kommissya, dobry będzie y Inspektor; lecz ieżeli na Wyborze Kommissyi omylemy się, nie będzie można ufać [s. 767v] Inspektorowi. Tak wytłómaczywszy się, oddaię tę uwagę decyzyi P^h Stanów, w tym rozumieniu, że zbliżać się do takiego wyroku nie będą który by krzywdził tych, co własnym Maiątkiem zasadzeni na Prawie, na wierze publiczney, Rangi tey dokupili się. Upraszać mi nakoniec zostaie JW. Zabiełłę, aby od wniosku swego odstąpić raczył, bo stanowiąc wpoczątkach Woysko, nie trzeba się oglądać na niezdolność, ale owszem nad zasługi nadgrodą zachęcaiąc, wskrzeszemy chęć do Usługi Oyczyzny do cwiczenia się w tym Rzemiosle z czego Rzplta korzysci z czasem odnosic będzie.

Nierozumiem, aby iasnieysze bydz mogło ktore Prawo iak to, ktore iest o zniesieniu Rady. Mysl JW^o Kasztelana Czerskiego wzięta z tych Ustaw które za skassowane Cała Rzplta poczytuie nie może mnie utwierdzać w tym rozumieniu, żeby Ranga Generał Inspektorów była tą Rangą w Urzędzie Koron., bo na Erekcyą Urzędu Koron. udzielney [s. 768v] potrzeba Konstytucyi = Tytuł = Opisanie Departamentu Woyskowego ( gdyby miał znaczyć Erekcyą Urzędu Koron: gorszyłaby mnie taka Konstytucya, bo inne miałaby z Tytułu znaczenie, a inne zawierała Materye. Choć by nie było Konstytucyi znoszącey Departamentu Woyskowego, z ktorym y Urząd Generał Inspektorów zaginąc powinien, to tenże sam Urząd Generał Inspektorów, czyli obowiązki Iego widząc w Urzędzie Pisarza Polnego y Strażnika exystencyi onego uznawać nie powinienem, tym bardziey że Urząd Pisarza y Strażnika stanowił Naród, a Urząd Generał Inspektorów, nie wiem iak narzucony został, ktory w moim widoku nie iest Rzpltey potrzebny, ale Kommissyi Woyskowey do Exekucyi, bo uważmy tylko, że Stan Nasz, dzieli się na dwa Stany. Panuiący y podlegaiący. Panuie Seym podlega Woysko, My piszemy Prawa, Kommissya ich słuchać powinna, ale wdopełnieniu Woli Naszey nie powinnismy sciesniać Granice Kommissyi Woyskowey, narzucaiąc iey dożywotniego Generał Inspektora, bo zastanowmy się tylko, iakie z tąd Jnkonweniencye wyniknąc by mogły z dożywotnosci Generał Inspektorów. Oto Szeffowie Regimentów [s. 769] zamawiali by sobie względy Generał Inspektorow, a to dlatego że Jch by znali. Generał Inspektor, uprzedzony zamowieniem, względem lub iakążkolwiek korupcyą będzie rapportował Kommissyi o Stanie Woyska iak naydokładnieyszym, które tandem w swoiey Istocie znaydować się nie będzie. Już więc Kommissya nie rzetelny odbieraiąca Rapport podobny oddawac będzie Stanom. Zdarzy przypadek czyliteż za doniesieniem Pisarza Polnego okaże się przeciwność Kommissyi o błąd strofować wtedy nie będzie można, bo błąd ten będzie błędem Naszym, bo powie Kommissya zacożeżcie mi takiego narzucili Urzędnika, czemuż Ja związane miałam ręce? Czemuż mi nie wolno było takiego którego by zdatność zalecała użyć do tego obowiązku. Takie usprawiedliwienie się Kommissyi, czyż iasno nie dowodzi, że błąd przez Generała Jnspektora Dożywotniego popełniony, będzie błędem Naszym? Nie mam względu, ani