Sessya XXXXIV.
Dnia 23. Grudnia.Otworzył dzisieyszą Sessyą JP. Marszałek Seym. zagrzewaiąc do pracy Jchmć Deputowanych z Senatu y z Stanu Rycerskiego do examinowania y obrachunku Wotow na Kommissarzów Woyskowych; Którzy to Jchmć Deputowani, pod Prezydencyą JP. Kasztelana Wołyńsk. zasiedli mieysca swoie około stołu w pośrzod Izby stoiącego, y otworzywszy wazon, czynność swoię rozpoczęli.
Przybyły w tey chwili JP. Kasztelan Brzeski Litt. dla nie przytomności swoiey na dniu wczorayszym, zwykłą przysięgę u Tronu wykonał y miesca swoie między Examinatorami zabrał.
Po wysłuchaniu wspomnioney przysięgi, Król Jmć udał się do swoich Pokoiów.
W czasie Rewizyi Wotów, pomiędzy 222. Listami, znalazło się 23. zepsutych; pierwsza, że iednego brakowało Woyskowego; druga, ze źadnego z Woyskowych nie było; trzecia, że trzech Woyskowych brakowało; czwarta, że z Litwy Woyskowych nie podkreślono; piąta y szosta, że żadnego nie było z Woyskowych; siodma, źe ieden tylko z Wielkiey Polski podkreślony; osma, że z Litwy czterech podkreślono; dziewiąta, że trzech tylko z Woyskowych podkreślono; dziesiąta, że dwoch Senatorow z iedney Prowincyi; 11sta, y 12sta, że iednego Imienia dwóch podkreślono; 13sta, że z Litwy niepodkreśleni Woyskowi; 14sta, źe iednego z Wielkiey Polski; 15sta, że iednego z Woyskowych nie podkreślono; 16sta, że z Litwy żadnego nie było Cywilnego; 17sta, że trzech Woyskowych z Litwy podkreślono; 18sta, że z Korony żadnego z Woyskowych nie połoźono; 19sta, że żadnego nie było z Woyskowych; 20sta, że iednego z Woyskowych brakowało; 21wsza, że z Małey Polski z Cywilnych nie położono żadnego; 22ga, że żadnego nie było z Woyskowych; 23cia, źe z Cywilnych iednego z Listy nie dostawało; 24ta, że trzech Woyskowych z Litwy podkreślono; 25ta, y 26sta, że Woyskowych opuszczono; 27ma, że iednego tylko z Cywilnych z Litwy podkreślono; 28ma, że dwoch tylko Senatorow położono.
Za skończeniem rewizyi, y obrachowaniem wotow, co do godziny osmey w wieczór przeciągnęło się, gdy J. K. Mć przybył do Izby Senatorskiey, JP. Kasztelan Wołyń. w zabranym głosie przeczytawszy wszystkich wszczegulności Wota porządkiem Osob, w Liście Kandydatow umieszczonych, ogłosił Osoby do Kommissyi Woyskowey Oboyga Narodów pluralitate Votorum wybrane, iako następuią.
Z SENATU.
Z PROWINCYI MAŁOPOLSKIEY.
Z PROWINCYI WIELKOPOLSKIEY.
Z PROWINCYI W. X. LITT.
EX ORDINE EQUESTRI Z CYWILNYCH.
Z PROWINCYI MAŁOPOL.
Z PROWINCYI WIELKO. POLSKIEY.
Z PROWINCYI W. X. LITT.
Z CYWILNO-WOYSKOWYCH Y WOYSKOWYCH
Z KORONY
Z LITWY.
Po takowym ogłoszeniu, JP. Branicki Hetman W. K. miał mowę nastepuiącą:
"Otwieraiąc usta moie, poświęcam pierwszy głos winnemu Tronowi W. K. Mci y Skonfederowanym Stanom uszanowaniu.
Winszuię W. K. Mci, że pod Panowaniem Iego cnotliwy wybior Narodu ustanowił stotysięcy Woyska.
Winszuię sobie, żem dożył tego momentu, gdzie się dawna Kraiowi przywraca świetność.
