"Związek Panuiących z podległemi ich Rządowi, nayściśley utrzymuie się, gdy miłość y zaufanie ludu ku swemu okazuie się panu. Dzień wczorayszy nayiaśniey przekonywa te spoienie Tronu z Narodem; gdy Narod niesie swey Oyczyźnie ofiary; Król za nie z czuciem serca Oycowskiego głosi z Tronu wdzięczność.

Niech Naywyższemu będą nie wysławione dzięki, za dozwolenie nam dnia tego, w ktorym prawdziwe, iuż Króla naszego, iuż Narodu wystawiło się wyobrażenie, niech zazdrośne wolności Naszey duchy przytłumiaią w sobie fałszywe uprzedzenia o sposobie czynności wolnego Rządu; bo gdzie przymus nie zdoływa, tu miłość Oyczyzny dokazuie; w ziednoczeniu myśli, serca y Ducha Obywatelskiego. Niech zawzięcie ufności poddanych ku Krolowi swemu przeświadcza powszechność, iż oddaiąc swe maiątki ku obronie Kraiu, chce pomnaźać Sławy STANISŁAWOWI AUGUSTOWI. Co dziś radosnym, czucia sercem dosiągasz W. K. Mość, to w Roku 1017. Poprzednik Iego August Wtory smutnym poymował umysłem. Lecz naywyższa moc chciała Cię obdarzyć N. Panie oznaczeniem dnia tego, w którym Sławę Tobie oddaie; a Narodowi powraca własność zaszczytu iestestwa swego. Niech słodka pamięć momentu tego przyciera kolce które czasem przez ogromne chwały wieńce przedzieraią się do Skroń ukoronowanych; bo y ten naywyższy Stopień nie iest odsuniętym od przemian losow.

Mówiąc o Królu z Narodem złączonym, dozwol N. P. z mocy czucia, sprawiedliwość iemu wyznać, y gdybym tylko przechodnim Kraiu był, nie w zaszczycie Polaka, musiałbym go uwielbiać. Narodzie! miłością Oyczyzny zniewolony, cnotą Obywatelstwa powoduiący się, staiesz się dzisiay innym przykładem. Mażesz piętna przypadkowo spadłego na cię Egoizmu; okazuiesz czułość iestestwa swego, pragniesz bydź tym, którym przeznaczenia Naywyższe chciały cię mieć, a Przodkowie Nasi okupem krwi sławę dla Ciebie dosiągnęli.

Ta Ofiara Wasza Prześw. Stany iak w tym momencie staie się chlubą; tak Iey [s. 89] dokonanie z ostrożnością sprawi sławę. W czym głębiey zastanowiwszy się, poznaię, iż nie tylko z mocy urzędowania winienem tę ogromność Dzieła wystawić, lecz, y z mocy Obywatelstwa, a to w tych uwagach. Przyczynienie, tak znaczne Woyska, aby przewagę Ciwilnemu Stanowi nie sprawiało. Zołnierz pewny maiąc Zołd, aby znał, iż iest wysługuiącym się, a nie zarządzaiącym; lubo w prawdzie w Rządzie Republikanckim oddziału Cywilnych od Woyskowych zupełnie uczynić nie moźna, iednak w szczególnościach swych Woysko w stopniu nieiakim od Cywilnych zatrudzeń bydźby powinno odsunięte. Cywilny Stan iako utrzymuiący Zołnierza, aby miał snadne a pewne śrzodki w dopomnieniu się utrzymania go w karności przyzwoitey. Te w ogulności wystawiwszy me zastanowienia myśli w materyi Woyska, iako rozpoczęty przezornych oczekuię Prześw. Stanów dalszych w niey wyroków."

