[s. 239]

Sessya XXVI.

Dnia 28. Listopada.

Po Zagaieniu JP. Marszałka Seym. w te słowa:

"Jeżeli okazałość wspaniałości sprawia przyiemne na pamięć przywodzenia, to nierównie słodsze chlubnieyszych czynności urządzaią wspominania. Ze smakiem dosiągamy z Dzieiopisów wiadomości o sławnieyszych czynnościach, y choć w odległości od nich czasu znayduiemy się, iednak przez moc czucia ukontentowania wyobrażamy ie sobie. Nie rzucę podchlebnego wyrazu na skład terażnieyszych Seymowania czynności, gdy powiem, że następność Nasza miłym Ich dosiągać będzie wspominaniem; oznaczyliśmy powiększenie Woyska. Opis Iego tak w zabespieczeniu się nim, iako niemniey y od niego uczyniliśmy w ustanowieniu nad nim dokładney Zwierzchności, że nad Jey opisem dłużey nie co zostawaliśmy, nie iest bardzo nagannym, bo wiemy, że nie ma Nas samych, lecz y na przyszłość ninieysze stanowiemy Prawa. Te czynności Nasze choć w przedłużeniu nieiakim bydź się zdaią, iednak chlubne dla nas Polakow będą, gdy zdołamy ich dokonać, uźytkuiąc z pory czasu.

Niezgładzoną Sławą W. K. Mci szczycić się będzie Narod Nasz, że pod Berłem Stanisława Augusta oznaczenie pomyślney dla siebie dosiągnął mety, wyznaiąc Tobie, Nayiaśnieyszy Panie, winność dzięków, żeś raczył iuż swą przykładną cierpliwością zniewalać, iuż przezorną Mądrością nakłaniać kieruiąc obroty czynności Naszey do zamierzonego tego Celu, którego Narod pragnął. Lecz ieszcze niedoszliśmy do oznaczonego kresu, bo kilkanaście punktow mamy do Iego zakończenia, a za tym wciągu tych, JP. Sekretarz do Kontynuacyi Ich przystąpi."

Czytał JP. Sekretarz Seymowy siodmy Proiektu Artykuł do decyzyi przychodzący.

JP. Stroynowski P. Wołyński, przymawiaiąc się interlocutorie podał do Laski czytanego Artykułu poprawki, do których powoduiące przyczyny tłumaczył, tych poprawek było obiektem sądzenie spraw ex appellatione przychodzących, wyznaczenie przez Ordynacyę dwóch dni w każdym tygodniu do sądzenia, nie podciąganie Spraw Cywilnych, ani ex vi inscripti fori.

Wniosł zaraz JP. Butrymowicz P. Piński: "iż gdy Kommissya Woyskowa przez cały Rok ciągle sądzić będzie, iest interessem Prowincyi Litt. żądać, aby niektóre miesiące dla iey spraw wyznaczone były, inaczey Obywatele W. X. Litt. musieli by się w każdy moment pilnować, wszakże z tym warunkiem, że gdyby spraw Litt. nie stało, wtedy Koronne y w tych Miesiącach sądzone bydż mogą."

Domowił się JP. Potocki P. Bielski o odmianę słowa, zamiast między Obywatelem a Woyskowym, między Cywilnym a Woyskowym, żeby Woyskowi nie byli pokrzywdzeni, iakoby równemiż Cywilnemi nie było Obywatelami.

JP. Zakrzewski P. Kuiawski, przekładaiąc przyszłe Sędziow zatrudnienie z niedostatecznego opisu Prawa, gdy nie wyłuszczone tu są sprawy, iakie przez Appellacye do Kommissyi przychodzić maią: a z porządku rzeczy [s. 240] wypada, że niższe Artykuły do wyższych, a nie wyższe do niższych reguluią się, wniosł; ażeby teraźnieyszy Artykuł do poniższych zostawić, y razem ułożony podać do decyzyi. Na co JP. Stroynowski odpowiadaiąc, upraszał o przeczytanie poprawek swoich, które lepiey rzecz obiaśnią: utrzymywał oraz, iż porządku Proiektu w Deliberacyi będącego przestępować nie można, ile gdy ten Artykuł siodmy z ostrożnym na poniższe oglądaniem się iest ułożony.