Od lat siedmdziesiąt kilku oczekiwana ta pora, w terażnieyszym Seymie dopełniona została, pod waszym przewodnictwem JW. Mci Panie Małachowski Marszałku Konfederacyi Koronney, y JO. Mci Xiąże Sapieho Marszałku Litewski. Naywiększy Wam to przynosi zaszczyt, że Naród do pierwszego przywracacie Lustru.
Chodził do tych czas Polak z poniżoną głową, a sam przez siebie nic nieznacząc, chcąc znaczyć przez drugich, wykrętnemi albo mylnemi chodzic musiał drogami.
[s. 555]Układ stutysięcznego Woyska przywróci Polakowi prawdziwy iego charakter, a Narodowi właściwe znaczenie.
O tym to Woysku niżey mówić będę.
Aże w tey tu Izbie wyrzucano mi zagraniczną bytnośc, nie zarzucaiącemu, ale wam Nayiaśnieysze Stany, tobie naylepiey sądząca Publiczności, o których mi opinią naywięcey chodzi, usprawiedliwić się pragnę.
Usunięty od władania Woyskiem y z powołania, y z powinności żołnierz; niesądziłem nic zdrożnego widzieć terażnieyszą Woynę w bliskości granic naszych.
Przypatrywać się dzisieyszemu sposobowi Woiowania, iest to stac się świetleyszym y zdatnieyszym na wasze Nayiasnieysze Stany zawołanie; bo kto pracuie piorem, ten w błędzie poprawić się zdoła, lecz kto orężem; ten iednym potknięciem się zgubić może Woysko, Oyczyznę y sławę Narodu.
W tym się więc doskonalić, nigdy dość niemożna, y dla tego wiele obcych zwiedzałem Kraiow, lecz im więcey ieżdziłem, tym więcey ceniłem wolność, tym więcey kochałem Polskę y Polakow.
Oddalony y teraz od Kraiu moiego, nieoddalałem się od tego baczenia, które mnie czułym czyniło na wszelkie przeciw niemu zamachy.
Lecz uwiadomiony, iż nieprzytomność moia niepodobała się niektórym, natychmiast wróciłem się do Kraiu, y sprawdza się na mnie dawne Przysłowie: że kto choć za czarne morze poiedzie, przed niechęcią ukryć się niemoże.
Mowiono daley na przeciw mnie, źe Kommissya Woyskowa pod Prezydencyą Hetmanow nieutrzymywała w rygorze Woyska, że ukrzywdzeni nieznaydowali w niey sprawiedliwości, y że z tey przyczyny Seym 1776. Roku zniosł Kommissyą.
Odpowiedziano w tey tu Izbie na to y rzecz sama mówi za sobą, bo dopełniona była sprawiedliwość, kiedy stawał Dekret w tey sprawie, zakwitowania Grodowe ukrzywdzonego. A coż więcey?
Nieznaydowałem się pod ów czas, gdy ta sprawa pod Prezydencyą JW. Jmci Pana Stępkowskiego Woiewody Kiiowskiego sądzona była. Wszystko to wolnym mnie od krytyki, nawet u zawisnych czynić powinno było.
A gdy mnie te płonne doszły zarzuty, wyższey, nad niechętney zawiści pociski samey tylko broniącey mnie przyiaźni czuć umiałem słodycz.
Dowiedli przedemną mowiący, dowiodłem y Ia, że ani Hetman, ani Kommissya niebyła grzeszna. Y ten grzeszył, który ią chciał porównać z przestępstwami Departamentu zeszłego, o których zamilczam.
Urazy moie składam pod kamień. Niechce tu mieć nieprzyiazni, ani znać Nieprzyiaciela, ważnieysze Rzepltey Sprawy maiąc na celu, razem ze wszystkiemi łączyć się pragnę dla Dobra Oyczyzny.