"Między temi tak celnemi Narod Nasz teraz obeymuiącemi, obiektami, kiedyż duch Obywatelski, miłością y gorliwością ku dobru Powszechnemu Oyczyzny Naszey y bardziey, y więcey wzniosł się w górę, iak w tey terażnieyszey porze, którą nam Naywyższa wydarzyła Opatrzność, zaiste nic nad to oczywistego, nic widocznieyszego nie iest.

Daliśmy iuż dowód niepłonny tego wewnętrznego naszego uczucia, kiedyśmy iednomyślnie na utrzymanie sławy y dostoieństwa Tronu, na ubespieczenie, y obronę całości Kraiów Oyczyzny Naszey, nieoszczędzaiąc y siebie samych, y maiątków Naszych, sto tysięczną liczbę Woyska iuż udeterminowali. O Dniu wielki! Dniu szczęśliwy! Dniu mowię, wspomnienia od naypoźnieyszey potomności godney! Ty to ocuciłeś Narod z tego letargu, w którym iuż od wieku całego zostawał, ty wlałeś w serca całego Narodu tę chęć, ten umysł, by przez wzmocnione siły, y powagę Tronu podniosł, y konfederacyą u wszystkich Narodow dla siebie pozyskał, a z tey to zadawnioney wyprzągł się podległości.

Uczuł Narod, Nayiaśnieyszy Królu, tę chwilę; ten moment za nayszczęśliwszy dla siebie, w którym uyrzał z tey iednomyslności ukontentowane dobroczynne Oycowskie W. K. Mci serce. Coż bowiem nadto pożądańszego, co nayprzyiemnieyszego wynaleść iest możno? iak widzieć Króla z Narodem, a Narod z Królem ziednoczony. Masz iuż Miłościwy Królu, sto tysięcy serc, które Ci Naród ofiarnie, a z tych bierze daninę z życia y maiątkow złożoną dla siebie, wyczytuy w nich te istotne w umysły wpoienia, iż na sławie Twoiey swą sławę zakłada.

A tak, gdybyśmy iuż u tey pożądaney uszczęśliwienia naszego stanęli mety, tym pilniey, tym iednomyślniey, to zaczęte tak chwalebne Dzieło Nasze uskutecznić usiłuymy, bo same teraznieysze okoliczności tak Nam y radzą, tak y pobudzaią Nas do tego niezawodnie.

Gdy więc iuż podług przekonania naszego sił pomnożenia naszych do stu tysięcy liczby uznaliśmy potrzebę, zdaie mi się, aby sposób przedsięwziąść teraz ten naylżeyszy, któryby y tę źądaną od Nas liczbę Woyska mógł Nam wystawić, y Nasz wydatek na tęż, bez zbytecznego Nas uciążenia, mógł obmyśleć.

W tey tedy materyi mówiąc, a do tego ułożenia Etatu Woyska podług nowego Kompletowania iak Jazdy tak Piechoty, który był na Prowincyonalney Sessyi Naszey Małopolskiey czytany, przymawiaiąc się, niemogę inaczey, iak wyznać tę winną sprawiedliwość wypracowanemu temu przez JW. Potockiego Generała Artylleryi Koronney y Posła na ten Seym z Woiewództwa Bracławskiego dla do dobra Publicznego Dziełu, które y przezornie, y pracowicie iest utworzone. Gdy iednak ieszcze przez Prześwietne Skonfederowane Rzeczypospolitey Stany udecydowane nie iest, myśl moią względem tego Etatu Woyska mam honor Waszey Królewskiey Mości y Prześwietnym Skonfederowanym Rzeczypospolitey Stanom wyłożyć w ten sposób. W tym to nowo ułożonym Woyska Etacie, gdy słyszeć mi się spodało, że żądaniem iest mienia samey Jazdy z Kawaleryi Narodowey składaiącey się 13.000, a z Regimentów Dragonii y Pułków Przedniey Straży do pięciu tysięcy kilkaset głów, a wynoszącey ogułem całey Jazdy ośmnaście tysięcy, kilkaset Głów; Piechoty zaś dwadzieścia sześć tysięcy kilkaset Głów, niechcę tu kalkulować wiele Jazda kosztować ma w tey liczbie wyrażoney, a wiele Piechota, bo pamięcią obiąć tę likwidę przez ieden raz czytaną niezdołaiąc, abym mylney niewnosił kalkulacyi, lecz będąc więcey iak pewny, iż jazda więcey nierównie koniecznie kosztu wyłożenia potrzebuie iak Piechota, tak w tym mieyscu mówiąc, czego więcey potrzebować mamy w Kraiu Naszym, czyli Jazdy, czyli Piechoty, w takowym sposobie tłumaczę się.