Przystąpił zatym JP. Sekretarz Seym. do czytania pomienionego Artykułu z poprawkami JP. Wołyńskiego. Do których za domówieniem się JP. Pińskiego bylo dołożono, że Kommissya trzy dni w tygodniu do sądzenia wyznaczyć, dwa mieć Regestra osobne, ieden na Koronne, drugi na Litewskie sprawy, a po dwóch sprawach Koronnych trzecią Litew. brać powinna. Z takowym dodatkiem powtorzone było wspomnionego Artykułu czytanie.

Zastanowił JP. Małowieyski P. Wyszogrodzki następuiącą uwagę, że gdy w tym Artykule iest wyrażono, iż sprawy z Woyskowemi bez exepcyi Kommissya Woyskowa ma rozsądzać, mogłoby się stać pokrzywdzenie Cywilnym Sądom, w takim na przykład przypadku: gdyby było trzech braci, a ci wszyscy w Woyskowym stanie, y między temi przypadła sprawa działowa, która do Sądu Ziemskiego naleźy, Kommissya Woyskowa na mocy pomienionego wyrazu, mogłaby ią swemu Sądowi przywłaszczyć; upraszał zatym o warunek, ażeby Kommissya w rozsądzenie spraw tego rodzaiu wdawać się nie mogła. JP. Marszałek Seym. ułatwił tę wątpliwość przeczytaniem poniższego Punktu do dawnych Praw y Ordynacyi, co do rodzaiow spraw Kommissyi Woyskowey przynależnych odwołuiącego się.

JX. Biskup Inflant. żądał wymazania wspomnionego, wyrazu bez excepcyi lub dodatku Woyskowi do Kommendy Kommissyi należący; a to z powodu, że są Woyskowi, iako to Rotmistrze Kawaleryi Narodowey, którzy do Kommendy Kommissyi nie należą. A przeto byłaby rzecz nie słuszna, aby Sądowi Iey podlegali.

Przymówił się JP. Krasiński P. Podolski w te wyrazy:

"Nie wiem wprawdzie, iak to nazwać, czy niesprawiedliwością czy losem fatalnym, iż ci, którzy równym Obywatelstwem z innemi zaszczycaią się, równą dla Oyczyzny gotowi nieść życia y maiątku ofiarę, y równie z drugiemi zaszczytów żołnierstwa używać mogą, a przecież od militarności oddaleni zostali, y teraz ieszcze od sądowości Woyskowey odsunionemi bydźby mieli: Rotmistrze Kawaleryi Narodowey, maiąc przywiley podpisywania fortragow, zdarzyć się może, iak się dotąd praktykowało, iż albo fortrag zatrzyma się, albo go z ukrzywdzeniem zasłużonych y zdatnych wydadzą; do iakiegożby wtenczas Sądu wynikła ztąd sprawa należeć miała? poddaię się Sądowi Kommissyi Woyskowey, a spodziewam się, że JX. Biskup Infl. wniesienia swego odstąpi."

JP. Marszałek Seym. doniósłszy Stanom o okazaney przez JX. Biskupa Infl. powolności w odstąpieniu, zapytał się, czyli się zgadzaią na siodmy Proiektu Artykuł, iak był czytany?

Domowił się JP. Suchorzewski P. Kaliski o dołożenie, ażeby w rzyoadku zabraknienia Spraw w iednym Regestrze, Sprawy z drugiey Regestru bez przerwy brane były; a to z powodu, iżby oczekiwanie Spraw podług ostrzeżoney alternaty biegu sprawiedliwości nie wstrzymało. Który to dodatek Izba za sprawiedliwy uznała, y Artykuł siodmy, za nástąpionym ieszcze raz czytaniem, iednomyślnie przyięła.