Do czego nim przystąpię, minąc niemogę winnego podziękowania obrońcom moim. Tobie nayprzod JW. Potocki Marszałku Litt. żeś bronił przyiaciela y z inklinacyi y z szacunku do ciebie przywiązanego. Tobie JO. Mci Xiąże Czartoryski Pośle Lubelski, szedłeś powodem krwi Jagiellońskiey, która w Tobie płynie, stawałeś za Przyiacielem, czułeś potrzebę utrzymywania tych Urzędow, na których Przodkowie [s. 556] Twoi, sławę Narodu y Kraiu rozszerzali. Tobie JW. Jezierski Kasztelanie Łukowski, Wam gorliwi y zacni Posłowie, z ktoremi żyć y umierać pragnę. Tobie przodkuiącemu ze sławą JO. Mci Xiąże Sapieho Marszałku Litt. związek krwi przemilczeć każe pochwały, ale wdzięczności głosu przytłumić niepotrafi. Dziękuię Tobie, dziękuię Wam wszystkim, w podobnym razie znaydziecie mnie rownie szczerego, iak was dla mnie znalazłem łaskawych.
Dopełniliście Nayiaśnieysze Stany powszechnego życzenia, kiedyście wyieły władzę Woyskową z pod Magistratury, które kiedykolwiek krzywdzącą wolność staćby się mogła.
Nayświętsze dla Kraiu, naysławnieysze dla was utworzyliście dzieło Kommissyą Woyskową.
Oznaczenie trzech miesięcznego siedzenia Hetmanom, okaże wam poźniey, iak sprawowanie urzędu tego, takim sposobem mało użytecznym będzie. Ale gdy tak się podobało Stanom zgromadzonym, chętnie dopelniać ich ustawy, y posłusznym woli Narodu będę.
Radzę tylko z poprzysięźoney wiernóści pośpiech do układu Woyska y ustanowienie dla niego podatków.
Niewiemy, iaka w teraznieyszych okolicznościach na rzeczpospolitą wypaść może burza, trzeba, aby nas zastała choć poczęści gotowych w składzie reprezentacyi Narodu.
Sądziłbym y to za rzecz potrzebną, gdy iuż obrana iest Kommissya Woyskowa, aźeby Nayiaśnieysze Stany zleciły tey Magistraturze wraz z Hetmanami zaprzątnąc się ułożeniem Etatu. Ktory gdy przez nią zrobionym będzie, poda go do approbaty Stanom Zgromadzonym.
Przystepuię teraz do wykonania przysięgi Prawem tego Seymu mi nakazaney, tak czystą y niczym nie skalaną Duszą y tak hardą, że ią nikt nigdy nietylko datkiem, ale y obietnicą nawet tentować nie śmiał.
Przystępuię chętnie do tey przysięgi y to ieszcze dokładam, że iedynie chcę żyć dla moiey Oyczyzny, lub za nią umierać."
Zbliżyło się Ministerium do Tronu y JJPP. Hetmani, oprócz nieprzytomnego Polnego Kor. wykonali przysięgę podług Roty świeżym Prawem przepisaney, którą JP. Kanclerz W. K. dyktował. Dopełnili tego przepisu wybrani z Senatu Kommissarze, wyiąwszy JP. Kasztelana Bracł. nieprzytomnego. Wezwał potym JP. Marszałek Seym. obranych z Stanu Rycerskiego Kommissarzow, z których obecni na tęz Rotę przysięgli. A po wykonaniu przysięgi, maiący składać Kommissyą Woyskową, do ucałowania Ręki Pańskiey przypuszczeni byli.
Gdy Ministerium powrociło na swoie mieysca, JP. Marszałek Seym. zabrał głos w tym sposobie:
Zaczym J. P. Sekretarz czytał Proiekt, pod Tytułem Zlecenie Kommissyi Woyskowey. Treść iego była, aby Kommissya Woyskowa ułożyła Etat Woyska, y użyła Summ Remanentowych składkowych na zakupienie broni dla 30.000 Woyska.
J. P. Marszałek Seym. w kontynuacyi głosu mówił: "Kiedy iuż ta Magistratura zleceniem takowym zatrudniać się będzie, dozwolisz rownie W. K. Mość, aby y Kommissya Skarbowa ieszcze kontynuiąca się, miała dla siebie oddzielne zalecenie, do którego Proiekt J. P. Sekretarz Seymowy przeczyta".
J. P. Sekretarz czytał Proiekt pod Tytułem Zlecenie Kommissyi Skarbowey którego osnowa: aby Summ na pożyczenie za Granicą wyszukała, na iak iak naymnieyszy procent, y Stanom o tym doniosła.