Mówić za powiększeniem Kawaleryi Narodowey, iest to wprawdzie mówić za tą częścią woyska, w którą nie tak żołd, iak własna miłość, iak naygorliwszego bronienia Oyczyzny własney, ducha waleczności wlewa, dla tego y moim zdaniem iest tęż powiększyć, lecz w tey proporcyi, aby trzecią część iazda obeymowała w całym Woysku naprzeciwko dwom częściom piechoty w tymże ustanowić się maiącey, bo nie koniecznie sam duch waleczności plac zwycięztwa otrzymuie, gdy lub moc większa, lub też y równa w waleczności swoiey na przeciw temuż stawa, ale przy odwadze, gdy uformowanie korpusów tak piechoty, iako y iazdy, niech iuż nie podług praktykowanych u postronnych Narodów ułożeń, gdzie pięć części piechoty, a szosta część iazdy liczyć się zwykła, przez ten iedyny wzgląd [s. 91] iż iazda Nasza tak z waleczności, iako y zręczności swoiey pierwsze mieysce między wszelką Jazdą sprawiedliwie trzyma, lecz trzecią część Woyska swego na przeciw dwom częściom Piechoty, aby liczyła, gdy tym sposobem urządzi się y ustanowi, te tak sądzę uformowanie, że dopiero Nas w zupełnym zabespieczeniu zostawi.

Twierdzić bowiem, że Kray Nasz iak iest bez Fortec, y że nawet nie miałaby swego schronienia żadnego w przypadku Piechota, ta gdy w znaczney liczbie będzie, y w samym polu wnet z szańców Fortecę doskonałą wystawić wydoła, a ciężka Artyllerya y piersi walecznego Zołnierza będą niedobytą dla nieprzyjaciela Fortecą. Co zaś do obrony własney Kraiu Naszego, do niewpuszczenia nieprzyiaciela w Granice Nasze, y w tym znayduię potrzebę istotną y nader użyteczną mocney mienia Piechoty; kiedy bowiem nieprzyiaciel wchodzi w Kray Nasz, a wcho dzi piechotnym Zołnierzem y z cięszką Artylleryą, czy też Jazda Nasza sama może bydź w stanie oparcia się nieprzyiacielskiey Piechocie y ciężkiey Artylleryi, nie zdaie mi się przez wszelki sposób, aby Kawalerya y naywalecznieysza stać się mogła zdolną mocney złamania Piechoty y ciężkiey Artylleryi, ale maiąc złączoną wraz z sobą Piechotę y Artylleryą stanie się zdolną wtenczas y Jazda, nieprzełamane swey waleczności naprzeciw nieprzyiaciela dokazywać dzieła.