na oszczędzenie Pensyi, ani na Osoby, ale mam wzgląd na Szczególne Dobro Rzpltey. Trzeba abysmy patrzali na Kommissyą Woyskową, iak na Sługę naypilnieyszą strzegącą Dobra [s. 769v] Rzpltey, oddalismy iey dozor nad Woyskiem, sprawić Nam się więc z zarządzenia swoiego powinna y podług opisu odpowiedzieć. ( Uprzątnąć należy wczesnie wymowki, któreby Nas potym zawstydzać miały, uniewinniać Komissyą a niepowetowaną Szkodę przynosic Rzpltey. Daleki ia iestem od posądzenia Osob dzis Urząd Generał Inspektorow piastuiących, ale niech mi darować raczą, że zapominać mi wtedy o ich szacunku przychodzi kiedy myslę o dobru Rzpltey. Znane to że Krzywda stanie się dla nich gdy Skassowani zostaną y iestem dość tkliwy na los ktory ich spotka ale nie rownie tkliwszy na los Rzpltey bydz powinienem bo nierownie większa krzywda dla niey stała by się. Godząc iednakże Dobro Rzpltey z słusznoscią dla Generał Inspektorow, rozumiał bym aby Rzplta obmysliła sposob nadgrody, a Kommissya Woyskowa natychmiast była mocna do wybrania sobie, iakich Jey się podobac będzie do Lustarcyi Woyska Inspektorow. To iest zdanie moie ktore pod Wyrok P^h Stanów poddaię.

Wtedy gdy Materya przychodzi o Generał Inspektorach, tak uporczywie ulgnelismy w tym Artykule, że nie mamy nadziei, abysmy przeszli daley. Zastanowić nam się nad tym należy że Generał Inspektorowie tyloletnią biorąc Gażę, nie byli w Kraiu przytomni, a przecież nieżądano aby ta Ranga tak nieczynna uchyloną była. Chociaż sam tu nie byłem, przecież słyszałem, że proszono WKMci o podpisanie Wakansu, wtedy Kiedy go skassować należało. Stało się, Ja iestem za wiarą publiczną, grzech iednego, drugiego obwiniać nie powinien. W takim ia Stopniu widzę okoliczność dzisieyszą. Urząd Generał Inspektorów we wszystkich Kraiach praktykowany u Nas Prawem upoważniony został; Ieżeli nie używała Rada Generał [s. 772v] Inspektorów podług Jch powołania do Lustrowania Woyska, więc grzech był Rady. Nie używani Generał Inspektorowie może nie wciągneli się w tryb Jch powinnosci, więc nie wina Urzędnika, ale Magistratury, która mu dała pole zależyć. We wszystkich innych Kraiach, gdzie tylko Polacy w Służbie znaydować się mogą, wszędzie ten chlubny dla Siebie maią zaszczyt, że są zdatni do wszystkich obowiązkow. Iakzeż Jch sami niemamy zachęcać. Tak Ja sądzę, że Polakow zachęcic potrzeba, a natenczas o skassowaniu Urzędów myslec nie będziemy. Niech nikt za cudzy nie odpowiada występek, Niech Polak w usłudze Rzpltey nie prożnuie, niech do niey idzie z zapałem a ieżeli Rząd Kraiowy narzuci mu Kolegę niezdatnego, on za winę Kolegi odpowiadac nie powinien, potrzeba każdemu wskazać mieysce y okrywać go chwałą a zapewne znaydziemy go niezpracowanego. Tak ia mniemam iż Rzplta w układzie swym zacznie Rząd Woyska tym trybem prowadzic, lecz niech Magistratura nad Woyskiem przełożona pilnie tego przestrzega, aby każdy swoią pełnił powinność. Ta iest prozba moia do Was P^e Stany za Rodakami, [s. 773] bo znam zapał Polaka iak iest mocny, znam