Po przeczytaniu, J. P. Marszałek Seym. w ciągu zabranego głosu rzekł: "Lubo te zlecenia projectivé tylko były podane, iednak ich bez wyraźnego zezwolenia Stanów nie podpiszemy, mam honor przeto zapytać się, czyli zachodzi na nie Prześw. Stanów zgoda?"
W tym odezwał się J. P. Suchorzewski P. Kaliski,
Xiąźe Czartoryski P. Wołyński odezwał się, iż na 30 tysięcy Woyska trudno będzie Skarbowi broni dostawić, a cóż dopiero na Sto tysięcy?
J. P. Krasiński P. Podolski wyraził: Iż troskliwość J. W. Kaliskiego zaspokoioną będzie, gdy zechce zastanowić się nad tym, iż Rzplta iest zawsze [s. 558] udzielną y samowładną: Gdy przystawi Kommissya Woyskowa broni na 30 tysięcy będzie Rzpla w mocy nakazania iey, aby przystawiła więcey, teraz zaś do sposobnosci stosować się trzeba, to iest ile możność pozwoli.
Odpowiedział J. P. Suchorzewski: Iż nie ustąpi w gorliwości swoiey stawania przy 100000 Woysku, aby iego utrzymał Existencyą. Co się zaś tycze proiektu: ponieważ zapisana w nim liczba broni nie ma znaczyć tego: aby Rzplta 30 tysięcy tylko Woyska miała, przeto żądał mieć wyrażone w zleceniu to ostrzeżenie.
J. P. Suchodolski P. Chełmski oświadczył: "Nie ustąpię w gorliwym zamiarze J. W. Kaliskiemu, y wcześnie oświadczam: iż od wystawienia sto tysięcy Woyska nie odstąpię. Co do Proiektu? ponieważ tu mowa iest, aby tylko tym czasem na 30 tysięcy broń była sprowadzona, chętnie zgodzę się z tym warunkiem, iź sto tysięcy Woyska zawsze dokompletowane bydź maią".
J. P. Marszałek oświadczył, iż toż samo y iego ist zdanie, przeto doda się do Proiektu słowa te, tym czasem.
Przymówił się J. P. Zakrzewski P. Poznań. "Gdy słyszałem tu wniesienie erygowania nowych Regimentów, z Instrukcyi Wwdztwa mego winienem zawarowac, aby nayprzód dokompletowane były dawne Regimenta, y Pułki Kawaleryi Narodowey".
J. P. Seweryn Potocki P. Bracław. odezwał się w tey osnowie:
Rzekł J. P. Marszałek Seymowy: "Zapewne naywiększey wdzięczności oświadczenia wart ten godny Poseł, którego hoyność y w domu moim okazała się w złożeniu licznych pieniędzy na pierwsze potrzeby Oyczyzny; Bez wątpienia Prześ. Stany z uwielbieniem przyimą te wszystkie ofiary, [s. 559] lecz gdy przystępować będziemy do materyi Ekonomicznych y Podatków, wtenczas ten Proiekt y ofiara nayprzyzwoitsze mieć będą do przyięcia mieysce; teraz zaś zapytuię się Prześ. Stanów, czyli zgoda na Proiekt zlecenia, z dodatkiem słów tym czasem ?
Za nastąpieniem powszechney zgody, odezwał się J. P. Jezierski Kasztel. Łukowski, iż znaczne oszczędzenie byłoby wydatku pieniędzy, gdyby zalecono zostało Kommissyi Woyskowey, żeby ona starała się w kraiu broń kazać robić.
J. P. Niemcewicz P. Inflantski odezwał się. "Do Was Prześ. Senacie y Stanie Rycer. Głos móy zabieram, do was mówię Męźowie, którzy iaśnieiecie cnotami, y gwiazdami! naśladuycie młodego tego Obywatela, który własnego nie oszczędzaiąc maiątku, stara się wszystkiemi sposobami stac się użytecznym Oyczyznie. Kiedy sobie przypominam o tak znacznym Woysku Rzpltey, któreśmy ustanowili, mam honor upraszać wszystkich J. WW. Orderowych, aby dla uwiecznienia pamięci swoiey iak nayprędzey za przykładem J. W. Bracław. złożyli takie Summy".