Wchodząc zatym teraz aktualnie (przy formułowaniu całkowitego Etatu Woyska) w rozpoznanie iak wiele Jazdy, y iak wiele Piechoty mienia, Nam iest użyteczniey, zastanowić się nam iak naymocniey nad tym ułożeniem sądzę bydź naycelnieyszym dla Nas zamiarem. Już to nayprzód, gdy Woysko Nasze do liczby stu tysięczney doprowadzić żądamy. Piechotny Zołnierz iak daleko mniey Nas kosztować będzie tak y tego liczbę większą wystawić zdołamy, iak jezdny Zołnierz daleko Nas więcey kosztuiący mnieyszą liczbę zabrałby zdolność Nam większey wystawienia, do tego każdy Urodzony Polak do boiu pomnożyłby zawsze w potrzebie bronienia Oyczyzny tęż Kawaleryą, a Piechotny Zołnierz iak nie może bydź zawsze na orędziu, tak y Exercerunku potrzebuiący, cięższy byłby w swym dla Kraiu w potrzebie dostarczeniu, a przez ten sposób formowania z dwóch części Piechoty a trzeciey Jazdy Woyska Naszego, łatwieyby nie równie tego żądanego od nas dopiąć moglibyśmy celu. Do tego tedy przystępuiąc uskutecznienia żądania, zdałoby mi się, aby Prześw. Skonfederowane Rzpltey Stany ten Proiekt komputu Woyska do stu tysięcy wynieść maiącego, któren z Obywatelskiey właśnie czułości iest uformowany, roztrząsnąć raczyli. Ten ma w sobie Jazdy wszelkiey Głów 22,440. a Piechoty z Artylleryą Głów 44,356. co uczyni razem skomputowanego w Koronnych Prowincyach Woyska 67,814. y kosztować maią 23. Milliony 561,648. że teraz na aktualnie exystuiące Woysko w Koronie wychodzi sześć Millionów 290,000. nie dostaie więc dołożyć na to dokompletowanie iak 17,281.648. przyłożyć teraz trzecią część od Prowincyi W. X. Lit. wynoszącą do 33.601. Głów a kosztować maiących 11,170,824. to, będzie Woyska totalnego 101,415. Głów, a kosztować maiących, 35.342,472. Tu do tego proiektu zdanie moie ieszcze w tym sposobie otwieram.

Roztrząsaiąc tenże Proiekt, a nie znayduiąc w Jezdzie umieszczenia Regimentów [s. 92] Dragonii, dochodzę, że na Pułki są odmienione, za temi Regimentami czuię się bydź z przekonania mego mówić obowiązanym, że iak maią zacnych y doskonałych z krwi własney naszey Officyerów, a do tego, że y żadney Jezdzie iak w waleczności tak y w zręczności swoiey zapewne nie ustąpią, nie sądziłbym tychże redukowania; krzywda bowiem nastąpiłaby dla tych zacnych z krwi Naszey Obywatelów, iuż zasługi swoie w tych Regimentach maiących, niech raczey zostaną się, y dokompletowane będą, a natomiast zmnieyszyć zdałoby mi się Pułków Kozackich; sądzę bowiem tego Zołnierza nie tak w samych początkach powiększać użyteczną potrzebą, w którym zaufania Naród Nasz nie może mieć ieszcze teraz dostatecznego, a tak byłoby z Nas dosyć iak Kawaleryi tak y Pułków do tey liczby wyżey wyrażoney wynoszącey.

Do tegoż ieszcze Proiektu zdałoby mi się przydać y to, aby podług podanego prawdziwie Obywatelskiego y chwalebnie myślącego Proiektu J. W. Lipskiego Kasztelana Łęczyckiego, aby iak Regimenta wszelkie, tak Chorągwie Kawaleryi y Pułki brały swe nazwiska od Woiewództw, nic bowiem nadto przyzwoitszego nie sądzę, skoro ofiarę z nas samych na te Woysko czyniemy, bądź y od tych Woiewództw, które od ciała Rzpltey Naszey są oderwane, niech pamięć ta wzbudza w Nas zawsze gorliwą o całość Kraiu Naszego żądzę. A tak roztrząsnąwszy tenże Proiekt, weyrzyimy do tego w mniey potrzebne expensa Cywilne, w te mówię, w których umieszczaią się y prawdziwi Synowie Oyczyzny Naszey przez samą miłość ku niey, iedni ku odstąpieniu, drudzy ku zmnieyszeniu tychże, spodziewam się, y nie wątpię, że sami przyłożą się, a do tego gdy do rodzaiów podatków do tego, mówię, źrzodła, z którego czerpać mamy, przystąpiemy, mieymy ufność, że też źrzódło znaydziemy niewyczerpane, bo ie miłość sama do obrony we wszystkich Stanach gorliwie unosząca się, napełniać nieskończenie będzie.