Jego cnotę, znam do wszelkiey usługi zdatność, ale w nim studzić tego zapału nie należy. Iest Kommissya Woyskowa odpowiedzieć Stanom powinna, niech więc pilnuie zdatnosci każdego, niech wgląda skrzętnie w bezczynność, a gdy w kim znaydzie opieszałość, niech karze, wszak od tego nadalismy Iey moc y Władzę y za to Nam się sprawic powinna. Tym sposobem Ja sądzę że tak długi spor o nieczynnosci y niezdatnosci Generał ( Inspektorow załatwi się, bo ieżeli który znaydzie się nie zdatny, od czegoż iest Kassacya. Nie do samych tylko zmierza mowa moia Generał Inspektorow, ale mowię do wszystkich Generałow, do wszystkich Podkommendnych, niech każdy wychodzi przed Front Woyska, y okaże, co umie. Wtedy Woysko Nasze stanie się podobne Zagranicznemu, y wdoskonałosci swey nie ustąpi. Tak Ja sądzę, że Urząd nigdy odpowiadać nie powinien za osobę, bo Władzy iest obowiązkiem pilnie [s. 773v] w czynność Jch wglądać; oddalać zas nieumieiętnego y nie zdatnego, a nadgradzać zasłużonego hasłem y prawidłem Kommissyi Woyskowey bydź powinno.

Zdarzaiące się doswiadczenia nie tylko staią się nauką lecz mocą przykładu tak zniewalaią, że ich wystawieniem sobie przekonywaią o ich w obiecywaniu nie zmylności zdanie te na raz ten zachwytuie, które z chęci dobrego mey Oyczyznie życzenia y z szczerey wysługi P^m Stanom poymuie; A przeto wsparte takiemi pobudkami zasmielam się ie wystawić. Po odbyciu tylu większey Wagi Materyach na ninieyszym Seymie, doswiadczywszy czasem Jch uporność, że w pierwiastkowym traktowaniu wolno bardzo do zadecydowania postępowały, wszedłszy wciąg ich spieszniey odbywały się. Dobrą zasilony otuchą, podobne wystawiam sobie o Etacie wyobrazenie, y lubo duże ciągłe Sessye w traktowaniu o nim więcey Nam nie przyniosły, iak utrzymanie Pensyi Na Jchmc Hetmanów, iednak nie tracę nadziei, a zdoświadczenia zasmielam rokować WKMci, iż ten Gmach wielkiego Dzieła trudny dla niemaiących znaiomosci o Woyskowosci, między niemi pierwszym zaliczaią się, poydzie sporszym pędem. Bo gdyby gorliwość w Nas tępiała do wysługi publiczney, to przykładne WKMci zasiadywanie, ożywiała by nie daiąc sobie zwykłego odpoczynku zostaiąc nieco w odległosci mieysca, a punktualność namnieyszego utrzymuiesz zasiadania. Zniewoleni przykładem, przekonani o wylaney ku Nam miłosci niosąc WKMci dzięki zaręczamy się że wszelkich używać będziem sposobow w przystępowaniu do nayłatwieyszego Materyi traktuiącey Załatwienia, abyśmy WKMci Panu Naszemu winną okazali powolność Miłosci Iego ku Nam wywiązywali się [s. 776v] przyczynieniem Sławy, nie tylko pomnożeniem Woyska, lecz dobrym Iego ustanowieniem A zaś punktualnosci Iego wypłacali się spiesznieyszym okolicznosci załatwieniem; Nie zabieraiąc częsc głosow a przydłuższych nie odstąpuie od Materyi w Krotkosci wyrazow swe wystawiali mysli, dążąc do prędszego iey zadecydowania. W tym zapewnieniu się w obliczu WKMci, które tym silniey zyiscic pragniemy przystępuię do rozpoczętego Etatu Woyska, wzywaiąc JP^a Sekretarza do Iego Nam czytania (