W tym mieyscu wielu domówiło się o przeczytanie Proiektu J. W. Bracławskiego.
Zaczym czytał J. P. Sekretarz ten Proiekt.
Po przeczytaniu J. P. Moszczeński P. Poznań. mówił: "Nie dla tego odzywam sie, bym chciał uniknąć przysługi dla Rzpltey w złożeniu tey małey kwoty, bo choć Prawa nie będzie oddania iey, y dalszego opłacenia nie wzdrygałbym się. Ale tu w tym Proiekcie iest nakaz, ażeby w 6 Niedziel przytomni opłatę takową złożyli, pod wolnym sprzeciwiaiących się temu pozwaniem. Pytam się, kto Seymuiącego będzie mógł pozywać, kiedy ten ma Prawo wzięcia w każdey sprawie suspensy. Do tego, gdy Podatki nayprzyzwoiciey y naysłuszniey z Dobr y dochodów każdego ciągnione bydź powinny, zatym na Proiekt ten nie pozwalam".
J. Pan Rzewuski P. Podolski oświadczył. Iż z moiey Instrukcyi Woiewodztwa Podol. winien iest poprzeć J. W. Bracław. Proiekt, który y pomimo Instrukcyi z gorliwością iego zgodziłby się, ale pozwolić trzeba Obywatelom, aby ci, którzy zechcą, mogli te znaki oddać w ręce J. K. Mci.
Zabrał głos Xiąże Sapieha Marszałek Konfederacyi Litewskiey.
J. P. Seweryn Potocki oświadczył, iż pozwala, aby y dłuższy czas do złożenia takowych składek był zamierzony.
J. P. Slaski P. Krakowski wyraził, iż z szafunku łask J. K. Mci stanowić Podatków nie można, nie mówi dla tego, iżby sam chciał się usunąć od tey składki, bo iest gotów cały maiątek y życie łożyć na usługi Oyczyzny, ale, że widzi w tym nieprzyzwoitość, y dla tego na Proiekt nie pozwala.
[s. 561]JP. Matuszewic P. Brzeski Litt. "Krok cnotliwy, postępek Obywatelski JW. Bracł. lepiey powszechnym okrzykiem uwielbiony został, niżby go sławić moie usta zdołały; otwiera on pole do wsparcia potrzeb Oyczyzny, do szlachetnych Obywatelstwa okazow. Proiekt ten co do ofiary z ochotą przyimuię, co zaś do ustanowienia z niego Podatku przyiąć nie mogę, bo chcę mieć takie Podatki, któreby każdego równie dotykały, a nie iedną tylko część Obywatelów; a zatym upraszam, aby ten Proiekt przynaymniey do deliberacyi był wzięty".
JP. Krasiński P. Podolski:
JP. Suchodolski P. Chełmski żądał, aby Proiekt Xięcia Marszałka Konf. Litt. był czytany, po skończeniu którego oświadczył, iż będzie popierał Proiekt JW. Bracł., który goliwości powinien mieć cechę.
JP. Kublicki P. Infl. domawiał się za swoim Proiektem dawniey podanym, aby Dyplomata maiący, iako przypuszczeni do zaszczytu rowności przyłożyli się w potrzebie Oyczyzny maiątkiem swoim, których poniewaź może bydź do 40. a zatym gdy każdy po 1000. Czerw. Złot. złoży, znaczny fundusz okaże się, y o wzięcie tego Proiektu do decyzyi upraszał.
JP. Suchodolski P. Chełm. oświadczył, iż ten wniosek z obowiązku Instrukcyi w czasie swoim popierać będzie, teraz zas uprasza o przeczytanie Proiektu Xcia Marszałka Kon. Litt.
Zaczym JP. Sekretarz Konf. Litt. czytał Proiekt Xcia Marszałka.
JP. Gorski P. Zmudzki opponował się temu Proiektowi, mieniąc go przeciwnym uchwalonemu o Hetmanach Prawu.