Mamy tedy iuż Woysko, mamy, mówię, też iuż dostateczne na obronę Oyczyzny Naszey, a iako tym iedynie celem te naymilszą z maiątków naszych dla obrony własney czyniemy ofiarę, trzeba też, aby też Woysko (iako na ten koniec mienia tegoż żądamy) było właściwą dla Nas obroną, a nie uciskiem. Tu zatym naypryncypalnieysza y Nas wszystkich w powszechności dotykaiąca do mówienia wypływa materya. Trzeba iak naymocniey, iak naydostateczniey karność tegoż Prawem obwarować, nie iest bowiem to tayno Nam wszystkim, iak gdyśmy przy mnieyszey liczbie dawniey Woyska naszego będącey zostawali, niemałych przykrości y ucisków doznawaliśmy, tak przy tey tak wielkiey udeterminowaney liczbie, gdy toż Woysko iak naymocniey karności obwarowaney mieć nie będzie, spodziewać się tego nieomylnie namby trzeba, iż postanowione na obronę własną, żeby nie stało się dla nas samych nieznośnym uciemiężeniem. Tu zatym nayprzód Nam Prawem obwarować iak naymocniey, że potrzeba zdaie mi się, aby toż Woysko pod żadnym bądź pretextem żadnych influencyi do wszelkich Obrad Woiewództw nie miało, pod iak naysurowszą na przestępnych karą, iest to iak w Wolnym Narodzie Naszym rzecz iedna do żądania naycelnieysza, bo ieżeli podległość y przymus z czystą Wolnością nigdy nie zgodzi się, tak też y przemoc, któraby przez wpływanie Woyska w Obrady Cywilne narzucaiąc Prawa na zdania nasze, tym nieznośnieysza Nam wszystkim byłaby, [s. 93] te nader przykre za dawnieyszych czasów, choć w małey liczbie Woyska będącey, aż nadto Nas uczą doświadczenia. Drugą nie mniey potrzebną bydź sądzę uwagę, aby Stan Woyskowy, ile do tey tak wielkiey liczby podniesiony, do umieszczenia siebie w usługach Cywilnych publicznych nie w ogólności, lecz w szczególności tylko mógł mieć Prawo dla siebie udzielne, bo ieżeli tego wyszczegulnienia nie uczyniemy, wkrótce uyrzemy Stan Cywilny w Woyskowy przemieniony, iest to rzecz iak nader uwagi y zastanowienia od Nas wyciągaiąca, tak y dostatecznie iasna. Zaraz w Stu Tysiączney liczbie Woyska gdy tylko sam Sztab będzie miał Prawo mieszczenia się w usługach publicznych, zaymie mieysca Cywilnym Stu osobom, a dopieroż, gdy y Subalternom będzie toż samo dozwolono, można czystą wnieść kalkulacyą ztąd iak naypewniey, że sam Stan Woyskowy y Prawa stanowić, y niemi za czasem sam władać nieuchybnie będzie; zdałoby mi się zatym, aby z samego Sztabu wielkiego tylko dozwolić Osobom sprawowania usługi Cywilno-publiczne, lecz w proporcyi Osób Stanu Cywilnego piąciu części, w szóstey części, a tak dogodziłoby się y tym zacnym Mężom, którzy piersi swoie na Obronę Oyczyzny wystawiać będą, gdy tym udziałem Ich zaszczyciemy, y siebie samych nie mniey od tey przewagi dostateczniey zabespieczemy."