[s. 241]

Po zwykłym przez Marszałków y Deputowanych do Konstytucyi przyiętego Artykułu podpisaniu, czytany był następuiący.

Przymówił się Jmć Pan Bernowicz P. Nowogrodzki. "Wiadomo powszechnie, z iaką trudnością y kosztem przychodziło dotąd Obywatelom oboyga Narodów zyskiwać pomoc Woyskową do Dekretów Executionis, tego y teraz spodziewać się można. Lepieyby zatym było, do kommenderuiących Dywizyami, a dopiero w przypadku odmówienia, do Kommissyi o pomoc Woyskową udawać się. W tym zamiarze przygotowany Proiekt poprawy, czytanego Artykułu do Laski oddaię."

Wniosł Xiąźe Jabłonowski P. Wołyński ostrzeżenie, żeby do Exekucyi Dekretów Konsystorzów Dyssydentskich, Pomoc Woyskowa przydawana nie była: spodziewam sie, że prowincya Wielkopolska warunek ten popierać będzie.

Jmć P. Wołłowicz P. Ciechanowski przeczytał ułożony przez siebie dodatek, aby Jurysdykcye Cywilno-woyskowe przydawać mogły Brachium militare, oprocz przypadków, gdzieby trzeba było silnieyszey pomocy, które do Kommissyi Woyskowey należeć maią.

Za danym sobie głosem J. P. Sekretarz Seymowy czytał dodatek J. P. Nowogrodzkiego, po którego przeczytaniu J. P. Stroynowski P. Wołyński w przymówieniu swoim wyraził: "Trzeba oddać tę sprawiedliwość Prowincyi W. X. Lit., że Proceder prawny tak dokładnie ma ułożony, iż go porządnie dokonywać może, w Prowincyach zaś Koronnych trafiaią się przypadki, iż otrzymane bez dostatecznego Processu Dekreta executionis, Pomoc Woyskową zyskiwać mogą. Widziałem tego przykłady, a nie chcę mówić, że na sobie doświadczyłem; Sądziłbym zatym potrzebą dodać takowe ostrzeżenie; Decreta executionis, bez naymnieyszego Processu, pro nullis deklaruiemy. O co z mieysca mego dopraszam się". Podali także do Laski swoie w tey mierze dodatki Ichmć PP. Wawrzecki Bracławski, y Wężyk Mielnicki Posłowie. Jmć Pan Seweryn Potocki Poseł Bracławski, domówił się, ażeby w tym Artykule, iak było w powyższych, żadney o Radzie y Departamencie nie było wzmianki. A J. P. Lipski P. Poznański dopraszał się o umieszczenie warunku, przez Xcia Wołyńskiego wniesionego względem exekucyi Dekretów Konsystorzów Dyssydentskich.

W tym nacisku rozmaitych ządań, zabrał głos J. Marszałek Seymowy w następuiące słowa: "Do prawdy; dwie walki w tym momencie w sobie czuię: Jednę, że radbym przyspieszać Seymu tego czynności, źycząc iak nayprędszego ich końca. Drugą ztąd, że ninieysza okoliczność wstrzymać musi postępowanie nasze, dla tak licznych dodatków, których zacni Koledzy umieszczenia w Proiekcie żądaią, a których w iedney godzinie roztrząsnąć y ułożyć niepodobna; A przeto ośmielam się upraszać W. K. Mci Pana Mego Mił., ażeby dzisieysza Sessya mogła bydż teraz solwowana, a naiutro wraz z Deputowanemi do Konstytucyi staralibyśmy się Artykuł ten wygotować, y decyzyą onego ułatwić."

Przychylaiąc się do tego przełożenia J. K. Mć, przez usta Jmci Xiędza Podkanclerzego Kor. solwował Sessyą na dzień iutrzeyszy na godzinę 9. z rana.