Po nieiakim zastanowieniu się Izby nad tym Proiektem, Xiąże Marszałek Konf. Litt. mowił w tey osnowie:
JP. Suchodolski P. Chełm. "Już przeszło to Prawem, aby Hetmani nad ułożeniem Etatu razem pracowali. To co przy początku Konfederacyi wnosiłem, com tylokrotnie w tey Izbie przypominał y zalecał, toż samo y teraz chcę powtorzyć y Kommissyi zalecić, żebym w czasie tak ią nie obwiniał, iak zeszły Departament. Nie zabespieczone są Stany Rzeptey odebraniem przysiąg od Woyska, a w odmianie Seymu Rzepltey ten bywał używany zwyczay, tym bardziey teraz w zmianie Rządu nad Woyskiem, ponowioną bydź przysięga powinna, dla czego podaię z mieysca mego stosowny w tey mierze do Proiektu dodatek, y proszę JW. Marszałka, aby się o zgodę na niego zapytał".
W tym mieyscu, gdy się niektórzy dali słyszeć prżeciwni temu wnioskowi, kontynuował mowę swoią w te słowa:
Xiąże Czartoryski P. Wołyń. wniosł z obowiązku Instrukcyi, żeby przysięga naznaczona była Kommendantowi Fortecy Kamienieckiey, y żeby kazano mu się wywieść, czy iest rodowitym szlachcicem, y dochodzić tego, czyli iest prawda, że przesiadywał w obozach Cesarskim y Moskiewskim.
JP. Swiętosławski P. Wołyński również z obowiązku teyże Instrukcyi domowił się, aby Departament Woyskowy dał sprawę z siebie, czyli doyrzał, ieżeli JP. Witte Kommendant Fortecy Kamienieckiey ma Possessyą? oświadczył oraz, iż czekał z tym wnioskiem do zdania relacyi przez Examinatorów do Departamentu Woyskowego wyznaczonych, lecz gdy teraz wszczęte bydź słyszy o tym mowienie, chciałby się zapytać, czyli JP. Witte ma Possessyą iak Prawo przepisało dla Kommendantow y exekucyą onego Departamentowi zaleciło y czyli w obozach Zagranicznych nie przesiaduie; wyraził na końcu głosu, iż z mocy Instrukcyi w kaźdym czasie dopominać się o to będzie.
JP. Marszałek Seym. "Jak zawsze dla mnie staie się ukontentowaniem bydź w społecznym Koleżeństwie z Xięciem Marszałkiem Konf. Litt. tak y teraz uwielbiam Jego powolność, że podawszy swoy Proiekt, gdy postrzegł, iż moim Proiektem toż samo zaięte było, odstąpił dobrowolnie od niego. Co zaś do Proiektu JW. Bracł., lubo każde dzieło Iego uwielbiam, lecz na żądanie niektórych z Seymuiących iść powinien ad deliberandum ".
[s. 563]Zabrał głos JX. Garnysz Podkanclerzy Kor.
Mowił potym JP. Marszałek Seym. w te słowa: "Jak zawsze z chętnym upragnieniem chciałbym dokonywać urzędowanie moie, tak życzyłbym sobie naymnieyszego na prożno nie utracić momentu, lecz gdy nayprzód zdrowie W. K. Mci, powtore obrządek Religii Naszey koniecznie wymaga w uszanowaniu nastepuiących Swiąt odpoczynku, dozwolą zatym Prze. Stany, nieść prożbę do Tronu J. K. Mci, nie tak o Limitę, iak ażebyś W. K. Mć raczył do dnia 7. przyszłego Miesią. zasolwować Sessyą, ponieważ niedługo po Swiętach następuie nowy Rok, a po nim zaraz 3. Królow Swięto. [s. 564] Ten zaś czas będzie mi służył do wykonania usług moich dla Kraiu, gdy iestem umieszczony w Deputacyi do utrzymyania Zagranicznych Interessow y Negocyacyi ustanowioney".
W tym Król Jmć wezwał Ministerium do siebie, za którego zbliżeniem się rzekł: "Przychylaiąc się do dopiero słyszanego głosu z ust JP. Marszałka Seymowego, y za Iego mowy powodem, solwuię Sessyą do dnia 7. Stycznia na godzinę 10. zrana."